Davlat universiteti metrologiya, standartlashtirish

Standartlashtirish bo‘yicha meyoriy hujjatlar va toifalari

Standartlashtirish bo‘yicha me’yoriy hujjatlar davlat boshqaruv idoralari, xo‘jalik faoliyati subyektlari ishlab chiqish, ishlab chiqarishga mahsulotni tayyorlash, uni ishlab chiqish, realizatsiyasi (yetkazish, sotish), foydalanish (ekspluatatsiya), saqlash, tashishi va utillashtirish, xizmatlar ko‘rsatish va ishlarni bajarishda, texnik (konsruktorlik, texnologik, loyihalash) hujjatlarni ishlab chiqishda hamda texnik shartlar, mahsulotga (ko‘rsatiladigan xizmatlarga) qo‘yiladigan katalog varaqalari qo‘llaniladi.

O‘zbekiston Respublikasida standartlashtirish bo‘yicha kuchga ega bo‘lgan me’yoriy hujjatlar ro‘yxati 2 – jadvalda keltirilgan.
2 – jadval

Standartlashtirish bo‘yicha me’yoriy hujjatlar

Hujjatning nomlanishi	Ta’rifi	Belgilan ishi	Qo‘llanish sohasi
O‘z Respublikasi Davlat standarti	«O‘zstandart» agentligi tomoni-dan qabul qilingan standart	O‘zDSt	O‘zbekiston Respublikasi
Hududiy standart	Standartlashtirish bo‘yicha hududiy tashkilot qabul qilgan standart.	GOST	Hudud a’zolari bo‘lgan davlatlar
Davlatlararo standart (hududiy standart shaklida ham bo‘lishi mumkin)	Davlatlararo standartlashtirish, metrologiya va sertifikatlashtirish bo‘yicha Kengash yoki Davlatlar-aro qurilishda sertifikatlashtirish va standartlashtirish, texnik me’yorlashtirish bo‘yicha ilmiy – texnik komissiyasi qabul qilgan standart.	GOST	Mamlakatlar – Davlatlararo Kengash a’zolari (MDH davlatlari) va (yoki)Davlatlar – aro ilmiy – texnik komissiyasi
Xalqaro standart	Standartlashtirish bo‘yicha Xalqaro tashkilot qabul qilgan standart	ISO, MEK, ISO/MEK	Mamlaktlar – ISO va MEK a‘zolari
Texnik – iqtisodiy ma’lumotlar klassifikatori	«O‘zstandart» agentligi qabul qilgan hujjat	O‘z DT	O‘zbekiston Respublikasi
Tarmoq standarti	Davlat boshqaruv idorasi uni belgilangan layoqatida mahsulot, ish va xizmat tarmoqlar qiymatida qabul qilingan standart	TSt	Bir yoki bir necha tarmoqlar
Korxona standarti	Korxona tasdiqlagan standart	KSt	Aynan korxona va boshqa xo‘ja – lik subyektlari shartnomalarni bajarishda
1	2	3	4
Texnik shart	Ma’lum mahsulot (buyum, material, modda)ga ishlab chiqilgan hujjat	TSH	Ma’lum mahsulot, buyum, material va moddalarga
Yo‘riqnoma	Standartlashtirish, metrologiya, sertifikatlashtirish va akkreditlashtrish sohasida majburiy o‘rnatilgan tashkiliy – texnik va (yoki) umumtexnik tartibi (qoida, protsedura), muvofiq yo‘nalishda ishlarni bajarish usuli hamda bu ishlar	O‘zRH	O‘zbekiston Respublikasi

natijalarini rasmiylashtirishga talablarni qo‘llash hujjati

О‘zbekiston Respublikasida amaldagi barcha davlat, davlatlararo, hududiy va boshqa davlatlar milliy standartlari har yilda «Davlat standartlari» ro‘yxatiga kiritilib boriladi.

O‘zbekiston hududida yuritiladigan normativ hujjatlar

O‘zbekiston hududida yuritiladigan normativ hujjatlar O‘zstandart agentligi tomonidan tasdiqlanadi.
Davlatlararo standart – GOST O‘zbekiston davlat standarti – O‘z DSt Umumdavlat klassifikatori – O‘z DT Normalar va qoidalar – *) O‘zbekiston rahbariy hujjati – O‘z RH Tavsiyalar – O‘z T

Tarmoqlar bo‘yicha yuritiladigan normativ hujjatlar Tarmoq tashkilotlar tomonidan tasdiqlanadi.

Tarmoq standarti –TSt Tarmoq klassifiqatori –TT
Normal va qoidalar – *) Rahbariy hujjat – RH Tavsiyanomalar –T
Ma’muriy – hududiy normativ hujjatlar
Viloyat hokimlari tomonidan tasdiqlanadi.
Ma’muriy –hududiy standart –MHSt Korxona bo‘yicha normativ hujjatlar
Korxona rahbarlari tomonidan tasdiqlanadi.
Texnik shartlari – TSh Korxona standarti – KSt

5. Standartlashtirish tо‘g‘risidagi Respublika qonuni

Prezidentimiz tomonidan 1993 yilning 28 dekabrida imzolangan “Standartlashtirish to‘g‘risida”gi O‘zbekiston Respublikasi Qonuni standartlashtirish bo‘yicha qoidalar, me’yoriy hujjatlar, standartlar ustidan davlat nazorati, unga doir ishlarning moliyaviy ta’minoti va ularning hayotga tadbiq etilishi, standartlashtirish bo‘yicha ishlarni o‘tkazishning yanada yuqoriroq rivojlanish bosqichiga ko‘tarilishiga asos bo‘ldi.
“Standartlashtirish to‘g‘risida” qonun 5 bo‘limdan iborat bo‘lib, bu bo‘limlar 12 moddani o‘z ichiga olgan. Respublikamizda standartlashtirish tizimi, standartlashtirish ishlarini o‘tkazish, qonun hujjatlari, xalqaro shartnomalar, me’yoriy hujjatlar, davlat nazorat organlari, davlat inspektorlari, ularning huquqlari va javobgarligi, standartlashtirish va nazorat qilishga doir
ishlarning moliyaviy ta’minoti, standartlarni qo‘llashni rag‘batlantirish bo‘yicha keng ma’lumotlar berilgan.
Qonunga muvofiq standartlashtirish ishlarini o‘tkazishning umumiy qoidalarini, manfaatdor tomonlarning davlat boshqaruv organlari, jamoat birlashmalari bilan olib boriladigan hamkorlikdagi ishining shakl va usullarini “O‘zstandart” agentligi belgilaydi.
Respublikamizda standartlashtirish ishlarini o‘tkazishning umumiy texnik qoidalarini tartibga solib turuvchi davlat standartlashtirish tizimi faoliyat ko‘rsatadi. Shuningdek, qonunga muvofiq davlat boshqaruv organlari o‘z vakolatlari doirasida standartlar va texnik shartlarni ushbu qonunni qo‘llashga doir yo‘riqnomalar va izohlarni ishlab chiqadilar, tasdiqlaydilar, nashr etadilar. Standartlarni nashr qilish va qayta nashr etishni ularni tasdiqlagan organlar amalga oshiradilar.
Ma’lumki, O‘zbekiston Respublikasida standartlashtirishga doir me’yoriy hujjatlar, shuningdek standartlashtirish qoidalari, normalari, texnik – iqtisodiy axborot klassifikatorlarini ishlab chiqish va qo‘llash tartibi “O‘zstandart” tomonidan belgilanadi.
Qonunning II bo‘lim 6 – moddasiga binoan standartlashtirishga doir me’yoriy hujjatlar vatanimiz hamda chet el fan va texnikasining zamonaviy yutuqlariga asoslangan va O‘zbekiston Respublikasining manfaatlari himoya qilinishini va ishlab chiqarilayotgan mahsulotning raqobat qila olish imkonini ta’minlash uchun asosli hollarda standartlarda istiqbolga mo‘ljallangan, an’anaviy texnologiyalarning imkoniyatlaridan ildamlashgan dastlabki talablar belgilab qo‘yilishi alohida ko‘rsatilgan.
Qonunda davlat yo‘li bilan stndartlashtirish va nazorat qilishga doir ishlarning moliyaviy ta’minoti, mahsulot ishlab chiqarishni amalga oshirayotgan va mahsulotlarni standartlarga muvofiqlik belgisi bilan tamg‘alash huquqini olgan xo‘jalik faoliyati sub’ektlarini iqtisodiy qo‘llab – quvvatlash va rag‘batlantirish chora – tadbirlari O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi tomonidan belgilanishi ko‘rsatilgan.

Takrorlash uchun savollar:

1. 
   Respublika standartlashtirish bo‘yicha ishlarning tashkil etilishini, muvofiqlashtirilishini va ishlarning maqbul darajada olib borilishini qaysi idoralar ta’minlaydilar va shug‘ullanadilar.
   
2. 
   Davlat standartlashtirish tizimi deganda nimani tushunasiz?
   
3. 
   Respublikamizda standartlashtirish jarayoni necha bosqichdan iborat?
   
4. 
   O‘zbekiston Davlat standarlashtirish tizimining strukturaviy to’zilishi qanday?
   
5. 
   O‘zbekiston standarlashtirish, metrologiya va sertifikatlashtirish agentligi (“O‘zstandart” agentligi) tashkiliy to’zilmasini ayting.
   

8.