Abul Fath Shahristoniyning asarlari dunyo dinlari o‘rganishda muhim manba - “Buyuk Saljuqiylar” davri ulamosi, dinlar tarixi va e’tiqodlari bo‘yicha yozilgan “al-Milal va-n-nihal” asari muallifi, mutakallim va faylasuf Muhammad ibn Abdulkarim Shahristoniyni (1076-1153) Marv va Xorazm o‘lkalari o‘rtasida joylashgan Shahriston shahrida tavallud topgan. Olim dastlabki ilmlarni o‘z shahrida olgan. Keyinchalik Nishopurga safar qilib, u yerda fiqh, kalom va falsafa bo‘yicha bir qator ustozlardan tahsil olgan. Shahristoniyning falsafa bo‘yicha ustozi Xujjat al-islom Imom G‘azzoliy (1058-1111) hisoblanadi. Turk tadqiqotchisi Ismoil Izmirli Shahristoniyni “G‘azzoliydan keyingi islom falsafasining namoyandasi” deb atagan
Shahristoniy falsafaga oid muxtasar “Musoraat al-falosifa” (Faylasuf bilan kurash) asarini ta’lif etgan. Asar asosan Ibn Sino falsafasining sharhiga bag‘ishlangan bo‘lib, olim Ibn Sinoni falsafaning ustuni deb nomlagan. Bu to‘g‘risida olimning o‘zi shunday deydi: “Men u (Ibn Sino) bilan kurashishni va uni o‘zi munosib bo‘lgan mardlar maqomiga qo‘yishni xohladim. Shu sabab uning “Shifo”, “Najot”, “Ishorot”, “Ta’liqot” kabi kitoblari ichidan ilohiyot mavzusiga oid masalalarni tanladim. Zero, u bu masalalarni chiroyli bayon qilgan, masalalarga asosli hujjat keltirib, chuqur tahqiqlar bilan ochiq bayon qilgan. - Shahristoniy falsafaga oid muxtasar “Musoraat al-falosifa” (Faylasuf bilan kurash) asarini ta’lif etgan. Asar asosan Ibn Sino falsafasining sharhiga bag‘ishlangan bo‘lib, olim Ibn Sinoni falsafaning ustuni deb nomlagan. Bu to‘g‘risida olimning o‘zi shunday deydi: “Men u (Ibn Sino) bilan kurashishni va uni o‘zi munosib bo‘lgan mardlar maqomiga qo‘yishni xohladim. Shu sabab uning “Shifo”, “Najot”, “Ishorot”, “Ta’liqot” kabi kitoblari ichidan ilohiyot mavzusiga oid masalalarni tanladim. Zero, u bu masalalarni chiroyli bayon qilgan, masalalarga asosli hujjat keltirib, chuqur tahqiqlar bilan ochiq bayon qilgan.
Shuningdek, o‘zimga shuni shart qildimki, Ibn Sinoning mahoratini tan olmasdan qo‘ymayman, biror lafzning ma’nosi va haqiqatida ikkimiz bir xil fikrga kelgan bo‘lsak, uni qaysarlik bilan inkor qilmayman. Shu jihatdan men shunchaki tortishuvchi mutakallim yoki qaysar faylasuf bo‘lmaslikni qasd qildim”. “Musoraat al-falosifa” asari “borliq” masalasiga bag‘ishlangan bob bilan boshlangan. Ibn Sinoning “borliq” to‘g‘risidagi qarashlariga munosabat bildirilgan. Shahristoniy boshqa faylasuflarning “borliq” bilan bog‘liq qarashlariga Ibn Sino falsafasini asos qilib javoblargan bergan - Shuningdek, o‘zimga shuni shart qildimki, Ibn Sinoning mahoratini tan olmasdan qo‘ymayman, biror lafzning ma’nosi va haqiqatida ikkimiz bir xil fikrga kelgan bo‘lsak, uni qaysarlik bilan inkor qilmayman. Shu jihatdan men shunchaki tortishuvchi mutakallim yoki qaysar faylasuf bo‘lmaslikni qasd qildim”. “Musoraat al-falosifa” asari “borliq” masalasiga bag‘ishlangan bob bilan boshlangan. Ibn Sinoning “borliq” to‘g‘risidagi qarashlariga munosabat bildirilgan. Shahristoniy boshqa faylasuflarning “borliq” bilan bog‘liq qarashlariga Ibn Sino falsafasini asos qilib javoblargan bergan
Do'stlaringiz bilan baham: |
