Davriy sistemaning V a gruppasidagi elementlari (Fe temir, Co-Kobalt, Ni-nikel) xossalari va ishlatilishi

Xossalari. Toza temir – oq tusli yaltiroq metall: uning Moos shkalasidagi qattiqligi uncha yuqori emas (atigi 4,5 ga teng) zichligi 7,87 g/sm³, suyuqlanish harorati 1539⁰C. Temir to’rtta allotropik shakl o’zgarishiga ega. (α-, β-, γ- va δ- temir), α-temir 769⁰C ga qadar mavjud ferromagnit xossaga ega. Moddalarning ferromagnit xossasini yo’qotish harorati Kyuri nuqta deb ataladi; binobarin, temirning Kyuri nuqtasi 769 ⁰C ga teng. 769⁰C dan 906⁰C gacha mavjud bo’lgan temir modifikasiyasi β-temir deb ataladi. α-temir β- temirga o’tganda uning kristall strukturasi deyarli o’zgarmaydi: u hajmi markazlashgan kub shaklida qolaveradi. 906⁰C da β-temir γ-temir aylanib, hajmiy markazlashgan kub yoqlari markazlashgan kub strukturaga o’tadi. Lekin metall paramagnitligicha qoladi. 1401⁰C polimorf o’zgarish sodir bo’lib, 1539⁰C da suyuqlanadi. Termoelektr tokini yaxshi o’tkazadi. Temir o’rtacha kimyoviy faollik namoyon qiladi. Quruqda havo (odatdagi haroratda) temir passiv element, lekin nam havoda tez oksidlanib, zanglaydi. Qizdirganda (ayniqsa kukun holatda) deyarli barcha metalmaslar bilan reaksiyaga kirishadi. Bunday reaksiyalar natijasida tuzlar (masalan, FeS, FeCI₃), metallsimon moddalar (masalan, Fe₃C, Fe₃Si, Fe₃P, Fe₄N, Fe₂N) va qattiq eritmalar (masalan, Fe bilan S, Fe bilan Si, Fe bilan N, Fe bilan P, Fe bilan V larning o’zaro qattiq eritmalari) hosil bo’ladi. Temirning normal elektrod potensial manfiy qiymatli (E⁰ = - 0,44 V) bo’lgani uchun u suyultirilgan kislotalar bilan reaksiyalarga kirishib, vodorodni siqib chiqarib, Fe (II)-tuzlarini hosil qiladi, konsentrlangan HNO₃ da Fe passivlanadi. Temir ishqor bilan odatdagi sharoitda reaksiyaga kirishmaydi.