Dasturlash tillari tarix dasturlash tillari guruhlari delphi va c++ dasturlash tillari

Qiymat o’zlashtirish amali
Java tilida o’zgaruvchilarga qiymat o’zlashtirish uchun usosan “=” (tenglik) amalidan foydalaniladi (bu amalni yuqorida bir ni'cha marta qo’lladik). Bundan tashqari o’zgaruvchiga qiymat o’/lashtirishning quyidagi ko’rinishlari ham mavjud: +=, -=, *=, /=, % . Bu amallar ifodalarni yozishning qisqartirilgan variant! hisoblanib, mos ravishda, qo’shish, ayirish, ko’paytirish, bo’lish, ijoldiqni aniqlash amallari bilan bir vaqtda qiymat o’zlashtirishni bildiradi. Ulardan foydalanish quyidagi jadvalda keltirilgan
Shuni ta’kidlash kerakki “=” amali qiymat o’zlashtirishni bildirsa “==” amali esa ikkita operendni taqqoslashni anglatadi.
b ifodasi b o’zgaruvchidagi qiymatni a o’zgaruvchisiga qiymatlashni bildiradi. Ya’ni a ning oldingi qiymati o’chirilib, b dagi qiymatni o’ziga qabul qiladi.
+= operatori esa o’zgaruvchidagi qiymatning ustiga boshqa qiymatning qo’shilishini ta’minlaydi. Jadvaldagi qolgan amallar ham shu tariqa ishlaydi. Yuqorida keltirilgan amalllarning bajarilishini namoyish etish uchun quyidagi dastur matnini keltiramiz.
public class Arifimetika_2 {
public static void main(String[] args){ String txtl = "Mujizakor String txt2 = "Java";
JSatrlarni qo'shish
txtl += txt2;
System.out.printIn(
sum += num;
// O'zlashtiiilgan nat ija ( 10 + 20 = 30 S System.out.println(
"Yig'ish buyicha natija: " + sum) ;
int factor = 5; sum *= factor;
// O'zlashtiriigan natija i 30 * 5 = 150 ) System.out.println(
"Ко'paytirish natijasi: " + sum); sum /= factor;
// 0'zlashti.rilaan nat.11 a ( 150 / 5 = 30 j System.out.println(
"Bo'lish natijasi: " + sum);
} }
Ushbu dastur ishlashi natijasida quyidagilar natija sifatida chiqariladi:
Hosil bo'Igan satr: Mujizakor Java Yig'ish buyicha natija: 30 Ko'paytirish natijasi: 150 Bo'lish natijasi: 30
Arifmetik amallar va matematik funksivalarning yozilishi
Arifmetik amallar yordamida qurilgan ifodalarga arifmetik ifoda deyiladi.Arifmetik ifodani hisoblash natijasida ma’lum songa ega bo’linadi. Masalan 15*4 ifoda 60 qiymatini qaytaradi. Quyida

Inkrement(++) va dekrement(—) amallari mos ravishda butun lurdagi o’zgaruvchi qiymatini 1 birlik oshirish va 1 birlik knmaytirishni bajaradi. Masalan, 8++ ifoda 9 ni, 12— ifoda esa 11 ni (|;iytaradi. Jadvaldagi qolgan amallar 2 ta berilgan operand (o’zgaruvchi yoki son qiymati) bilan ishlaydi va odatiy ko’rinishda loydalaniladi.Masalan, 10 - 2, a * b, va hokazo.
Agar inkrement va dekrement amallari old qo’shimcha sil'atida qo’yilsa, dastlab o’zgaruvchining qiymati bir birlik oshiriladi. Agar bu amallar o’zgaruvchi nomidan so’ng qo’llanilsa, uning qiymati shu dastur bloki bajarilgandan so’ng bir birlik oshiriladi. Masalan,
int a=8, b=6;
System. out.println(a++);
System, out.println (++b);
Dastur qismi bajarilishi natijasida 8 va 7 qiymatlari chiqadi.
Modul bo’yicha bo’lish amali 1-operendni 2-operendga bo’lgandagi qoldiqni aniqlaydi. Masalan, 33%6 ifoda 3 ga teng bo’ladi.
Qo’shuv(+) amali sonlar bilan ishlaganda shu sonlarning luriga mos sonli qiymat qaytaradi. Agar u 2 ta satrni bir-biriga (|o’shish amalini bajarsa, satrlar mos ravishda bir-biriga ulanadi. Masalan “Java” + “dasturlash tili” ifodasi “Java dasturlash tili” niitijasini qaytaradi.
Eslatma. Inkrement va dekrement amallari asosan sikl operatorlarida ko’p qo’llaniladi. Bu operatorlarning qo’llanilishi bilan keyingi boblarda batafsil tanishamiz.
Bir qator arifmetik amallarni bajarishni namoyish etuvchi dastur matnlarini keltiramiz.
Masala. Ikkita butun turga tegishli o’zgaruvchilardagi c|iymatlar ustida arifmetik amallar bajaruvchi dastur tuzilsin.
public class Arifimetika {
public static void main(String[] args) { int num = 100; int factor = 20; int sum = 0; sum = num + factor;
// 100 + 2 0
System.out.println{
"Qo'shish natijasi: " + sum) ; sum = num - factor;
System.out.println(
"Ayirish natijasi: " + sum); sum = num * factor;
// 100 x 20
System.out.println(
"Ко'paytirish natijasi: " + sum); sum = num / factor;
System.out.println(
"Bo'lish natijasi: " + sum);
)}
Dastur natijasi:
Qo'shish natijasi: 120 Ayirish natijasi: 80 Ko'paytirish natijasi: 2000 Bo'lish natijasi: 5
Navbatdagi jadvalda standart matematik funksiyalar hamda ularning Java tilida yozilishini keltiramiz:

• 
  .pas
  

Bosh oyna ekranning yuqori qismida joylashgan bo'lib, uning birinchi qatorida sarlovha, ya'ni proektning nomi joylashgan. Ikkinchi qatorda buyruqlar menyusi gorizantal ko'rinishda joylashgan. Keyingi qatorning chap tarafida uskunalar paneli va o'ng tarafida komponentalar politrasi joylashgan.
Buyruqlar menyusi quyidagilarni o'z ichiga olgan:
-File (fayl) bo'limi fayllar ustida ish bajarish uchun kerakli buyruqlarni o'z ichiga olgan;
-Edit (taxrir) bo'limi fayl ichidagi ma'lumotlarni taxrirlash uchun kerakli buyruqlarni o'z ichiga olgan;
-Seerch
-View
-Compile
-Run formani ishga tushirish.
-Options
-Tols servis xizmatidan foydalanish.
-Help yordam chaqirish.
Forma oynasida ilovalar yaratiladi. Object Inspector oynasi ob'ekt xossalarini taxrirlash uchun xizmat qiladi. Ob'ekt xossalari bu - ob'ektga berilgan xarakteristika bo'lib, uning ko'rinish, joylashishi va holatidir. Masalan, Width va Height xossalari forma o'lchamini, top va Lift esa formaning ekrandagi holati, Caption - sarlovha matnini aniqlaydi.
Vizual dasturlash texnologiyasida ob'ekt deganda muloqat oynasi va boshqarish elementlari (kiritish va chiqarish maydoni, buyruq tugmalari, pereklyuchatellar va boshqa) tushuniladi.
Delphida dasturlash ikkita o'zaro ta'sir etuvchi bir-biri bilan bog'liq jarayon asosida tashkil qilinadi:
-dasturni vizual loyihalash jarayoni;
-dastur kodlarini kiritish (yozish) jarayoni.
Kodlarni yozish uchun maxsus kod oynasi mavjud bo'lib, u dastur matnini kiritish va taxrirlash uchun mo'ljallangandir. Bu kodlarni yozish oynasida dasturlash Pascal tilining rivoji bo'lgan va kengaytirilgan Object Pascal tilida tuziladi.
Kodlarni yozish oynasi boshlanishda o'z ichiga hali bo'sh formani akslantiruvchi dastur matnini yozib chiqaradi. Dastur loyihasini ishlashi mobaynida dasturchi kerakli dastur operatorlarini kiritib, formani loyiha bo'yicha akslantiradi. Delphida dasturlash forma oynasini tashkil etishdan boshlanadi.
Oddiy dastur ilovasini yaratish ketma-ket File=> New=> Applisation buyrug'ini berish bilan boshlanadi. Bu buyruqni berishdan oldin ikkita asosiy ishni bajarish lozim:
-papka tashkil etish;
-sistemani to'g'rilash.
Papka tuzing, masalan, My_Delhp nomli. My_Delhp papkasi ichida yana o'z dasturngizni saqlash uchun papka ochish, masalan Pgm_1.
Delphi muhitining standart nastroykasiga o'zgartirish kiritish uchun Tols=>Environment Options menyu buyrug'ini berish va muloqat darchasidan krakli o'zgarishlarni bajarish lozim.
Delphi dasturlash muhitida ishlash jarayonida quyidagi kengaytmali fayllar ishlatiladi:
-loyiha fayli, kengaytmasi .dpr;
-paskal moduli fayli, kengaytmasi .pas;
-komponentalar joylashgan fayl, kengaytmasi .dcu;
-formalar joylashgan fayl, kengaytmasi .dfm;
-ma'lumotlar bazasi fayli, kengaytmasi .dbf.
Tayyorlanadigan Delphi dastur uchta asosiy etapdan o'tadi:
-kompilyasiya;
-komponovka;
-bajarish.
Kompilyasiya etapida tayyorlangan dastur matni Object Pascal tiliga o'tkaziladi. Kampanovka etapida esa kerakli qo'shimcha yordamchi dasturlar va poddasturlar unga birlashtiriladi. F9 tugmasini bosish bilan Save UnitAs dialog oynasi paydo bo'ladi va sizdan Unit.pas moduli uchun fayl nomini va joylashadigan papkani ko'rsatishingizni so'raydi. Agar joy ko'rsatilmasa Delphi avtomatik ravishda dasturngizni Bin papkasiga joylashtiradi. Yaxshisi siz bu papkani o'z ishchi papkangiz nomiga almashtiring, masalan My_Delph. Dastur kompilyasiya qilinishi paytida Delphi sistemasi pas, dfm va dcu kengaytmali modullar tuzadi. .pas kengaytmali fayl kodlarni yozish oynasida kiritilgan dastur matnini, .dfm forma oynasi tashkil etuvchilarini, .dcu kengaytmali fayl esa .pas va .dfm kengaytmali fayllarning birgalikdagi mashina kodiga o'tkazilgan variantini saqlaydi. Bu .dcu kengaytmali fayl komplyator tamonidan tashkil qilinadi va yagona ishchi (bajariluvchi) .exe kengaytmali fayl tashkil qilishga baza yaratadi.