Diqqat va xotira psixik jarayon sifatida


Diqqat va xotira turlari jarayonlari


Download 23.14 Kb.
bet2/2
Sana06.04.2023
Hajmi23.14 Kb.
#1331138
1   2
Bog'liq
Diqqat va xotira – psixik jarayon sifatida

Diqqat va xotira turlari jarayonlari.

Hosil bo`lish xususiyatlariga va amal qilish usullariga ko`ra diqqatning 2 ta asosiy turi ixtiyoriy va ixtiyorsiz turlari mavjud.
Ixtiyoriy diqqat - ongli ravishda boshqariladigan va tartibga solinadigan diqqat va e’tibordir. Ixtiyoriy diqqat ixtiyorsiz diqqat zamirida hosil bo`ladi. Ixtiyoriy diqqatning asosiy vazifasi psixik jarayonlarning kechishini faol boshqarib turishdan iborat. Bu diqqatning boshlanishi, davom ettirishi kuch va zo`r berishini, ya’ni irodaning ishtirokini talab qiladi.
Shuning uchun bu irodaviy diqqat deb ham yuritiladi. Ixtiyorsiz diqqat kishining xohishlari va maqsadlaridan holi tarzda hosil bo`ladigan diqqat e’tibordir. Ixtiyorsiz diqqatni hosil qiluvchi qo`zg`ovchilarning xususiyatlaridir.
Masalan; baland ovoz, yorqin nur, kuchli hid va hokozo. Ixtiyorsiz diqqatda qiziqishning roli benihoya kattadir. Ixtiyorsiz diqqat shaxsning umumiy yo`nallganligiga ham bog`liqdir. Masalan, teatr bilan qiziqadigan kishi, ehtimol futbol bo`yicha bo`lajak musobaqa haqidagi e’longa e’tibor bermasdan, ayni chog`da teatrga oid yangi e’lonni tezroq payqashi mumkin. Ixtiyoriy va ixtiyorsiz diqqatdan tashqari uning yana bir alohida turini - ixtiyoriydan so`ngi diqqatni alohida ko`rsatish mumkin. Bu tushuncha psixologiyaga N.F.Dobrinin tomonidan joriy etilgandir. Ixtiyoriydan so`ngi diqqat biror narsaga uzoq vaqt davomida juda ham barqaror qaratilishi bilan belgilanadi, ko`proq yuqori darajadagi jadal va unumli aqliy faoliyatini, barcha turdagi mehnatning yuksak unumdorligini asosli ravishda ana shunday diqqat turi bilan bog`liqdir.
Diqqat turlicha sifat ko`rinishlari bilan ta’riflanadi. Diqqatning bu ko`rinishlarini diqqatning sifati yoki diqqatning xususiyatlari deb ataladi. Diqqatning barqarorligi, kuchishi, taqsimlanishi va ko`lami shular jumlasiga kiradi. Diqqatning barqarorligi – diqqatga qaratilgan ob’ektlarning xususiyatlariga va yo`naltirilgan shaxsning faolligiga bog`liq bo`ladi.



Xulosa.
Diqqatning biror narsaga qaratishi ob’ektga bog`liq holda diqqatning namoyon bo`lishini quyidagi shakllarini; sensor, aqliy, harakatlantiruvchi shakllarni ajratib ko`rsatadilar. Hozirgi vaqtda sensor (ko`rish va eshitish) diqqati ko`proq o`rganilgandir. Diqqatning fiziologik asoslarini tushunib etishga buyuk rus fiziologlari I.P.Pavlov va A.A.Uxtomskiylarning ilmiy ishlari katta ahamiyatga ega. Nerv sistemasining alohida reaktsiyalari orientir reflekslar haqida I.P.Pavlov ilgari surgan tasavvurida ixtiyorsiz diqqatning g`ayri ixtiyoriy tabiati haqida taxmin bor edi. Hozirgi zamon mas’uliyatlariga qaraganda orientir reflekslar juda ham murakkabdir. Ular organizmni anchagina qismlarining faolligi bilan bog`langan. Diqqatning fiziologik mexanizmlarini tushunib etishda dominanta (nasldan - naslga o`tuvchi asosiy belgi) printsipi alohida ahamiyatga ega. A.A.Uxtomskiyning fikriga ko`ra, miyada hamisha qo`zg`alishning ustun va hukmronlik qiluvchi markazi mavjud bo`ladi. Diqqat miya faolligini muayyan darajasida yuz berishi mumkin. Demak, diqqatning fiziologik asosini bosh miya pusti qismidagi “optimal qo`zg`alish nuqtasi” tashkil qiladi. Miya po`stining optimal qo`zg`algan joyi o`z o`rnini almashtirib turishi, diqqatni bir narsadan ikkinchi narsaga kuchishini va shuning bilan birga, ongimizning ma’lum narsa, ma’lum faoliyat turiga qarata yo`naltirilishi va to`planishini shartlaydi. Shunday qilib, diqqat bir qator miya tuzilmalari faoliyati bilan bog`liqdir. Lekin diqqatning har xil shakllari va turlarini tartibga solishda ularning roli turlichadir.


ADABIYOTLAR RO`YXATI
1. A.V.Petrovskiy. “Umumiy psixologiya”, 1992 yil.
2. P.V.Ivanov .“Umumiy psixologiya”, 1972 yil.
3. A.N.Leont’ev. “Problem’ razvitiya psixika”
4. www.ziyonet.uz
5. www.arxiv.uz
Download 23.14 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling