Dinamik makroiqtisodiyot” fanidan o`quv-uslubiy majmua ta’lim sohasi

Iqtisodiyotning investitsiya ajratishi
Solou modeli kapitalni faqatgina bitta turi bor deb osongina taxmin qiladi.xususan dunyoda juda ko`p turlari mavjuddir. Xususiy sanoat kapitalni ananaviy turini buldozerlar va po`lat ishlab chiqaruvchilar shuningdek kapitalni yangi turlari kompyuterlar va robitlarni investetsiya qiladi. Hukumat ham kapitalni jamoaga oid turlarini bular infrastruktura deb atalib yo`llar, ko`priklar va kanalizatsya tizimiga sarmoya qiladi. Bundan tashqari inson kapitali deb nomlanuvchi blim va ko`nikmalar ham bor.
Voyaga yetganlarni ish bilan taminlash maqasadida erta bolalik kunlaridan ishchi kuchi uchun ish o`rinlari yaratiladi. Garchi Solou modelida kapitalni turli turlari mavjud bo`lsada faqat jismoniy kapitalni bir necha o`rinlarda inson kapitali ham talqin etiladi. Jismoniy kapital kabi inson kapitali ham tovarlar va xizmatlar sihlab chiqarish qobilyatini oshiradi. Inson kapitalini kuchaytirish o`qituvchilarni, kutubxonachilarni va studentlar shaklida investetsiyalarni taklif qiladi. So`ngi tadqiqotlar iqtisodiy o`sish sohasida yashash standartlaridagi xalqaro farqlarni tushuntirib inson kapitalini jismoniy kapital kabi muhimligini ta’kidlaydi. Bu xususda modellashning bir yo`li kapitalning turi deb inson va jismoniy kapitalni o`z ichiga oladi deb targ`ib qilinadi.¹⁴
Siyosatchilar iqtisodiy o`sishni rag`batlantirish uchun iqtisodiyotda qanday turdagi kapitallar kerakligi to`grisida savol bilan murojaat qilishi kerak. Boshqa so`z bilan aytganda qanday turdagi kapitallar eng yuqori marjinal mahsulotlarni beradi? E’tiborga molikki, siyosatchilar investitsyalarni jamg`arib bozorda bir hovuz ajratishlari lozim. Kapitalning eng yuqori marjinal mahsuloti ushbu tarmoqlar hisoblanib eng yangi moliyalashtirishda bozor foiz stavkalari ta’sirr qiladi. Ko`pchilik iqtisodchilar hukumat kapitalini turli xil turlari haqida “darajali o`yin maydoni” yaratish kerak misol uchun; kapitalning barcha turlari uchun teng soliq tizimini joriy etishdir. Hukumat samarali kapital ajratish uchun bozorga tayanib ish yuritishi kerak.
Boshqa iqtisodchilar hukumatni kapitalning muayyan shaklini targ`ib qilish lozimligini maslahat berishadi. O`ylab ko`ring, misol uchun; texnologik jarayon faolyati iqtisodiy faoliyatning bir tomon mahsuloti sifatida keladi, agar yangi va ishlab chiqarish jarayonlari kapital qurilishi
(o`rganish deb nomlangan hodisa), bo`lsa bu bo`lishi mumkin. Bunday qiyofa (yoki bilim yoyilib) texnologik deb nomlangan qo`shimcha mahsulotdir. Tashqi omillar mavjud bo`lganda Solou modeli kapitalni ijtimoiy qaytishini, xususiy foyda imtiyozlarini , kapitalni ijtimoiy oshishini taklif qiladi<sup>15</sup>. Bundan tashqari jamg`arma kapitalining ayrim turlari tashqi omillar olib kelishi mumkin, misol uchun; yangi po`lat zavodining qurilishi uchun hukumat investetsiyalarini rag`batlantirish va davlat solig`laridan foydalanib, unga tashqi omil sifatida tasir qiladi. Bunday sanoatning muvafaqqiyatli siyosati ba’zan o`lchash imkoniyatiga ega bo`lish uchun hukumatni xo`jalik faolyatida turli tashqi omillarda aniq tarif berishi ta’kidlab o`tiladi. Ko`pchilik iqtisodchilar ikkita sababga ko`ra sanoat siyosatiga ishonishmaydi. Birinchidan, turli sohalarda tashqi omillarda aniqlash deyarli bo`lmagan siyosat bo`lsa, yomon o`lchov asosida tasodifan o`shanga yaqin bo`lsa umuman bundan yomonroq siyosat bo`lmaydi. Ikkinchidan, siyosiy jarayon mukammal bo`lmasa qachonlardir hukumat subsidiyalari bilan mukofotlash sanoatning biznesini o`z ichiga oladi va tashqi omillar tasirida soliq imtiyozlari mukofotlari har ikkisi ham siyosiy tasir ostida bo`lshi ehtimoldan yiroqdir.
Hukumatni o`z ichiga oladigan kapitalning bitta turi mavjuddir bu ham bo`lsa ijtimoiy capital hisoblanadi. Mahalliy , davlat va federal hukumatlar har doim yangi yo`llar, ko`priklar, tranzit tizimlarini moliylashtirishi kerak bo`lsa qarz olishlari lozimdir. 2009-yilda birinchi iqtisodiy taklifni prezidentlardan biri Barak Obama harajatlarni oshirish infratuzulmasini taklif qilgan edi. Bu siyosat qisqa muddatli oshirish (biz bu kitobda keyinroq muhokama qilamiz) maqsadi jami talab va qisman taminlash uchun ijtimoiy kapital va uzoq muddatli iqtisodiy o`sishni yaxshilashdir. Iqtisodchilar orasida bu siyosat ham himoyachilar ham tanqidchilar edi. Biroq ularning hammasi davlat kapitali marjinal mahsulotni o`lchashi qiyin deb qabul qilishdi. Xususiy kapital osonlik bilan hosil qilinsa kompaniyaning o`z kapitali evaziga ijtimoiy kapital foydalari kam bo`ladi. Bundan tashqari xususiy kapital esa investetsiyalar sarf qilish bilan investorlar o`z pul mablag`ini taqsimlash, ijtimoiy kapital uchun resurslar va siyosiy jarayon va soliq to`lovchini moslashtruvchi taklifdir. Bu juda keng tarqalgan, chunki “hech qayerda ko`priklar yo`q”, qilingan ko`prikni ko`rish uchun mahalliy senator va kongressmen tasdiqlagan pul olish uchun siyosiy mushak mavjud.