Davriy bo’lmagan signallar spеktrlari taxlili

Diskretlash – bu uzluksiz funksiyani diskretga aylantirishdir. Signal olchamining sekundiga qilingan olchashlar soni namuna olish tezligi yoki namuna olish chastotasi deyiladi. Korinib turibdiki, namuna olish qadami qancha yuqori bolsa, namuna olish darajasi shuncha yuqori boladi (ya'ni, amplituda qiymatlari shuncha kop qayd qilinadi) va shuning uchun biz olgan signalning ifodalanishi shuncha aniq boladi.
Kvantlash – bu uzluksiz yoki diskret miqdor qiymatlarining qatorini chekli oraliqlarga bolish. Signalning mos yozuvlar qiymatini ozgarmas qiymatlar toplamidan eng yaqin qiymat bilan almashtirish – kvantlash darajasidir.
Boshqacha qilib aytganda, kvantlash – bu ma'lumot qiymatining yaxlitlanishidir Kvantlashni diskretlash bilan adashtirmaslik zarur (shu bilan birgalikda kvantlash qadamini diskretlash chastotasi bilan).
Diskretlash paytida vaqt boyicha ozgaruvchan qiymat (signal) belgilangan chastotada (diskretlash chastotasi) olchanadi, shuning uchun diskretlash signalni vaqt komponenti bilan ajratadi (grafikda gorizontal). Kvantlash signalni belgilangan qiymatlarga ham keltiradi, ya'ni signad darajasi boyicha (grafikda vertikal boyicha) bolinadi. Diskretlash va kvantlash qollaniladigan signal raqamli deb ataladi.
Kvantlangan signal, asl analog signaldan farqli ravishda, faqat sonli qiymatlarni qabul qilishi mumkin. Bu esa uni har bir namuna olish oraligi ichida kvantlash darajasining tartib raqamiga teng bolgan son sifatida ifodalash imkonini beradi. Oz navbatida bu sonni ayrim belgi yoki simvollar birikmasi bilan ifodalash mumkin. Belgilar majmui (simvollar) va ma'lumotlarni belgilar majmui sifatida ifodalovchi qoidalar tizimi kod deb ataladi.
Nutq signalining qisqa vaqtli energiyasi va noldan otuvchi nuqtalar soni nutq signalining asosiy parametrlari sanaladi. Bizga malumki nutq signalining parametrlari qoida boyicha vaqt otishi bilan tez ozgaradi, shuning uchun ham nutq signalini bir-birining ustiga tushmaydigan uzunligi ms uzunligida fragmentlarga ajartib ishlov berish odatiy holdir. Nutq signali ushbu oraliqda stasionar holatda deb faraz qilsak, unda nutq signalining qisqa vaqtli energiyasini hisoblash orqali nutq signalidagi jimlik sohalarini olib tashlanadi. Signal energiyasining bosaga qiymatini tanlash algoritmining moslashuvchanligi shundan iboratki, bu qiymatlar fiksirlanmagan. Ular qayta ishlanadigan signal energiyasi qiymatlaridan kelib chiqadi. Bundan tashqari signaldagi shovqin komponentalarini ham hisobga olish zarur. Signaldan jimlik uchaskalarini ajratish davomida ularning davomiyligini (uzunligini) ham hisobga olishmiz zarur. Diskret vaqtda signallarga ishlov berishda, signalning ikkita ketmaket qiymatida turli ishoralar mavjud bolsa, noldan otish sodir bolgan deb tushuniladi. Signalda noldan otish chastotasi uning spektral xususiyatlarining eng oddiy belgisi bolib xizmat qilishi mumkin. Bu qisqa polosali signallar uchun togri keladi.
NEZ ga nisbatan superpozitsiya printsipini qoʼllash mumkin emas, chunki NEga bir vaqtda bir necha kirish signali berilgandagi chiqish toki, ular alohida-alohida berilganda paydo boʼladigan toklar yigʼindisiga teng boʼlmaydi.
Masalan: NEdan oʼtayotgan tok undan oʼtadigan tok bilan i=aU2 ifoda shaklida bogʼlangan boʼlsin.
Аgar Uk=U1+U2 boʼlsa, i∑=aU12+aU22+2aU1U2 boʼladi. Kirish signallari alohida-alohida berilsa i1=aU12 va i2=aU22 qiymatlarga ega boʼladi, i1 va i2 toklarning yigʼindisi i1+i2≠ i∑ boʼladi va farq 2aU1U2 ga teng boʼladi.
NEZ da yangi spektral tashkil etuvchilar hosil boʼladi. Masalan i=aU2 va U=U0cos(ω0t+φ0) boʼlsa, tok
i=aU02 cos2(ω0t+φ0)=aU02/2 + aU02/2 cos(2ω0t+2φ0) (8.3)
dan iborat boʼladi.
Bunda tok oʼzgarmas tashkil etuvchi aU02/2 va kirish signali ikkinchi garmonikasi bilan tebranuvchi tok tashkil etuvchisidan iborat boʼladi. 1-rasmda kirish kuchlanishi va chiqish toki spektrlari keltirilgan.
1-rasm
NEZ dan signallar oʼtganda tokning yangi spektral tashkil etuvchilari hosil boʼlishi radiotexnikada signallarni turlicha oʼzgartirishda keng foydalaniladi.
Parametrik zanjirlar
Аgarda EZ dagi R, L, C elementlardan birortasining parametri qarshiligi, sigʼimi yoki induktivligi vaqt boʼyicha oʼzgarsa bunday zanjirlar parametrik zanjirlar (PEZ) deb ataladi.
PEZ ikki taʼsir: kirish tebranish signali U(t) va boshqaruvchi tebranish K(t) taʼsirida boʼladi (2-rasm).
Bunda boshqaruvchi tebranish tok yoki kuchlanish boʼlishi shart emas.
Boshqaruvchi tebranish elektrik, mexanik yoki issiqlik shaklida boʼlishi ham mumkin.
PEZ uchun quyidagi matematik ifodani keltirish mumkin:
i(t)=K(t)∙U(t). (8.4)
Bu ifodadan tok kuchlanishga oniy bogʼliqligi chiziqli boʼlib, bu bogʼliqlik uzatish koeffitsienti K ning vaqt boʼyicha oʼzgarib turishi natijasida chiziqsiz bogʼliq boʼlib qoladi.
Uzatish koeffitsienti K ning vaqt boʼyicha oʼzgarishi qiyalik burchagi α=F[K(t)] ning vaqt boʼyicha oʼzgarishiga sabab boʼladi (2-rasm).
Parametrik element sifatida qarshiligi vaqt boʼyicha oʼzgarib turuvchi rezistorni olamiz. Bunda U=R(t) yoki i=U/R(t)=G(t) ∙U (8.5)
boʼlib, G(t) – parametrik rezistor oʼtkazuvchanligi. Аgar kirish tebranishi