Davlat shakllari ( boshqaruvi, tuzilish shakli, siyosiy rejimi va funktsiyalari)

tuzilishi va siyosiy tartibni amalga oshirish usullaridir. 

      Davlat  shakli  birinchi  navbatda  davlat  hokimiyatining  mahalliy  va  oliy  hokimiyat  organlarini 

tuzilishidir. Davlatning boshqaruv shakli bu – davlat hokimiyatining uchta tarmoqqa bo’linishidir.  

1.  Qonun chiqaruvchi hokimiyat (O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi). 

2. Ijro etuvchi hokimiyat (O’zbekiston Respublikasi Prezidenti Devoni va Vazirlar Mahkamasi). 

3.    Sud  hokimiyati  (O’zbekiston  Respublikasi  Konstituttsiyaviy  Sudi,  Oliy  Sudi  va  Oliy  hujalik 

sudi).  

    Davlat  shaklini  ikkinchi  tarkibiy  qismi  bu  davlatning  tuzilish  shaklidir.  Bu  jamiyatning  milliy, 

iqtisodiy  va  madaniy  hususiyatlariga    bo’g’liqdir.  Tuzilish  shakli  bo’yicha  davlatlarunitar,  ya'ni 

oddiy  davlat  tuzilishiga,  federativ-murakkab  davlat  tuzilishiga  va  konfederativ  davlat  tuzilish 

shakliga  ega  bo’ladi.  Davlat  tuzilish  shakli  har  bir  davlatning  siyosiy  va  ma'muriy-hududiy 

tuzilishini  birlashtiradi.  Masalan:  O’zbekiston  Respublikasining  hududida  yashovchi  barcha 

xalqning  tarixiy  va  milliy  hususiyatlari  hisobga  olingan  holda  uning  ma'muriy-hududiy  tuzilishi 

viloyatlar,  tumanlar,  shaharlar,  shaharchalar,  qishloqlar,  ovullar  va    Qoraqolpog’iston 

Respublikasidan iborat. 

 

Davlat shaklini uchinchi tarkibiy qismi – bu davlat hokimiyatining amalga oshirish usullari 

kiradi.  Bu  nuqtai  nazardan  jaxondagi  davlatlar  ikki  usulga  –  demokratik  siyosiy  tartib  va 

nodemokratik  siyosiy tartibga bo’linadi. 

    Yuridik adabiyotda olimlar o’rtasida davlat shakllari haqida turli fikrlar mavjud. Ba'zi bir olimlar 

davlat  shakllarini  –  ikki  qismdan,  davlatning  boshqarish  va  tuzilish  shaklidan  iborat  deydi. 

Ko’pchilik yuristi olimlar juda to’g’ri davlat shakllarini uch qismdan davlatning boshqarish, davlat 

tuzilishi,  davlat  hokimiyatini  amalga  oshirish  usullari  siyosiy  tartibdan  iborat  deb  kursatadi. 

Shularni ko’rib chihamiz. 

Davlat boshqaruv shakli 

Bu kategoriya (boshqaruv shakli) oliy organlarning qanday paydo bo’lishini, ularning nimani 

bildirishini va kanaka asoslarga ko’ra o’zaro harakatda bo’lishlarini bildiradi. 

Boshqaruv  shakli  oliy  xokimiyat  organlarining  tashkil  topish  usullarini,  uning  organlarini 

paydo  bo’lish  tartibini,  uning  o’zaro  va  aholi  bilan    harakatlarini,ularni  shakllantirishda  aholining 

qatnashish (ishtiroki) darajasini ochib beradi. 

      Davlat boshqaruv shakli–  bunda davlat hokimiyati va boshqaruv oganlarini tashkil topish va 

tuzilish  tartibi  belgilanadi.  Jaxondagi  barcha  davlatlar  boshqaruv  shakliga  ko’ra  monarxiya  va 

respublika  shaklida  bo’ladi.  Monarxiya  –  bu  oliy  davlat  hokimiyatini  bir  shahsning  (monarx, 

podsho, imperator) qo’lida bo’ladi va podsholik avloddan-avlodga  meros qilib qoldiradilar. 

 

27 

   Monarxiya  boshqarish  davlat  shakli  o’z  navbatida  ikkiga  bo’linadi.  Cheklanmagan  mutloq 

(absolyut)  monarxiya  bo’ladi.  Absolyut  monarxiya  feodal  davlatning  oxirgi  rivojlanish  bosqichiga 

xos bo’lib, feodal tarqoqligi jarayoni hamda markazlashgan davlatning paydo bo’lishi davriga mos 

keladi.  Xozirgi  paytda  absolyut  monarxiyaga  bir  necha  O’rta  Sharq  davlatlarini  misol  bo’la  oladi 

(Saudiya Arabistoni). 

Cheklangan monarxiya boshqaruv shaklida oliy davlat xokimiyati monarx bilan boshqa organ 

(organlar) o’rtasida mujassamlashgan. 

Cheklangan  monarxiya  turli  xil  tarixiy  bosqichlarda  turlichadir.  Cheklangan  monarxiyaga 

«soslovno  -  predstavitelnaya»  (****)  monarxiya  bilan  zamonaviy  konstitutsion  monarxiya 

tegishlidir.Birinchisi, feodal davriga, ikkinchisi, kapitalizm davriga to’g’ri keladi. 

        Masalan,  tarixda  Rim  quldorlik  davlati,  Sharqda  despotik  Misr,  Hitoy  quldorlik  davlatlari. 

Hozirgi  vaqtda  cheklanmagan  monarxiya  boshqarish  davlat  shakliga    Iordaniya,  Omon,  Katar, 

Birlashgan arab amirligi davlatlari misol bo’ladi.