Davlat yuridik universiteti xalqaro huquq va inson huquqlari kafedrasi ismoilov yoqubjon isroiljon o

intellekt va iqlim o'zgarishi kabi paydo bo'lgan muammolar tufayli shakllandi. 
Masalan, 2015-yilda iqlim o‘zgarishi bo‘yicha Parij kelishuvining qabul qilinishi 
xalqaro hamjamiyatning iqlim o‘zgarishi bilan bog‘liq global muammoni hal qilish 
borasidagi sa’y-harakatlarida muhim qadam bo‘ldi. 
Umuman olganda, xalqaro huquqiy bazalarning tarixiy rivojlanishi 
geosiyosiy va iqtisodiy kontekstlarning o‘zgarishi, shuningdek, rivojlanayotgan 
me’yor va qadriyatlar asosida shakllangan. Bu yo‘lda muvaffaqiyatsizliklar va 
qiyinchiliklar bo‘lgan bo‘lsa-da, xalqaro huquqning rivojlanishi tinchlik, xavfsizlik 
va xalqlar o‘rtasidagi hamkorlikni mustahkamlashda hal qiluvchi rol o‘ynadi. 
Xalqaro huquq asoslarining tarixiy rivojlanishi bilan bir qatorda xalqaro 
huquq manbalarini ham ko‘rib chiqish muhim ahamiyatga ega. Xalqaro huquq turli 
manbalardan, jumladan, shartnomalar, odat huquqi, huquqning umumiy tamoyillari 
va sud qarorlaridan kelib chiqadi. 
Shartnomalar - bu davlatlar va xalqaro tashkilotlar o'rtasida huquqiy 
majburiyat va huquqlarni belgilovchi shartnomalardir. Shartnomalar xalqaro 
huquqning asosiy manbai bo'lib, inson huquqlari, savdo va atrof-muhitni muhofaza 

---

26 
qilish kabi keng ko'lamli masalalarni qamrab olishi mumkin. Shartnomalar ularni 
ratifikatsiya qilgan davlatlar uchun majburiydir va ularga rioya etilishini ta'minlash 
uchun ko'pincha xalqaro organlar tomonidan nazorat qilinadi. 
Odat huquqi deganda vaqt o‘tishi bilan shakllangan va xalqaro hamjamiyat 
tomonidan keng qabul qilingan yozilmagan qoidalar va amaliyotlar tushuniladi. 
Odat huquqi davlatlarning izchil va umumiy amaliyoti, shuningdek, amaliyot 
qonuniy ravishda talab qilinadi, degan ishonch orqali (opinio juris deb ataladi) 
o'rnatilishi mumkin. 
Huquqning umumiy tamoyillari davlatlarning huquqiy tizimlaridan kelib 
chiqadi va xalqaro huquqdagi bo'shliqlarni to'ldirish uchun maxsus shartnoma yoki 
odatiy qoida bo'lmagan hollarda qo'llaniladi. Huquqning umumiy tamoyillari 
ko'pincha adolat, tenglik, adolat kabi tushunchalarga asoslanadi. 
Sud qarorlari, xususan, xalqaro sudlar va tribunallarning qarorlari ham 
xalqaro huquqning rivojlanishiga hissa qo'shadi. Xalqaro sudlar va tribunallar 
amaldagi xalqaro huquqni sharhlaydilar va qo‘llaydilar, ularning qarorlari esa 
xalqaro huquq tamoyillari va normalarining ma’nosini oydinlashtirishga yordam 
beradi. 
Umuman olganda, xalqaro huquqning manbalari xilma-xil va doimo 
rivojlanib boradi. Xalqaro huquqning rivojlanishi davlatlar, xalqaro tashkilotlar, 
fuqarolik jamiyati va sud tizimi kabi bir qator subyektlar tomonidan shakllantiriladi. 
Xalqaro huquq davom etayotgan muammolar va tanqidlarga duch kelsa-da, u 
xalqaro hamjamiyatda tinchlik, adolat va hamkorlikni ilgari surish uchun hal 
qiluvchi vosita bo'lib qolmoqda.