Diskont stavkasi (qayta moliyalash stavkasi)

Mavzu: Diskont stavkasi: CAPM an’anaviy yondashuvga nisbatan

Diskont stavkasi (qayta moliyalash stavkasi). Tijorat banklari o‘z kreditlari bo‘yicha foiz to‘lovlarini undirganidek, Markaziy bank ham tijorat banklariga berilgan kreditlar bo‘yicha foiz to‘lovlarini undiradi. Bu foiz stavkasi “diskont stavkasi” deb ataladi. Bu muomala tijorat bankida xususiy shaxsdan kredit olishga o‘xshaydi.
Tijorat banklari nuqtai nazaridan diskont stavkasi zaxiralarni sotib olish xarajatlarini ifodalaydi. Binobarin, diskont stavkasining pasayishi tijorat banklarini Markaziy bankdan qarz olish orqali qo‘shimcha zahiralar olishga undaydi. Tijorat banklarining ushbu yangi zaxiralar bilan ta'minlangan kreditlari ko'paymoqda
 Aksincha, hisob-kitob stavkasining oshishi tijorat banklarining Markaziy bankdan qarz olish hisobiga qo‘shimcha zahiralar olishga qiziqishini pasaytiradi va buning natijasida tijorat banklarining kreditlar berish bo‘yicha operatsiyalari ham kamayadi. Bundan tashqari, qimmatroq kredit olayotganda tijorat banklari ham kreditlar bo‘yicha foiz stavkalarini oshiradilar. Kredit qisqarishi va pul narxining ko'tarilishi butun tizimni qamrab oladi. Iqtisodiyotda pul massasi pasayib bormoqda. Shu sababli, diskont stavkasini oshirish Markaziy bankning cheklash istagiga mos keladi . Markaziy bank diskont stavkasi darajasini manipulyatsiya qilish orqali “kredit narxini” o‘ziga xos tartibga solishni amalga oshiradi.
Biz uzoq muddatli moliyalash muayyan manbalari qiymatini aniqlashning quyidagi ikkita usulini ko‗rib chiqdik
• tobora ko‗proq ommaviylashib borayotgan, oldingi bobda ko‗rib chiqilgan CAPM usuli, garchi ushbu bobda biz aksiyadorlik kapitali hisobiga moliyalashga e‘tibor qaratishga intilgan bo‗lsakda, teng darajada har qanday moliyalash manbaiga qo‗llanishi mumkin
• mazkur bobda tavsiflangan tobora kamroq ommaviylashib borayotgan ―an‘anaviy‖ yondashuv, unga muvofiq manbalar qiymati ulardan har birining bozor narxiga asoslanadi. Boshqacha aytganda, biz muayyan kapital manbai (obligatsiya yoki aksiyadorlik moliyalash kabi) bozor qiymatini, investorlar ushbu manbadan olishni kutishi mumkin bo‗lgan pul tushumlarini va ushbu manbadan foydalanish qiymatini o‗z ichiga olgan tenglama tuzdik. Ushbu ro‗yxatdan faqat so‗nggi element noma‘lum bo‗lgan va hisoblab chiqilmagan, shuning uchun uning miqdorini chiqarish qiyin emas.
Ushbu ikki yondashuvning qaysi biriga ustunlik berilmasin, agar kompaniya aksiya chiqarilishi hisobiga toliq mablag bilan ta‘minlanmasa (mazkur bobda korib chiqilganidek) WACC qollanishi kerak. Ayrim mualliflar fikricha, WACC va CAPM muqobil usullar hisoblanadi. Aslida esa, muayyan manbalar qiymatini baholash usuli sifatida CAPM qo‗llanilishidan qat‘i nazar, WACC togri yondashuvni ifodalaydi. ―
An‘anaviy‖ yondashuv yoki CAPM qo‗llanilishidan qat‘i nazar, WACC hisob-kitob qoidalari bir xil boladi. Shunday qilib, yuqorida Hazelwood plc kompaniyasi bilan keltirilgan misolda biz CAPM qollanilgan holda kE va kL.ni aniqlashga, songra esa WACCni aniqlik bilan hisoblab chiqishga muvaffaq boldik
Garchi har ikki yondashuv ham tavakkalchilikni hisobga olishi kerak bolsada, CAPM, ehtimol, muayyan korib chiqilayotgan loyiha tavakkalchiligiga aniqroq e‘tibor qaratishga intilishida ustunlikka ega bolishi mumkin. An‘anaviy yondashuvda korib chiqilayotgan loyiha tavakkalchiligi mavjud faoliyat turlaridan tavakkalchilik bilan bir xil degan bilvosita taxminlarga asoslanish mumkin.
A loyihasi tavakkalchiligi nisbatan yuqori emasligi tufayli unga nisbatan yuqori bolmagan daromadlilik muvofiq boladi, taalluqli ravishda, diskontning nisbatan past stavkasidan foydalanish kerak. Boshqa tomondan, B loyihasi tavakkalchiligi nisbatan yuqori bolib, bu diskontning nisbatan yuqoriroq stavkasidan foydalanishni nazarda tutadi. WACC yordamida aniqlangan umumiy diskont stavkasining qollanishi har ikki loyiha boyicha notogri qarorlarga olib kelishi 188 mumkin. A loyihasi haddan tashqari yuqori diskont stavkasidan foydalanish bilan baholangan bolardi, B loyihasining pul oqimlari esa haddan tashqari past stavka boyicha diskontlanardi.
CAPMdan foydalanishga nisbatan an‟anaviy yondashuv qollanishi amaliyligi
Аnanaviylik tarafdorlari nazariy jihatdan CAPMga qoshilmasalarda, chamasi, CAPMni diskont stavkalari qollanishining yetarlicha jumboqli usuli sifatida baholaydilar. E‘tiroz, aslida, ular tomonidan CAPM parametrlari (tavakkalchiliksiz foiz stavkasi, kutiladigan bozor daromadliligi va beta-koeffitsiyenti)ni hisob-kitob qilish qiyinligini anglab yetishga asoslanadi. An‘anaviylik tarafdorlari shunda haqlarki, bizning ularni aniq hisoblab chiqish qobiliyatimizga ishonchsizlik bilan qaraydilar. Biroq ular kapital qiymati uchun amalga oshirilishi kerak bolgan hisob-kitoblar ―an‘anaviy usul bilan bajarilganda, CAPM hisob-kitoblariga nisbatan xatolarga kamroq sezuvchan deb hisoblaganda, ehtimol, nohaqdirlar.
Odatda, shunday tuyulishi mumkinki, an‘anaviy yondashuvda yoxud uzoq muddatli moliyalash turli manbalaridan kelgusi pul oqimlariga, yoxud har bir manba qiymati togrisidagi oldingi ma‘lumotlarga asoslangan hisob-kitoblardan foydalaniladi. Agar ushbu hisob-kitoblar kelgusida kutiladigan natijalarga asoslangan bolsa, ular CAPMni aniqlashda foydalaniladigan usuldan ishonchliroq emas. Agar loyihaning kelgusi pul oqimlari diskont stavkalari sifatida foydalaniladigan WACC yaqin otmishdagi ma‘lumotlar asosida aniqlansa, bu ham yetarlicha shubhali tuyuladi. Otmishdan kelajakka oddiy ekstrapolyatsiya har doim ham yaxshi goya hisoblanmaydi, mazkur orinda esa u ayniqsa nomuvofiq tuyuladi.
Tadqiqotlar natijalari diskont stavkalarini aniqlash uchun CAPMdan, jumladan, yirikroq kompaniyalar ortasida yuqorilab boruvchi foydalanishdan dalolat beradi.
CAPM kichik firmalarga ularning kapitali qiymatini aniqlashda, ayniqsa, foydali bolishi mumkin. Ushbu firmalarning bozor qiymati, odatda, noma‘lum boladi. Yirik kompaniyalarning e‘lon qilingan beta- 189 koeffitsiyentlari shu tarmoqning ozida kichik korxonalar uchun foydali sanoq boshi sifatida xizmat qilishi mumkin.
Amaliyotda foydalaniladigan WACC baholari
Manzara kengligini ta‘minlash uchun Dimson, Marsh va Stonton (Dimson, Marsh and Staunton 2002) fikricha, butun XX asr mobaynida Buyuk Britaniyadagi kompaniyalar aksiyalarining real (ya‘ni, inflyatsiya hisobga olinmagan holda) daromadliligi ortacha yiliga 7%ga teng bolgan.
Bu aslida aksiyaning ortacha qiymatini ifodalaydi. Aksariyat kompaniyalar qarz moliyalashga ham egaligi, qarz majburiyatlari pastroq WACCga intilishi tufayli biz Buyuk Britaniya kompaniyalari tomonidan amalda foydalaniladigan stavkalar taxminan 6% darajadan oshmasligini kutishimiz mumkin.
Songgi tadqiqotlar ma‘lumotlari (Gregory, Rutterford and Zaman 1999; Al-Ali and Arkwright 2000; McLaney, Pointon and Tucker 2004) shundan dalolat beradiki, Buyuk Britaniyada amaliyotda qayd etilgan ortacha real WACC 7% dan 9% gacha diapazonda bolgan, garchi koplab firmalar oz WACCni ushbu diapazondan tashqari baholaydi. Ushbu maksimal baholar, Dimson va boshqalar tadqiqotlari natijalari hisobga olingan hamda tekshirilgan kompaniyalar investitsiyalarni baholash uchun diskont stavkasi sifatida WACCdan foydalanishlariga yol qoyilgan holda, bemalol qollanishi mumkin bolib, ular tomonidan ayrim baholanadigan investitsiya imkoniyatlari haddan tashqari yuqori kutiladigan daromadlilik natijasida rad qilinishi mumkin.
«Hamma narsa uy va bog uchun» dokonlar tarmog‗i (shu jumladan, B&Q DIY dokonlari)ga ega Kingfisher plc kompaniyasi 2004-yil uchun oz yillik hisobotida kompaniya kapitali qiymatini yiliga 8,4% miqdorda baholaydi. Bu Kingfisher plc kompaniyasini kapital qiymatini hisobga oladigan Buyuk Britaniya kompaniyalari bilan bir qatorga qoyadi, biroq mazkur qiymat Dimson va boshqalar taxmin qilgandan ancha yuqori. Kingfisher plc – notipik kompaniya, odatda, firmalar oz kapitali qiymatini e‘lon qilmaydi.
WACC yuzasidan bir necha kelgusi fikr-mulohazalar
WACCdan diskont stavkasi sifatida foydalanish bilan bogliq yana bir necha masalalar yoritilishi kerak, biroq ular 11-bob mazmunining muayyan tushunilishini talab qilishi tufayli biz ularni qayd etilgan bobning oxirida korib chiqamiz.