Din psixologiyasi ijtimoiy ahamiyati

, materiya; ikkinchisi, sezgi; uchinchisi, idrok; to‘rtinchisi, hissiyot; beshinchisi, aqldan tashkil topgan. O‘lim paytida bu besh unsurlar parchalanib, yo‘q bo‘lib ketadi va “Men” ham o‘z intihosiga yetadi.
Lekin bu fikrlardan qat’iy nazara qayta tug‘ilish haqidagi e’tiqod buddizmda bor narsa. Buddaparastlarning qarashiga ko‘ra, “Munavvar holat” (buddxi)ga yetishish uchun insonning bir umri kifoya qilmaydi. Buning uchun minglab yillar talab qilinadi. Shu e’tiqoddan kelib chiqadigan bo‘lsa demak, buddizmda qayta tug‘ilish, ruhning ko‘chib yurishi mavjud. Buddizmning Tibet, Xitoy, Yaponiya va Koreyada taraqalgan Maxayana an’anasida reinkarnatsiya haqidagi qarashga katta e’tibor beriladi. Tibet buddizmida qayta tug‘ilish va ruhning ko‘chishi to‘g‘risidagi ta’limot yetakchi o‘rinda turadi. Reinkarnatsiyaga qat’iy rioya qilgan holda, Tibetda tug‘ilgan kunni nishonlashga, hattoki, lama (donishmandlik va ilohiylik darajalariga erishgan Rohib)ning tug‘ilgan kuni bo‘lsa ham e’tibor berilmaydi. Buning sababi, tug‘ilgan kun noyob hodisa hisoblanmay, har bir kishining ming martalab boshidan o‘tkazadigan hodisa sifatida qaraladi.
Buddizmning Dzen ta’limotida maxsus usullar bilan tanadan jirkanish hissi shakllantiriladi. Chunki bu hayot va umrning o‘tkinchi ekanligi, oxir-oqibat o‘lim bilan yuzlashish haqligi, undan qo‘rqmaslik kabi holatlarni tug‘diradi. Bu g‘oyaga ko‘ra, agar inson tananing jirkanchligi, o‘z tabiatiga ko‘ra buzilish va yo‘q bo‘lib ketishga moyilligini bilsa, unga bog‘lanib qolishdan saqlanadi. Aksincha, tana ichida bo‘lgan va bu qobiqdan chiqishga qodir o‘z “atman” (“Men”)ini – ruhini takomilga yetkazishga harakat qila boshlaydi. Bunga meditatsiya yo‘li bilan erishiladi. Meditatsiyadan maqsad - tanadan ruhni ajrata bilish, insonni moddiylikka bog‘lanib qolmaslikka o‘rgatishdan iboratdir. Shu yo‘l bilangina oliy haqiqatga erishish yo‘lida amalga oshiriladigan meditatsiya uchun zarur bo‘lgan xotirjam va osoyishta aql paydo bo‘ladi. Ruh bilan bog‘liq meditatsiyalar, oxirgi paytda, ya’ni ruhning bir vujuddan boshqasiga o‘tayotganda, aqlni bir joyga to‘plash uchun zaruriy shartdir.
Din psixologiyasi - bu psixologiya va diniy e’tiqodlar, amaliyotlar va tajribalar o‘rtasidagi kesishuvni o‘rganadigan soha. U bir qator ijtimoiy ahamiyatga ega bo‘lib, ular ham odamlarga, ham butun jamiyatga ta’sir qiladi:
Inson xulq-atvori va e’tiqodlarini tushunish: Din psixologiyasi bizga diniy e’tiqod va amaliyotlar inson xatti-harakatlari, fikrlari va his-tuyg‘ularini shakllantirishning murakkab usullarini tushunishga yordam beradi. U nima uchun odamlarni ma’lum diniy e’tiqodlarga jalb qilishlari, bu e’tiqodlar ularning qaror qabul qilishlariga qanday ta’sir qilishi va diniy tajribalar ularning umumiy farovonligiga qanday ta’sir qilishi haqida tushuncha beradi.
Madaniy xilma-xillik va bag‘rikenglik: Din psixologiyasini o‘rganish madaniy xilma-xillik va diniy bag‘rikenglikni rivojlantirishi mumkin. Turli diniy qarashlar va diniy e’tiqodni qo‘zg‘atuvchi psixologik omillarni tushunib, odamlar boshqalarning e’tiqodlariga nisbatan ko‘proq empatiya va hurmatni rivojlantirishi, mojarolarni kamaytirishi va ko‘p madaniyatli jamiyatlarda tinch-totuv yashashni rag‘batlantirishi mumkin.
Axloqiy va axloqiy asoslar: Ko‘pgina diniy an’analar tarafdorlar uchun axloqiy va axloqiy ko‘rsatmalar beradi. Din psixologiyasi bu axloqiy me’yorlar qanday o‘zlashtirilganligini va ular odamlarning qaror qabul qilish jarayonlariga qanday ta’sir qilishini, axloqiy va mas’uliyatli xatti-harakatlarning rivojlanishiga hissa qo‘shishini tushunishga yordam beradi.
Xulosa qilib aytganda, din psixologiyasi muhim ijtimoiy ahamiyatga ega, chunki u inson xatti-harakatlarini yaxshiroq tushunishga, madaniy bag‘rikenglikni rivojlantirishga, ruhiy farovonlikni oshirishga, axloqiy asoslarni shakllantirishga, jamoalarni mustahkamlashga va davlat siyosatini xabardor qilishga yordam beradi. Psixologiya va din o‘rtasidagi o‘zaro ta’sirni o‘rganish orqali biz ko‘proq ma’lumotli, empatik va o‘zaro bog‘langan jamiyatni rivojlantirishimiz mumkin.

Shuxrat Toshniyozov