Dunyoqarash. Dunyoqarash shakillari

badiiy

Badiiy dunyoqarashning shunday turlari mavjud: rassomning tevarak-atrofdagi voqelikka o‘z qarashi, badiiy asarda ijodkor shaxs kredosini amalga oshirish, odamlarni idrok etish tajribasi va taassurotlari. San'atning bir xususiyati - shaxsning individualligini ifodalash qobiliyatidan bir vaqtlar ekzistensializm foydalangan. Ijod nafaqat individual xususiyatlarni ko'chiradi, balki ularni estetik jihatdan go'zal va mazmunli voqelikning namoyon bo'lishi sifatida ifodalaydi. San’at tufayli inson ma’nan boyib boradi, go‘zallik g‘oyasini, tuyg‘usini o‘ziga singdiradi. Go'zal har doim ham "tanada go'zal" emas. Aynan badiiy dunyoqarash hayotni go'zallik ideali va har qanday odamda mavjud bo'lgan eng qimmatli narsa deb biladi. Bunday qarashlarga ega insonning hayotiy maqsadlari mafkuraviy, tijorat, siyosiy, reklama, tarbiyaviy, tarbiyaviy maqsadlardan uzoqdir. Biroq, ma'lum bo'lishicha, san'at insonning his-tuyg'ulariga kuchli ta'sir ko'rsatishi mumkin va ijodkorlik elementlari ko'pincha hayotning yuqoridagi sohalarida qo'llaniladi.
Mifologik dunyoqarash (yunoncha mῦthos - afsona, afsona) dunyoga hissiy xayoliy va fantastik munosabatga asoslanadi. Mifda dunyoqarashning hissiy komponenti oqilona tushuntirishlardan ustun turadi. Mifologiya, birinchi navbatda, odamning noma'lum va tushunarsiz narsadan - tabiat hodisalaridan, kasallikdan, o'limdan qo'rqishidan o'sadi. Chunki insoniyat hali tushunish uchun etarli tajribaga ega emas haqiqiy sabablar ko'pgina hodisalar, ular sabab-oqibat munosabatlarini hisobga olmagan holda, fantastik taxminlar yordamida tushuntirilgan.
Dunyoqarashning mifologik tipi deganda ibtidoiy jamiyat sharoitida dunyoni obrazli idrok etish asosida shakllangan g`oyalar yig`indisi tushuniladi. Mifologiya butparastlik bilan bogʻliq boʻlib, miflar yigʻindisi boʻlib, moddiy narsa va hodisalarni maʼnaviylashtirish va antropomorfizatsiya qilish bilan tavsiflanadi.
Mifologik dunyoqarash muqaddas (maxfiy, sehrli) bilan nopok (ommaviy)ni birlashtiradi. Imonga asoslangan.
Falsafiy dunyoqarash tizimli-nazariy deb ta'riflanadi. xarakterli xususiyatlar falsafiy dunyoqarash mantiqiy va izchil, tizimli, yuqori daraja umumlashtirishlar. Falsafiy dunyoqarashning mifologiyadan asosiy farqi aqlning yuksak rolidadir: agar afsona hissiyot va his-tuyg‘ularga asoslangan bo‘lsa, falsafa eng avvalo mantiq va dalillarga asoslanadi. Falsafa dindan erkin fikrlashning joizligi bilan farq qiladi: har qanday nufuzli g'oyalarni tanqid qilish orqali faylasuf bo'lib qolishi mumkin, dinda esa bu mumkin emas.

Falsafa (philia — muhabbat, istak, tashnalik + syofia — donolik → boshqa yunoncha fhilosophia (so‘zma-so‘z: donolikka muhabbat)) dunyoqarash shakllaridan biri, shuningdek, inson faoliyati va maxsus yo'l bilim, nazariya yoki fan. Falsafa fan sifatida voqelik (borliq) va bilishning, insonning, inson va olam munosabatlarining eng umumiy muhim belgilari va asosiy tamoyillarini o‘rganadi.

Falsafa (ijtimoiy ong yoki dunyoqarashning alohida turi sifatida) parallel ravishda Qadimgi Yunoniston, Qadimgi Hindiston va Qadimgi Xitoyda "aksial vaqt" (Yaspers atamasi) deb ataladigan davrda paydo bo'lgan va u erdan butun dunyoga tarqaldi.
Oddiy dunyoqarash sog'lom fikr va dunyoviy tajribaga asoslanadi. Bunday dunyoqarash o'z-o'zidan, kundalik tajriba jarayonida shakllanadi va uni sof shaklda tasavvur qilish qiyin. Qoida tariqasida, inson o'z dunyoqarashini mifologiya, din va fanning aniq va uyg'un tizimlariga tayangan holda shakllantiradi.
Ilmiy dunyoqarash dunyoning eng ob'ektiv rasmini qurish istagiga asoslanadi. So'nggi bir necha asrlar davomida fan aniq bilimga erishish uchun "tuman" falsafadan tobora uzoqlashmoqda. Biroq, oxir-oqibat, u o'z ehtiyojlari bilan odamdan uzoqlashdi [manba 37 kun ko'rsatilmagan]: ilmiy faoliyat natijasi nafaqat foydali mahsulotlar, balki ommaviy qirg'in qurollari, oldindan aytib bo'lmaydigan biotexnologiyalar, manipulyatsiya usullari. massalar va boshqalar [betaraflik?]