Davlat kreditining mohiyati, mazmuni va ahamiyati

3. Kreditning asosiy shakllari va turlari 
Kapitalistik formatsiyaga qadar kreditning sudxo‘rlik shakli keng tarqalgan 
bo'lib -bu qarz oluvchiga m a’lum foiz asosida qaytarib berish sharti asosida 
beriladigan pullik ssudadir. Sudxo‘rlik kreditining obyekti bo‘lib sudxo'rlik kapitali 
hisoblanadi. Sudxo‘rlik krediti ibtidoiy tuzilmaning yo'qolib (tarqab) ketishi va 
ishlab chiqarish vositalariga xususiy mulkchilikni paydo bo'lishi hamda jamiyatda 
mulk differensiyatsiyasi natijasida tovar — pul munosabatlarining rivojlanishi 
davrida vujudga kelmasdir. Sudxo‘rlar krediti yergarovi asosida natura va pul 
shaklida berilgan. Kreditorlik tuzumi davrida sudxo'rlik krediti yanada rivojlandi. 
Feodalizm davrida esa kreditning pul shakliga o'tishi to‘la-to‘kis amalga oshirildi. 
Pul boyliklarini sudxo'rlar qo'lida to ‘planishi kapitalning birlamchi jam g‘arilishiga 
turtki (sababchi) bo‘ldi. Sudxo‘rlik kreditida qarz oluvchilar bo‘lib — asosan 
mahalliy tovar ishlab chiqaruvchilar dehqonlar va xunarmandlar, ya’ni kreditdan 
o‘zlarining zaruriy iste’mol tovarlarini va ishlab chiqarish vositalariga bo‘lgan 
talablarini, kreditor va savdogarlarga soliqlarni va qarzlarni to'lash jarayonida 
foydalanganlar. Bu qarz va to‘lovlar xramlarga, monastirlarga, cherkovlarga 
toan’lgan. Sudxo‘rlik kapitalining xarakterli belgisi bo’lib - qarzdorlar tomonidan 
ssudalarni noishlab chiqarish ko'rinishida foydalanish ustivor yo'nalish bo‘lib 
hisoblangan va ssuda foiz yuqori darajada bo'lgan. U ndan so‘ng kreditning boshqa 
shakllari (ko'rinishlari), ya’ni pul shaklidagi ko‘rinishlari rivojlana boshlagan. 
Kreditning bu shakllari ssuda kapitalining harakatini bildirib — pul kapitali sifatida 
namoyon bo'lgan. Pul kapitali qaytarib berishlik, to‘lovlilik va foiz stavkasi asosida 
berilgan. Bunday kreditlarning xususiyatlari bo‘lib: — qarzdorlar bo'lib savdo — 
sanoat ishlab chiqaruvchi shaxslar ishtirok etganlar; — qarz mablag‘lari — kapital 
sifatida, ya’ni qo‘shimcha qiymat olish vositasi sifatida foydalanilgan; — ssuda foizi 
manbasi bo‘lib — yollanma ishchilarning haq to'lanmagan mehnati qiymati 
hisoblanadi. Bu davrda kredit turli shakllarni egallaydi (oladi). Ular asosan 
qatnashuvchilarning turiga, ssuda obyektiga, kredit foizi hajmiga va harakat qilish 

---

11 
muhitiga qarab farqlanadi (guruhlanadi). Shunga ko‘ra kredit bir necha shakllarga 
bo'linadi.