Dunyo tillari va unda oʻzbek tilining tutgan oʻrni Reja


Download 323.5 Kb.
bet2/3
Sana08.05.2023
Hajmi323.5 Kb.
#1441840
1   2   3
Bog'liq
1smo1lov

YOZMA VA OGʻZAKI NUTQ

  • Nutq — tilning fikr ifodalash va almashish jarayonlarida amal qilishi, tilning alohida ijtimoiy faoliyat turi sifatidagi muayyan yashash shakli. N. deganda uning ogʻzaki (ovozli) va yozma ravishda namoyon boʻlishidagi jarayonlar, yaʼni soʻzlash jarayoni va uning natijasi (xotirada saqlangan yoki yozuvda qayd etilgan nutqiy fikrlar, asarlar) tushuniladi.
  • Ogʻzaki nutq — nutqning soʻzlashuv shakli. Ogʻzaki nutq yozma nutkdan tovush orqali farqlanadi. Ogʻzaki nutq 2 shaklga ega: monologik nutq va dialogik nutq.
  • Monologik nutq — soʻzlovchining oʻziga qaratilgan, boshqa shaxsning tinglash va javob berishini eʼtiborda tutmaydigan nutq shakli.
  • Dialog nutq shakllaridan biri bo‘lib, unda har bir fikr to‘g‘ridan-to‘g‘ri suhbatdoshga qaratilgan bo‘ladi. Dialogik nutqning sintaktik qurilishi monologik nutqqa qaraganda sodda tuziladi. Dia­log fikrlarning qisqaligi bilan ajralib turadi. Unda suhbatni davom ettirish uchun eng zarur narsalargina ifodalanadi. Voqealar keng izohlanmaydi.
  • Yozma nutq og‘zaki nutqdan so‘ng yozuv ta’sirida paydo bo‘lgan bo‘lib, adabiy tilning imloviy, punktuatsion, uslubiy qonun-qoidalariga bo‘ysunuvchi grafik shakldagi nutqdir. Yozma nutqning mazmuniy bo‘laklari, gaplar, ularning qismlari turli xil tinish belgilari orqali ajratib ko‘rsatiladi. Yozma nutq og‘zaki nutq kabi kishilar o‘rtasidagi bevosita aloqa vositasi emas, balki u boshqa joyda va zamonda (kelgusi davrda) yashovchi kishilar bilan aloqa bog‘lash vositasidir.

SHEVA VA LAXJALAR

Sheva (fors. — harakat tarzi, tarz, usul) — tilning fonetik, grammatik va lugʻaviy jihatdan oʻziga xos xususiyatlarga ega boʻlgan eng kichik hududiy koʻrinishi — sezilarli lisoniy tafovutlari boʻlmagan bir yoki bir necha aholi maskani (odatda, qishloq)da yashovchilarning soʻzlashuv vositasi sifatida qoʻllanadi. Sheva — bu boshqa Sheva tizimlaridan fonetik, grammatik, soʻz yasalishi va lugʻaviy belgilariga koʻra farqlanuvchi lisoniy tizim sifatida mavjud boʻladi. Mas, qipchoq lahjasining mangʻit yoki saroy shevasi, qarluq lahjasiga mansub margʻilon shevasi va boshqalar oʻzbek tilining eng kichik hududiy koʻrinishlari hisoblanadi. Alohida Shevalar birikib, lahjasi tashkil etadi.


Lahja arabcha soʻz boʻlib,ifoda,ovoz, sheva ma'nolarini anglatadi.Oʻzbek shevashunosligida lahja shevalarning asosiy xususiyatlarini oʻzida birlashtiruvchi shevalar yigʻindisini bildiradi.Bu lahja atamasining keng ma'noda qoʻllanilishidir.Masalan,oʻzbek tilining qarluq -chigil-uygʻur,qipchoq,oʻg'uz lahjalari bunga misol boʻla oladi.Lahja atamasi soʻnggi yillargacha boʻlgan lugʻatlarda eskirgan soʻz sifatida qayd etilgan boʻlsa,soʻnggi yillarda bunday belgisiz qoʻllangan.

Download 323.5 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling