Dastur turlari

Mavzu:Dastur turlari.Ot turlari.Windows ot obyektlari.Windows operatsion tizimini kompyuterga o’rnatish(Instalizatsiya qilish).Operatsion sistemaning boshqa turlari.
Reja:

1. 
   Dastur turlari
   
2. 
   Operatsion tizim va uning turlari
   
3. 
   Windows ot obyekyektlari
   
4. 
   Windows operatsion tizimini kompyuterga urnatish
   

Dasturlar turlari
Kompyuterda xar xil turdagi ma’lumotlar saqlanadi. Ular bilan ishlash uchun biz xar xil maxsus dasturlar bilan foydalanishimiz zarur, chunki kompyuter uzi xech kanaka xarakatlar bajarmaydi u fakat bizning buyruklarimizni va kursatmalarimizni bajaradi. Buyruklar va kursatmalar ketmaketligi esa dastur deb nomlanadi (dastur tushunchasi yukoridagi mavzularda utilgan). Dasturlar 3 turga bulinadi:
1) SISTEMA DASTURLAR TURI. Sistema dasturlar bu kompyuter ishini boshqaruvchi va xar xil yordamchi amallarni bajaruvchi dasturlar.
Masalan: fayllar ustidan xar xil amallar bajarish (qayta nomlash, yaratish, uchirish, nusxasini olish, xajmini uzgartirish), diksni tozalash va tekshirish, kompyuterni sozlash ( tashqi qurilmalar ishini boshqarish). Sistema dasturlar ichida 4 dasturlar guruxlari ajratilib turadi. Bular: operatsion tizimlar (sistemalar), utilita dasturlar, drayver dasturlar va dastur qoplamalar.
SHulardan operatsion sistemalar dasturlar guruxi juda katta axamiyatga ega. Bu dasturlar kompyuter ishini boshqaradi, xar xil dasturlarni kompyuter xotirasiga yuklaydi va bajaradi, fayllar, kataloglar va disklar ustidan xar xil amallarni bajaradi. Xamma dasturlar shu operatsion sistema dasturning imkoniyatlaridan foydalanadi va shuning uchun xamma dasturlar fakat shu dastur orkali ishga tushadi. Eng tanikli operatsion sistemalar: MS-DOS va Windows (Microsoft korporatsiya) dunyodagi kompyuterlarning 75-80%, Makintosh (Apple firmasi) dunyodagi kompyuterlarning 5-10%, Linux va Unix dunyodagi kompyuterlarning 10-15%. MS-DOS operatsion tizimi bilan biz keyin yaqinrok tanishamiz.
Utilita-dasturlar bu operatsion sistemani imkoniyatlarini kuchaytiruvchi dasturlar. Masalan: disklar ustidan xar xil amallarni bajaruvchi dasturlar, kompyuter ishini tezlashtiruvchi dasturlar, malumotlar xajmini uzgaruvchi dasturlar, viruslarni aniklovchi dasturlar va xokazo
Boshka kup tarqalgan sistema dasturlardan biri bu drayver dasturlari va dastur-qoplamalar. Drayverlar-dasturlar bu operatsion sistemaga tashki va ichki kurilmalar bilan ishlashda kulayliklar yaratuvchi dasturlar. Bu dasturlar asosan shu qurilmalar chiqaruvchi firmalarda yaratiladi va qurilmalar bilan birga tarqalinadi. Masalan: monitorlar drayverlari, SD-ROM lar drayverlari va xokazo. Dastur qoplamalar bu operatsion sistemaning imkoniyatlardan chiroliy va qulay xolda foydalanishni taminlovchi dasturlar. SHulardan eng taniqliysi bu NORTON COMMANDER dasturi, bu dastur bilan biz 4-bobda tanishamiz.
2) AMALIY DASTURLAR TURI. Amaliy dasturlar bu ma’lumotlar bilan ish jarayonida foydalanadigan dasturlar.
Masalan: matn ma’lumotlarni yaratish va taxrirlash, rasm va tasvir ma’lumotlarni yaratish yoki uzgartirish, malumotlar ombori bilan ishlash, musiqa va video ma’lumotlarni kurib chiqish va taxrirlash.
Amaliy dasturlar foydalangan ma’lumotlar turiga kura guruxlanadi: matn muxarrirlari (Word, Lexicon, WD, Notepad, Write va xokazo), rasm va tasvir muxarirlari, rasm va tasvirlarni kursatuvchi dasturlar (Corel, Adobe Photoshop, Imaging, ACDSee, Paint vaxokazo), musika va video muxarrirlari, musika va video kursatuvchi dasturlar (Adobe Premier, Winamp, universal proigrovatelь va xokazo), jadvallar muxarriri (Lotus, Excel va xokazo), ma’lumotlar ombori bilan ishlovchi dasturlar (Access, Dbase, FoxPro va xokazo), uyin dasturlari, urgatuvchi dasturlar, bugalteriya va moliya dasturlar, va boshqalar.
3) INSTRUMENTAL DASTURLAR TURI. Instumental dasturlar bu yangi dasturlar yaratuvchi dasturlar sistemalari.
Instrumental dasturlaga maxsus dasturlash tillari bilan ishlaydigan dasturlar sistemalari kiradi. Ular dasturlash tiliga kura farqlanadi: S, Basic, C++, Delphi, va boshqalar. Bu dasturlar sistemalar uziga bir nechta dasturni jamlagan bulib bular: dasturlash tili muxarriri, translyator, komplyator va boshka erdamchi dasturlar.
Bundan tashqari xamma dasturlar pulliy, bepul va kisman pulli bulishi munkin. Masalan: drayverlar asosan bepul yoki qisman pulliy buladi, mashxur bulmagan firmalar dasturlari xam bepul yoki qisman pulliy buladi, taniqli firmaning maxsuloti esa pulliy. Bepul dasturlar asosan imkoniyatlari qisqartirilgan xolda buladi.
Oxirga paytlar pirat nusxa dasturlari xam juda kup tarqalgan. SHuning uchun dasturlarni pirat va original nusxa turlariga bulish xam mumkin. Pirat dasturi original dasturga qaraganda juda arzon buladi, leykin bu dasturlarga xech qanday kafolat berilmaydi. SHuning uchun katta firma va korxonalar, banklar va davlat idoralari faqat original dasturlardan foydalanadi.
Xar bitta dastur uzining nomeriga ega. Bu nomer versiya deb nomlanadi. Versiyalar asosan raqamlar bilan quyiladi va oxirgi paytlarda, dastur chiqqan yili buyicha quyiladi. Masalan Windows 95 eki Windows 98 eki Windows 2000. Xar bitta yangi versiyali dastur , oldingi versiyalardan qulayliklar va imkoniyatlari kup bulgani bilan yoki kompyuterga talablari uzgargani bilan farqlanadi.
Operatsion tizim va uning turlari OT, avvalambor foydalanuvchiga qulay intеrfеys yaratuvchidir dеgan g’oya albatta, masalani yuqoridan pastga qarab nazar solishga mos kеladi. 
Boshqa nuqtai nazar, ya'ni pastdan yuqoriga qarab nazar tashlash, bu OT ga murakkab tizimning hamma qismlarini boshqaruvchi mеxanizmi sifadida ko’rishdir.
Zamonaviy hisoblash tizimlari, protsеssorlar, xotira, taymеrlar, disklar, jamg’armalar, tarmoq kommunikatsiya qurilmalari, printеrlar va boshqa qurilmalardan iboratdir. 
Ikkinchi yondashishga mos ravishda OT ning funksiyasi, protsеssorlar, ya'ni rеsurslarni raqobatdosh jarayonlar orasida taqsimlashdan iboratdir. OT hisoblash mashina rеsurslarini jamisini shunday boshqarish kеrakki, uni ishlashi maksimal samaradorlikni ta'minlashi zarurdir. Samaradorlik ko’rsatkichi, m-n, tizim o’tkazuvchanlik qobiliyati yoki rеaktivligi bo’lishi mumkin.