Devonu lugʻotit turk”dagi harak fellari

Devonu lugʻotit turk”dagi harak fellari

Reja:
1. Kirish
2. Harakat fe’llari, Sandurush haqida malumot.
3. Foydalanilgan adabiyotlar ro’yhati
Kirish
Mahmud Koshg‘ariyning bu nodir asari bebaho bir qomuski, undan har bir mutaxassis o'ziga kerakli material topa oladi. «Devon»ni ayni vaqtda qimmatli toponimik asar ham deyish mumkin. Chunki bundan uch yuz to‘rt yuz yil oldin yozib olingan' nomlar ham hozirgi talaffuzdan ko‘ra qadimgi toponimiyaning dastlabki shakliga ancha yaqin bo‘ladi. «Devonu lug‘otit turk» esa bundan qariyib 10 asr oldin yozib qotdirilgan. Shuni aytish kerakki, toponim qanchalik ilgari yozib olingan bo‘lsa, shunchalik qimmatli sanaladi.
Sandrush

• Sandrush qadimgi turkiy tilda «tortishuv» ma’nosini beradi. «Devonu lug’otit turk»da sandrushga misol bo’la oladigan she’rlar keltirilgan. Bu she’r hozirgi adabiyotshunosligimizda «Qish va yoz» munozarasi nomi bilan yuritilgan. Ushbu sandrushda tortishishga kirishgan ikki predmet o’z xususiyatlarini maqtaydilar, o’zgasining qiliqlarini fosh etadilar.

• Ikki faslning majoziylik xususiyati hayotdagi ma’lum tabaqa yoki shaxslarning qiyofasini umumlashtiradi. Qish – yomonlik, Yoz – yaxshilik timsoliga aylanadi.

• Misolar

«Qish va yoz» sandrushi
Tumlig’ kelib qapsadi,
Qutlug’ yayig’ tepsadi.
Qarlab ajun yapsadi,
Et yin ushub emrishur. I. 430
Yay qish bila qarishti,
Erdam yasin qurishti.
Cherig tutub ko’rushti
O’qtag’ali o’trushur. II.104

• Misolar

Qish yoz bilan topishdi,
Qing’ir ko’zla boqishti.
Bir-biriga yopishdi
Qish yoz bilan topishdi,
 
Qing’ir ko’zla boqishti.
Bir-biriga yopishdi
Qor dunyoni o’radi,
G’alabani istashur.