Dunyo okeani litoral va pelagial faunistik zonasi oblastlarini hayvonlarini kontur xaritaga tushirish, zoogeografik tarqalishini o’rganish va endemik hayvonlarini ro’yxatini tuzish

Dunyo okeani litoral va pelagial faunistik zonasi oblastlarini hayvonlarini kontur xaritaga tushirish, zoogeografik tarqalishini o’rganish va endemik hayvonlarini ro’yxatini tuzish
Litoral (yun. lithoralis - qirgʻoqqa tegishli) — dengiz sohilining suv bosib turadigan suv koʻtarilish-qaytish zonasi. Moʻʼtadil iqlim L. ida bir kechakunduz va yil davomida harorat, suvning shoʻrlanishi ancha oʻzgarib turadi. Shu sababdan L. da keng mikyosda moslanish xususiyatiga ega boʻlgan evribiont turlar: suvoʻtlar (asosan, fukussimonlar, diatom suvoʻtlar), qisqichbaqasimonlar (balanuslar, yonlab suzarlar), aktiniyalar, korall poliplar, mollyuskalar (midiya, littorina va boshqalar) va boshqa organizmlar yashaydi. Qishda L. muzlab krlishi mumkin, shuning uchun ayrim organizmlar sublitoralga koʻchib oʻtadi, boshqalari oʻzining faol hayotiy xususiyatlarini saqlab qoladi. Moʻʼtadil iqlimda 1m2sovuq L.da 5– 10 kg biomassa hosil boʻladi. Arktika yoki Antarktida taʼsirida L.da deyarli hayot boʻlmaydi. Chuchuk suvli koʻllarda L. 5–7 m chuqurlikkacha hayotga eng boy zona hisoblanadi.^[1]


Pelagial (yun. pelagos — dengiz) — dengiz, okean va koʻllarda suvning tirik organizmlar yashaydigan qatlami (suv tubidan boshlab suv yuzasigacha); bental (suv tubi) tushunchasining aksi. P.da yashovchi organizmlar plankton, nekton (faol suzadigan organizmlar), neyston (suv yuzasida yashaydigan organizmlar) guruhlarga boʻlinadi. Dengiz va okeanlarda P. qatlamni ham yashash sharoiti va organizm tarkibi boʻyicha bir necha zonaga boʻlish mumkin. Tari-xiy rivojlanish davomida P. organizmlarda yashash sharoitiga nisbatan turlicha moslanishlar paydo boʻlgan. Masalan, suvoʻtlar va sifonoforalarning gaz toʻldirilgan pufaklari, meduzalarning suvga boy liqildoq gavdasi, koʻpchilik mikroskopik organizmlarning gavda yuzasini kengaytirishga imkon beradigan oʻsimtalari neyston, baliklar va boshoyokli mollyuskalarning suzgichlari va gavdasining suyri shakli nekton organizmlar uchun xos. P. oʻsimliklar (fitoplankton) okeanda organik moddaning asosiy qismini hosil qiladi. Halok boʻladigan diatom suvoʻtlar, bir hujayrali qayvonlar (nurlilar, foraminiferalar va boshqalar) dengiz tubida choʻkma jinslar hosil boʻlishida katta ahamiyatga ega.[1]



The endemik turlar Ular faqat ma'lum bir mintaqa yoki geografik hududda joylashgan organizmlarning maxsus turi. Bu turlar tabiiy ravishda dunyoning boshqa hech bir joyida uchramaydi va juda ma'lum bir yashash joyi bilan cheklangan. Ular haqiqatan ham noyobdir va joyning biologik xilma-xilligining qimmatli qismini ifodalaydi.
Endemik turlar nima

Endemizm uzoq vaqt davomida sodir bo'lgan evolyutsion jarayonlarning natijasidir. Bu turli omillarga bog'liq bo'lishi mumkin, masalan ajdodlar aholisining geografik ajralishi, iqlim o'zgarishi yoki jismoniy to'siqlarning paydo bo'lishi turning boshqa hududlarga tarqalishini oldini olish.
Tarqalishi cheklanganligi sababli, endemik turlar o'z muhitidagi o'zgarishlarga ayniqsa zaifdir. Agar ularning yashash muhiti buzilgan bo'lsa yoki invaziv turlar kiritilgan bo'lsa, bu turlar jiddiy tahdidlarga duch kelishi va hatto yo'q bo'lib ketishi mumkin. Shu sababli, endemik turlarni saqlash biologik xilma-xillikni saqlash va mintaqaning ekologik muvozanatini saqlash uchun juda muhimdir.
Endemik turlar o'simliklar, hayvonlar, hasharotlar, sudraluvchilar va qushlar kabi organizmlarning turli guruhlarida uchraydi. Endemik turlarga ma'lum bo'lgan ba'zi misollar kiradi Xitoyda panda ayiq, Yangi Zelandiyada kivi va Galapagos orollarida kandelabra kaktus.
Olimlar va tabiatni muhofaza qilish mutaxassislari endemik turlarning biologiyasi, ekologiyasi va ularga tahdid soluvchi omillarni yaxshiroq tushunish uchun ularni o'rganadilar va kuzatadilar. Ushbu noyob turlarning omon qolishini kafolatlash uchun muhofaza qilinadigan hududlarni yaratish va tabiiy resurslardan barqaror foydalanish amaliyotini targ'ib qilish kabi himoya choralari ham amalga oshirilmoqda.
Tarqatish maydoni

Endemik turlarning tarqalish hududi yashash sharoitlari etarli bo'lgan hududni anglatadi. Daryolar, dengizlar yoki tog'lar bu cheklangan hududlarni chegaralaydigan va endemik turlarning boshqa joylarga tarqalishini oldini oladigan tabiiy to'siqlardir. Aslida, Geografik izolyatsiya tufayli bu orollarda eng koʻp endemik turlar yashaydi.
Endemik turlarning mahalliy sharoitga moslashuvining yuqori darajasi va tarqalishning mumkin emasligi sababli, endemik tur yashaydigan yashash muhitining har qanday o'zgarishi uni yo'q bo'lib ketish yoqasiga olib kelishi mumkin. Bu, masalan, patogenlar yoki invaziv turlar atrof-muhitga kirganda yoki atrof-muhitning iqlimi yoki tashqi ko'rinishi o'zgarganda sodir bo'lishi mumkin.