Diffuzion Potensial Hosil Bo'lish Sabablari Va Uni Yo'qotish Sabablari

87.Kolloid ximiya fani.Tibbiyoydagi ahamiyati.
Qon,limfa,orqa miya suyuqligi,hujayra sitoplazmasi va boshqa biologic suyuqliklar kolloid eritmalardir.kolloid birikmalar ko’rinishida preparatlar ham mavjuddir. Qon, limfa, orqa miya
suyuqligi, hujayra protoplazmasi va boshqa biologik suyuqliklar kolloid
eritmalardir. Ular kolloid holatdagi ko‘pgina moddalarni o ‘z ichiga
oladi, masalan, fosfatlar, yog‘lar, lipidlar va boshqalar. Biosuyuqliklami
tekshirib xossalarini o ‘rganishda bu birikmalami ham hisobga
olish zarur. Bundan tashqari kolloid eritmalar ko‘rinishidagi dorivor
preparatlar ham mavjud, masalan, protargol, kollargol. Ko‘pgina oziqovqat
mahsulotlari, yuvuvchi vositalari ham kolloid eritmalardir
88. Kolloid zarrachalarning tuzilishi.
Zarralarni olishni bilish uchun kolloid zarrachalarni bilish kerak. Kolloid zarrachalarni tuzilishini AgCl rolida ko’rib chiqamiz.U AgNO3 va NaCl tasirlashganda eritmadan biri ortyiq bo’ganda yuz beradi. AgNO3+NaCl=AgCl+NaNO3. Qiyin eriydigan Agl birikmasida Ag+ va 1~ ionlari birlashadi va
kristallik panjara Agl hosil qiladi. Yangi hosil boelgan Agl zarrachalari
avval amorf holatda bo eladi, keyin asta sekin kristallashadi. Agar
boshlangeich moddalar (AgN03 va KI) reaksiya uchun ekvivalent
miqdorda olingan b o elsa, kristallar o esib, oMchamlari kolloid
zarrachadan oshib ketadi va choekmaga tushadi. Agar boshlangeich
moddalardan biri ortiqcha olingan boelsa, Agl zarrachasining o lch am i
kolloid zarracha oelchamlariga mos keladi. Ortiqcha miqdorda olingan
reagent stabilizator vazifasini bajaradi. Masalan, KI ortiqcha olinganda
eritmada K+ va T ionlari konsentratsiyasi ortadi. P an e t-F ay an s
qoidasiga koera kristall panjaraning qurilishi faqat shu panjarani tashkil
etgan ionlar xisobiga borishi mumkin. Bu holda I ' ionlari hisobiga
boeladi. Shuning uchun 1g ionlari yadroning kristall panjara qurilishini
davom etdiradi va unga oez zaryadini beradi. Shu sababli I- ionlari
p o ten sia l b e lg ilo v ch i ion yoki e le k tro te rm o d in am ik p o ten s ia l
(e- potensial) deb ataladi. Zaryadi nisbatan katta boelgan zarrachalar
eritmadagi qarama-qarshi zaryadli K+ ionlarini tortadi. Qarama-qarshi
ionlarining adsorbsiyasi boshlanadi. Bunda adsorbsiyalangan ionlar
bilan eritmadagi erkin ionlar o ertasida dinamik muvozanat qaror
topadi. Yadroga adsorbsiyalangan qarama-qarshi ionlar bilan birga
potensial belgilovchi ionlar hammasi adsorbsion qavatm. tashkil etadi.
Yadro va adsorbsion qavat granulani tashkil qiladi. Granula e- potensial
bilan bir xil zaryadga ega, lekin kattaligi jihatidan kichikroq boelib,
adsorbsion qavatdagi qarama-qarshi ionlar soniga bogeliq. Agar 90%
qarama-qarshi ionlar adsorbsiyalangan b o elsa, granulaning potensiali
e-potensialning 10% i tashkil etadi. Granulaning potensiali kinetik
potensial yoki dzeta potensial (q- potensial) deb nomlanadi, chunki
uni granula yaqinida elektr tortishish kuchlari ta fsirida zarrachalarining
harakatidan o lch a sh mumkin. Qarama-qarshi ionlarning qolgani
elektrostatik tortilish kuchlari ta esirida granula atrofida boeladi va
diffusion qavatni hosil qiladi. Diffuzion qavatning qalinligi turlicha
boelib, u eritmaning ion kuchiga bogeliq, yafni ion kuchi qancha
katta boelsa, diffuzion qavat shuncha yupqa bo eladi. Diffuzion qavat
qiymatining kattaligi adsorbsion va diffuzion qavatlardagi io n la r
miqdoriga bogeliq bo'ladi: adsorbsion qavatdagi ionlar qancha ko ep
va diffuzion qavatdagilar qanchalik oz bolsa, potensial shunchalik
kichik boMadi. Bu kattalik kolloid zarrachaning barqarorlik mefzoni
hisoblanadi. Granula diffuzion qavat bilan birga mitsellani hosil qiladi.
Diffuzion qavatdagi ionlar konsentratsiyasi zarracha chegarasiga
yaqinlashgan sari kamayib boradi va potensial ham kamayadi, chegaraga
etganda esa u nolga teng boeladi.
Shunday qilib, mitsella doim elektroneytral holdadir. Agar
adsorbsion qavatga koep miqdorda qarama-qarshi ionlar joylashtirilsa,
masalan 95%, bu n d a granula sathidagi potensial 5% g a c h a
kamayadi. Potensial belgilovchi ionlar miqdoriga bogeliq boflgan epotensial
qiymati o ezgarmaydi.
KI ortiqcha miqdorda olinganda Agl mitsellasining sxematik
K6rinishi q uyidagicha boladi:
Kolloid eritmalarning barqarorligi stabilizatorlar (elektrolit) va
granula zaryadi kattaligiga (’,- potensialga) bogeliq. Bu potensial qancha
katta boelsa, zarrachalarning elektrostatik itarilish kuchi shuncha
yuqori va demak, sistema shuncha barqaror boeladi.
Agar barcha K+ ionlari diffuzion qavatdan adsorbsion qavatga
koechib qolsa, e- potensial nolgacha kamayadi va granula elektroneytral
yoki (noelektrolit) boelib qoladi:
Kolloid eritmalar dispers fazalarining umumiy sirt yuzasi katta
boelganligi sababli ularning sirt yuza energiyasi yuqori boladi. Shu sababli
ular oez energiya qiymatini kamaytirishga intiladi. Natijada dispers fazalar
oezaro qoeshilib yiriklashadi. Bu jarayon koagulatsiya deyiladi. Buning
oqibatida sistema termodinamik jihatdan barqaror holatga o etadi.
89. Kolloid eritmalar dag‘al dispers va molekulyar dispers sistema
o ‘rtasidagi holatda b o ‘lgani uchun ularni olishning 2 asosiy usulini
sanab o ‘tish mumkin.
1. Maydalash — dispergirlash, nisbatan katta zarrachalarni kolloid
zarracha o ‘lchamlariga keltirish.
2. Yiriklashtirish — molekula va io nlarni birlashtirib kolloid
zarracha olchamlariga yetkazish yoki agregatlar hosil qilish.
Dispergirlash usuli
Mexanik usullar. Moddalarni maydalashda zarbaga va ishqalashga
asoslangan qurulmalardan foydalaniladi. Bunday qurulmalarga sharli
yoki kolloid tegirmonlar kiradi. Sharli tegirmon kovak silindrsimon
qurulma boiib, uning ichiga o ‘ta qattiq materialdan tayyorlangan
sharchalar solinadi. Tegirmonga maydalanishi kerak bo‘lgan modda
solinadi, silindr maxsus mexanizmlar (reduktor, dvigatel) yordamida
yopiladi. Tegirmonning tez aylanishi natijasida modda sharchalarning
zarbasi va ishqalanishi natijasida maydalanadi. Bunday ishlovda disperslik
darajasi nisbatan past — zarracha diametrlari 50—60 mk bo‘ladi.
Ultrato‘vush usuli. Bu usulda dispergirlash uchun ultratovushlardan
foydalaniladi. Bunda parchalovchi kuchlar hosil bo‘lib, moddaning
maydalanishiga olib keladi. Ultratovush usuli yordamida grafit,
oltingugurt, kraxmal, jelatin, ba’zi metallar (mis, qo‘rg‘oshin, rux)
ni dispergirlash mumkin.