Davlatimiz mustaqillikka erishgan dastlabki yillardayoq yosh avlodni komil insonlar qilib tarbiyalash ishiga alohida e’tibor bilan qarab kelmoqda

2.2 Boshlang‘ich sinf o‘quvchilariga so‘z yasovchi qo‘shimchalariga ma’lumot.
1. So‘z yasovchi qo‘shimchalar o‘zakka qo‘shilib, yangi ma’noli so‘z hosil qiladigan qo‘shimchalardir: o‘t – o‘tloq, arra – arrala, kuch – kuchli, hosil serhosil. So‘z yasovchi qo‘shimchalar unumli (-li, -la, -chi, ser-, -dosh, kor) va 
unumsiz (-vul, -ag‘on, -chil, -in, -a) bo‘lishi mumkin. 
2. So‘z o‘zgartiruvchi qo‘shimchalar gapda so‘zlarni bir-biriga bog‘laydigan qo‘shimchalardir. Bular 3 turli bo‘ladi: 1) kelishik qo‘shimchalar: 
kitobni, uyga, daftarning. 2) egalik qo‘shimchalari: maktabimiz, ukam, bog‘i. 3) shaxs-son qo‘shimchalari: edik, bordim, kelding, yurasan. So‘z o‘zgartiruvchi qo‘shimchalar so‘zning o‘zgarib turadigan qismidir.
3. Shakl yasovchi qo‘shimchalar o‘zakka qo‘shilib, ma’noni bir oz o‘zgartiradigan, qo‘shimcha ma’no orttiradigan, lekin yangi so‘z yasamaydigan qo‘shimchalardir. Bular so‘zlarni bir-biriga bog‘lash vazifasini bajarmaydi, balki kichraytirish, erkalash, chegaralash, kamlik, oshirish, kuchaytirisha gumon,taxmin kabi ma’nolarni ifodalaydi: uycha, kitoblar, kattaroq, ozgina,yurib, onajon, bura, oqarinqiradi, chayqa, tepkila.
Qo‘shimchalar tuzilishiga ko‘ra 2 xil bo‘ladi:

1. 
   Sodda qo‘shimchalar boshqa qo‘shimchalarga ajralmaydi: aqlli. 
   
2. 
   Murakkab qo‘shimchalar kamida ikkita qo‘shimchaning 
   

Qo‘shilishidan hosil bo‘ladi: dehqonchilik, odamgarchilik, yordamlash. O‘zakka so‘z yasovchi qo‘shimcha qo‘shilishidan hosil bo‘lgan qism negiz deyiladi: paxtakorlarga, gulzorda, bilimlilar. Shuni aytish kerakki, so‘zning morfoemik tarkibi deganda uning o‘zak va qo‘shimchalardan iboratligi nazarda tutilsa, morfologik tarkibi deganda so‘zning negizi va shakl yasovchi, so‘z o‘zgartiruvchi qo‘shimchalar nazarda tutiladi. Turli usullar yordamida so‘z hosil qilinishi so‘z yasalish deb ataladi. So‘zlar asosan besh xil usul bilan yasaladi:
1. So‘z yasovchi qo‘shimchalar bilan yasaladi.
2. So‘zlarni qo‘shish bilan yasaladi.
3. So‘zlarni qisqartirib yasaladi.
4. Bir turkumdan boshqa turkumga so‘z o‘tishi yordamida yasaladi.
5. So‘zlarni takrorlash yordamida. 
1. So‘z yasovchi qo‘shimchalar bilan ot, sifat, fe’l, ravish turkumiga oid. 
So‘zlar yasaladi: ishchi, aqlli, ishla, yashirin. Olmosh, son va yordamchi so‘zlar yasalmaydi.
2. So‘zlarni qo‘shib, juftlab so‘z yasashda qo‘shma va juft so‘zlar yasaladi: qora+mol – qormol, ko‘z+oynak-ko‘zoynak, idish-tovoq, apil-tapil, unda-bunda.Birdan ortiq so‘zning birikishidan yasalgan so‘zlar qo‘shma so‘z deyiladi: choyquti, gultojixo‘roz, sotib oldi, himoya qildi, bir oz, rahmdil. Ikkita so‘zning birikishidan yasalgan so‘zlar juft so‘zlar deyiladi: birin-ketin, qovun-tarvuz, omon-eson. 
3. So‘zlar kisqartirib qo‘shish yo‘li bilan ham yasaladi. Bular qisqartma so‘z deyiladi. Qisqartirib so‘z yasash faqat otlarda uchraydi: elektron hisoblash mashinasi – EHM, Mustaqil Davlatlar Hamdo‘stligi – MDH. 
4. So‘zlarning bir turkumdan boshqa turkumga ko‘chishi yordamida so‘z yasalishi: sifat va fe’l otga, son ravishga o‘tadi: o‘g‘il bola (o‘g‘il sifat). O‘g‘il keldi (otga o‘tgan.) U soat birga (son) keldi. Akasi bilan birga (ravish) keldi. O‘quv, yozuv, qurilish (fe’l otga o‘ngan). Boshqa turkumga ko‘chgan so‘zning ma’nosi va gapdagi vazifasi ham o‘zgaradi.
5. So‘zlarni takrorlash yordamida so‘z yasalishi. Bunda so‘zlar takrorlanib yangi so‘zlar yasaladi: paqpaq (o‘yin), tur-tur (turish), bipbip (avtobus), pat-pat (mototsikl), xolla-xola (o‘yin), manman, yo‘l-yo‘l (rang), es-es (zo‘rg‘a). 
O‘zbek tilida so‘zlar tuzilish jihatdan quyidagi turlarga bo‘linadi:
1. Sodda so‘zlar. Sodda so‘zlar ikki xil bo‘ladi: tub so‘z, yasama so‘z. 
Tarkibidagi so‘z yasovchi qo‘shimcha bo‘lmagan sodda so‘zlar tub so‘z deyiladi: 
kitoblar, ko‘proq, pishdi, yaxshiroq. So‘z yasovchi qo‘shimcha qo‘shilishi bilan yasalgan sodda so‘zlar yasama so‘z deyiladi: uzumzor, ishchi, oqla. Yasama so‘z o‘zak va yasovchidan iborat bo‘ladi: bil+im, ish+chi.
2. Qo‘shma so‘zlar: xontaxta, tomorqa, asalari, kamgap, sotib olmoq. 
3. Qisqartma so‘zlar: BMT, O‘zMu, Sanqurbank, pedkengash. 
4. Juft so‘zlar: sabzi-piyoz, katta-kichik, o‘ynab-kulib, keldi-ketdi. 
5. Takroriy so‘zlar: yashik-yashik, qator-qator, o‘ynab-o‘ynab. 
Ma’no jihatdan bir-biriga mos kelib, jamlik, umumiylik ma’nosini bildirgan 
So‘z juft so‘z deyiladi. Juft so‘zning har ikki qismi ham yakka holda mustaqil 
Ma’no bildirishi mumkin yoki ikkinchi qismi yakka qo‘llanmaydigan so‘z bolishi mumkin yohud har ikkala qismi ham ma’no ifodalamasligi mumkin: qozon-tovoq, arpa-bug‘doy, kiyim-kechak, yosh-yalang, apil-tapil. Juft so‘zlar qismlari ma’no jihatdan ikki necha hil bo‘ladi: 
1. Bir turdagi yaqin predmetlarning nomlari: qosh-qovoq, oltin-kumush, qovun-tarvuz. 
2. Sinonim so‘zlar: kuch-quvvat, asta-sekin, keksa-qari. 3. Butun va bo‘lak nomlari: oy-kun, vaqt-soat, tog‘-tosh. 4. Antonim so‘zlar: kecha-kunduz, yaxshi-yomon, katta-kichik. Bir so‘zning qo‘shaloq kelishidan hosil bo‘lgan so‘zlar takroriy so‘z deyiladi: baland-baland, qator-qator, non-pon, choy-poy. Takroriy so‘zlar ko‘plik, davomiylik, takror kabi ma’nolarni bildiradi: etak-etak gul, ayta-ayta charchadim. Takroriy so‘zlarda ayni bir so‘zning takror holda qo‘llanishi natijasida grammatik ma’no ifodalanadi. 
Ma’noni kuchaytirish uchun ketma-ket keltiriladigan so‘zlar takroriy so‘zlar 
hisoblanmaydi: Kiyimini qara, kiyimini! 

XULOSA
3-sinf ona tili darslarida so‘z tarkibi va yasalish usullarini o‘rganishda quyidagi jihatlarga e`tibor qaratish lozim deb o‘ylayman:
-o‘qituvchi bayonining o‘quvchilar ongiga to‘la yetib borishi;
-barcha o‘quvchilarning darsga faol va ongli munosabatda bo‘lishi;
-dars jarayonida ta’limning eng so‘nggi va interfaol usullaridan hamda pedagogik texnologiyalardan foydalanish;
-har bir savol va tushunchaning o‘qituvchi tomonidan qisqa va tushunarli ifoda etilishi;
-o‘quvchilar ishtirokida xilma-xil mazmundagi o‘quvchilar nutqini o‘stirishga qaratilgan qiziqarli savol va topshiriqlar va mustaqil ishlarni tashkil etish.
“3-sinf ona tili darslarini tashkil etish metodikasi” mavzusidagi kurs ishi mazmun mohiyatiga ko‘ra quyidagi vazifalarni bajarishga yo‘naltirildi.
-o‘rganilgan mavzu yuzasidan suhbat o‘tkazish, takrorlash orqali bilimlarni umumlashtirish;
-tushunchalarni mustaqil o‘zlashtirish;
-o‘quvchilarning nutq madaniyatini, mustaqil fikrlash qobiliyatini rivojlantirish, faolligini oshirish, bilim, ko‘nikma va malakalarini shakllantirish;
-o‘quvchilarni o‘zaro ishonch, mustahkam e`tiqod va jamoatchilik ruhida tarbiyalash;
-muhimni nomuhimdan ajratish, tegishli xulosa chiqarish.
Ona tili darslarini tashkil etishni mazmun jihatdan quyidagi guruhlarga bo‘lib o‘rgandik.
1. O‘quvchilarning mustaqil fikrlash qobiliyatini o‘stirish yuzasidan qo‘shimcha ishlashga qaratilgan savol va topshiriqlar.
2. O‘quvchilarning ijodiy tafakkuri va nutqini o‘stirishga, shuningdek, darsda o‘zlashtirgan bilimlarini mustahkamlashga doir savol va topshiriqlar.
3. O‘quvchilarning ona tili fanidan o‘zlashtirgan tushunchalarini rivojlantirishga qaratilgan savol-topshiriqlar.
4. O‘quvchilarga tushunilishi qiyin bo‘lgan so‘zlar, atamalar ma’nosini izohlashga qaratilgan savol-topshiriqlar.
5. O‘quvchilarga ma’naviy-axloqiy tarbiya berish, dunyoqarashini tarbiyalashga qaratilgan savol-topshiriqlar.
6. O‘quvchilarning qobiliyatini rivojlantirishga qaratilgan savol-topshiriqlar.
Shunday qilib, “3-sinf ona tili darslarini tashkil etish metodikasi” mavzusidagi kurs ishini bajarish davomida quyidagi xulosalarga kelindi:
1. Qiziqarli savol va topshiriqlar orqali mavzuning yashirin qirralarini ochishga harakat qilindi.
2. Savol va topshiriqlarning berilishi unga o‘quvchini javob berishga da’vat qilinishi o‘quvchilarning so‘z boyligi, nutqini o‘stirishga, rivojlantirishga ijobiy ma’noda xizmat qiladi.
3. 3-sinf o‘quvchilarining so‘z boyligi va nutqi ustida ishlashda savol va topshiriqlar yuzasidan olib borilgan ishlar muhim ahamiyatga ega bo‘ldi.
4. Savol va topshiriqlarni haddan ziyod ko‘p va maydalashtirib berilishi o‘quvchilarni zeriktirib qo‘yishga sabab bo‘lishi o‘qituvchilarga eslatib o‘tildi.
O‘quvchi tilga muhabbat bog‘laydi, uni qunt bilan o‘rganishga dadil qadam tashlaydi. Topshiriq o‘quvchilarning dunyoqarashini shakllantirishda, ularni mehnat faoliyati va mustaqil turmushga tayyorlashda muhim rol o‘ynaydi. U topshiriq orqali o‘quv qiyinchiliklarini sabot va matonat bilan yengishga, mustaqil ishlash va o‘z bilimini mustaqil oshirib borishga o‘rganadi.
Ona tili fanidan o‘quv topshiriqlari 3-sinf o‘quvchisining individual-psixik xususiyatlari: xotira, iroda, xarakter, qobiliyat kabilarni shakllanishiga xizmat qiladi.