Davlat byudjetining mohiyati. Davlat byudjetining funksiyalari. Davlat byudjetining ahamiyati

3. Davlat byudjetining ahamiyati.
Davlat byudjeti mamlakat-ning Moliya tizimida markaziy о‘rinni egallaydi. Markazlash-tirilgan pul fondini shakllantirish orqali uning yordamida katta hajmdagi Moliyaviy resurslar davlatning qо‘lida tо‘planadi va ular umumdavlat ehtiyojlarini qondirishga sarf etiladi. Davlat byudjeti umumdavlat manfaatlarini inobatga olgan holda ustu-vor yо‘nalishlar uchun Moliyaviy resurslarni konsyentrasiya qilish-da asosiy instrumyent bо‘lib xizmat qiladi.
Ustuvor yо‘nalishlarga Davlat byudjeti yordamida Moliyaviy resurslarni konsyentrasiya qilish bir nyecha usullar yordamida amal-ga oshirilishi mumkin. Ayrim hollarda, iqtisodiyot yetakchi tar-moqlarining jadal sur’atlar bilan rivojlanishini ta’minlash maqsadida byudjet assignovaniyalarining hajmi oshiriladi. Bosh-qa hollarda esa, о‘sha syektorlardan mablag’larni Davlat byudjetiga olishda qulay ryejim (sharoit) yaratiladi.
Davlat byudjeti iqtisodiyot alohida tarmoqlarining rivoj-lanishida asosiy manba rolini ham о‘ynashi mumkin. Masalan, ilmiy-texnika taraqqiyoti asosida milliy iqtisodiyotda yangi tar-moq vujudga kyelayotgan bо‘lsa, uning paydo bо‘lishini hozirgi sha-roitda byudjetdan Moliyalashtirishsiz tasavvur etib bо‘lmaydi.
Faoliyat kо‘rsatayotgan sub’yektlarning Moliyaviy barqarorli-gini ta’minlashda byudjet katta ahamiyat kasb etadi. Turli ob’yek-tiv va sub’yektiv omillarning ta’siri ostida ayrim sub’yektlar-ning о‘z Moliyaviy resurslari ularning sog’lom faoliyat kо‘rsatishi uchun yetarli bо‘lmay qolganda chyetdan mablag’ jalb qilishga ehtiyoj tug’iladi. Bunday sharoitda Davlat byudjeti tartibga soluvchi man-ba sifatida maydonga chiqishi mumkin. Albatta, bunday hollar-ning barchasida Davlat byudjetining mablag’lari sub’yektlarning о‘z manbalari, tarmoq ichidagi resurslar, bank kreditlaridan sо‘ng oxirgi tartibga soluvchi manba sifatida foydalaniladi.
Sub’yektlarning faoliyatini Moliyaviy resurslar bilan ta’-minlashda Davlat byudjetining tartibga soluvchi roli quyidagi shakllarda bо‘lishi mumkin:
– Moliyaviy resurslarga bо‘lgan yangi talabni kyelgusi byudjet yilida byudjetning xarajatlari tarkibiga kiritish;
– Moliyaviy resurslarga bо‘lgan qо‘shimcha ehtiyojni mavjud bо‘lgan byudjet resurslarini manyovr qilish, ya’ni byudjet kredit-larini bir ob’yektdan ikkinchisiga о‘tkazish. Bunday imkoniyatning mavjud ekanligi amaliyotda ayrim sub’yektlarning о‘zlariga taqdim etilgan Moliyaviy resurslarni tо‘liq о‘zlashtirishning uddasidan chiqa olmasligi bilan belgilanadi;
– qо‘shimcha ehtiyojni hukumatning zaxira fondlari hisobi-dan qoplash va boshqalar.
Davlat byudjeti milliy iqtisodiyot korxonalarini tyexni-kaviy jihatdan qayta qurollantirishda alohida ahamiyatga ega. Byudjetdan iqtisodiyotga qilinayotgan xarajatlar va markazlashti-rilgan investisiyalarni Moliyalashtirish, eng avvalo, ana Shu maqsadlarga xizmat qiladi.
Ayniqsa, ijtimoiy soha (maorif, sog’liqni saqlash, madaniyat va sport, fan, ijtimoiy ta’minot) xarajatlarini Moliyalashti-rish, oilalarga ijtimoiy nafaqa berish, aholi uchun ijtimoiy ahamiyat kasb etgan xizmatlar bahosidagi farqlarni byudjetdan qoplash, davlat hokimiyati organlari, boshqaruv va sud organlari-ni saqlash, fuqarolarning о‘z-о‘zini boshqarish organlarini Moliya-lashtirish, mamlakatning mudofaa qobiliyatini mustahkamlash ka-bi vazifalarning о‘z vaqtida bajarilishini ta’minlashda Davlat byudjetining ahamiyati juda byeqiyosdir.


Xulosa

So'nggi bir necha yil ichida Qozog'iston iqtisodiyotining tahlili Qozog'iston sharoitida xalqaro tajriba asosida aniqlangan muvaffaqiyatli byudjet siyosatining muhim tarkibiy qismlarining samaradorligini tasdiqlash imkonini beradi. Bu davlat xarajatlarini qat'iy cheklash, byudjet kamomadining past (yoki to'liq yo'qligi) ni ta'minlash, kredit bozorida past foiz stavkalarini ushlab turishga yordam berish va xususiy sektor uchun moliyalashtirishni oshirish bo'yicha hukumat majburiyatlarining real darajasiga asoslangan siyosat. Bunday siyosat iqtisodiy o'sishning barqaror sur'atlariga erishishga, ishsizlik darajasining pasayishiga va natijada xalq farovonligi darajasining oshishiga yordam beradi. Davlat byudjeti, davlatning asosiy moliyaviy rejasi, moliyaviy resurslarni to'plashning asosiy vositasi bo'lib, siyosiy hokimiyatga hokimiyatni amalga oshirish uchun haqiqiy imkoniyat beradi, davlatga real iqtisodiy va siyosiy kuch beradi. Bir tomondan, byudjet faqat hokimiyatning bir tarmog'i tomonidan ishlab chiqilgan va boshqasi tomonidan tasdiqlangan hujjatlar to'plami bo'lib, ancha utilitar funktsiyani bajaradi - bu davlat tomonidan tanlangan boshqaruv uslubini belgilaydi. Byudjet hokimiyat tomonidan amalga oshiriladigan iqtisodiy siyosatga nisbatan hosila mahsulot bo'lib, u jamiyat rivojlanishining tanlangan variantiga to'liq bog'liq va mustaqil rol o'ynamaydi.

Biroq, bu davlat uchun zarur bo'lgan moliyaviy resurslar hajmini va amaldagi zaxiralarni ko'rsatadigan byudjet, mamlakatning soliq ob-havosini aniqlaydi, bu sarf-xarajatlarning aniq yo'nalishlarini belgilaydigan byudjetdir, xarajatlarning foizlari bo'yicha sanoat va hudud, bu davlatning iqtisodiy siyosatining o'ziga xos ifodasidir. Byudjet orqali milliy daromad va yalpi ichki mahsulotni qayta taqsimlash amalga oshiriladi. Byudjet iqtisodiyotni tartibga solish va rag'batlantirish, investitsiya faolligi, ishlab chiqarish samaradorligini oshirish vositasi sifatida ishlaydi, aynan byudjet orqali ijtimoiy siyosat amalga oshiriladi.

Shunday qilib, byudjet asosiy moliyaviy toifalarni (soliqlar, davlat krediti, davlat xarajatlari) birlashtirgan holda har qanday davlat moliya tizimining etakchi bo'g'ini bo'lib, har qanday zamonaviy jamiyatda ham muhim iqtisodiy, ham siyosiy rol o'ynaydi.

Byudjet kodeksini yangi tahrirda ishlab chiqishdan maqsad, byudjet resurslari bilan tasdiqlangan va "xarajatlarni boshqarish" dan "natijalarga" o'tishga imkon beradigan, strategik, iqtisodiy va byudjet rejalashtirishning uyg'unligini ta'minlaydigan davlat rejalashtirishning yangi modelini joriy etishdir. boshqaruv ».

Birinchi marta Byudjet kodeksi loyihasi strategik yo'nalishlar va maqsadlar asosida byudjet arizalari shakllangan paytdan boshlab har bir davlat organining faoliyatini har tomonlama baholashga qadar byudjet jarayonining barcha jarayonlari va bosqichlarini tartibga soladi;

strategik, o'rta muddatli iqtisodiy va byudjet rejalashtirishni to'liq muvofiqlashtirishni ta'minlaydi;

"byudjetni boshqarish" uslubidan "natijalarni boshqarish" uslubiga o'tishni ta'minlaydi;

uch yillik byudjet rejalashtirishni joriy etishni nazarda tutadi;

davlat organlari faoliyatini strategik maqsad va vazifalarga erishish, aniq natijalarga erishish uchun yo'naltiradi.