E. I. Medvedskaya experimental psixologiya

Ichki va tashqi haqiqiylikka tahdid soluvchi omillar
Ushbu ro'yxatni tuzishda asosiy narsa ichki va tashqi haqiqiylik o'rtasidagi farq edi. Ichki haqiqiylik - bu hech qanday tajribani sharhlab bo'lmaydigan minimal: bu eksperimentda o'zgarishlarga olib kelgan haqiqatan ham bu eksperimental ta'sirmi? Tashqi haqiqiylik - bu tajriba natijalarini qaysi populyatsiyalar, vaziyatlar, boshqa mustaqil o'zgaruvchilar, davolash parametrlari va o'lchov o'zgaruvchilari uchun umumlashtirish mumkinligini umumlashtirish qobiliyati. Shubha yo'qki, mezonlarning ikkala turi ham muhim ahamiyatga ega, garchi ular ko'pincha bir turning haqiqiyligini oshirish boshqa turning haqiqiyligiga tahdid solishi mumkin degan ma'noda qarama-qarshi bo'lsa-da. Garchi ichki haqiqiylik ajralmas shart bo'lsa-da va induktiv xulosalar muammosi kabi tashqi haqiqiylik muammosi hech qachon to'liq hal bo'lmasa ham, bizning idealimiz har ikki turdagi haqiqiylikni ta'minlaydigan eksperimental dizaynlarni tanlash ekanligi aniq. Bu, ayniqsa, pedagogik tadqiqotlar uchun juda muhimdir, bu erda ma'lumotlarni ma'lum bir xarakterdagi amaliy vaziyatlarga etkazish juda ma'qul.
Quyida ichki haqiqiylik bilan bog'liq bo'lgan sakkiz xil tashqi o'zgaruvchilar klassi taqdim etiladi. Agar bu o'zgaruvchilar eksperimental ravishda nazorat qilinmasa, ular eksperimental ta'sir qilish ta'sirida chalkash bo'lgan effektlarni keltirib chiqarishi mumkin. Ushbu o'zgaruvchilar ta'sirni ifodalaydi:
- fon (tarix) - eksperimental ta'sir bilan birga birinchi va ikkinchi o'lchovlar o'rtasida sodir bo'lgan aniq hodisalar;
- tabiiy rivojlanish (kamolot) - o'z-o'zidan vaqt o'tishi natijasi bo'lgan sub'ektlardagi o'zgarishlar (aniq hodisalar bilan bog'liq emas), masalan, o'sish, ochlik, charchoqning kuchayishi va boshqalar;
- sinovning (sinovning) ta'siri - o'lchash uchun qo'llaniladigan topshiriqlarni bajarishning takroriy test natijalariga ta'siri;
– asbob xatosi, o‘lchov asbobining (asboblarning) beqarorligi, bunda asbobni kalibrlashdagi o‘zgarishlar yoki kuzatuvchi tavsifidagi o‘zgarishlar yoki hisoblangan ko‘rsatkichlar o‘lchov natijalarining o‘zgarishiga olib kelishi mumkin;
- ekstremal ko'rsatkichlar va baholar asosida guruhlar tanlanganda yuzaga keladigan statistik regressiya;
- sub'ektlarni tanlash (tanlash) - natijalarda tizimli xatolikka sabab bo'ladigan tarkibdagi guruhlarning teng emasligi;
- tajriba davomida tark etish (eksperimental o'lim) - solishtirilgan guruhlardan sub'ektlarning notekis chiqib ketishi;
– seleksiya omilining tabiiy rivojlanish bilan o‘zaro ta’siri va boshqalar, bir qator kvazi-eksperimental rejalarda bir nechta guruhlar bilan xatolik bilan tajriba o‘zgaruvchisi ta’siri sifatida qabul qilinadi.
Eksperimentning tashqi haqiqiyligini yoki reprezentativligini buzadigan omillarga quyidagilar kiradi:
- reaktiv ta'sir yoki test o'zaro ta'siri;
- dastlabki sinovlar ta'sirida sub'ektlarning eksperimental ta'sirga sezuvchanligi yoki sezgirligining mumkin bo'lgan pasayishi yoki oshishi. Oldindan sinovdan o'tgan shaxslarning natijalari oldindan sinovdan o'tmaganlar, ya'ni sub'ektlar tanlab olingan umumiy aholini tashkil etadiganlar uchun vakillik qilmaydi;
– tanlov omili va eksperimental ta’sirning o‘zaro ta’siri;
- eksperimental bo'lmagan sharoitda bir xil ta'sirga duchor bo'lgan shaxslarga eksperimental o'zgaruvchining ta'siri to'g'risida olingan ma'lumotlarni tarqatishga imkon bermaydigan eksperimentga sub'ektlarning reaktsiyasini keltirib chiqaradigan eksperimentni tashkil etish shartlari;
- eksperimental ta'sirlarning o'zaro aralashuvi, bu ko'pincha bir xil sub'ektlar bir nechta ta'sirga duchor bo'lganda paydo bo'ladi, chunki avvalgi ta'sirlarning ta'siri, qoida tariqasida, yo'qolmaydi. Bu, ayniqsa, bitta guruhga ega eksperimental dizaynlarga tegishli.