Egamberdiyeva Salima Rayimovna moliyaviy va boshqaruv hisobi
Moddiy xarajatlarni hisobini yuritish
Download 4.13 Mb. Pdf ko'rish
|
Дарслик МБХ 2021й
|
14.1.
Moddiy xarajatlarni hisobini yuritish. Ishlab chiqarish bilan bog‘liq moddiy xarajatlarga quyidagilar tegishli bо‘ladi: - Ishlab chiqariladigan mahsulotning asosini tashkil etib, uning tarkibiga kiradigan yoki mahsulot tayyorlashda (ishlarni bajarishda, xizmatlar kо‘rsatishda) zarur tarkibiy qism hisoblangan chetdan sotib olinadigan xom ashyo va materiallar. -Normal texnologiya jarayonini ta’minlash va mahsulotlarni о‘rash uchun mahsulot (ishlar, xizmatlar) yoki boshqa ishlab chiqarish ehtiyojlariga sarflanadigan (asbob-uskunalar, binolar, inshootlar va boshqa asosiy vositalar sinovini о‘tkazish, nazorat qilish, saqlash, tuzatish va ulardan foydalanish) uchun ishlab chiqarish jarayonida foydalaniladigan xarid qilinadigan materiallar, shuningdek asbob-uskunalarni tuzatish uchun ehtiyot qismlar, inventarlarning, xо‘jalik buyumlarining va asosiy vositalarga kirmaydigan boshqa mehnat vositalarining qiymati. - Sotib olinadigan, kelgusida ushbu xо‘jalik yurituvchi subyektda montaj qilinadigan yoki qо‘shimcha ishlov beriladigan butlovchi buyumlar va yarim tayyor mahsulotlar. -Tashqi yuridik va jismoniy shaxslar, shuningdek, xо‘jalik yurituvchi subyektning ichki tarkibiy bо‘linmalari tomonidan bajariladigan faoliyatning asosiy turiga tegishli bо‘lmagan ishlab chiqarish xususiyatiga ega bо‘lgan ishlar va xizmatlar. 386 Ishlab chiqarish xarakteriga ega bо‘lgan ishlar va xizmatlarga mahsulot tayyorlash bо‘yicha ayrim operatsiyalarni bajarish, xom ashyo va materiallarga ishlov berish, iste’mol qilinayotgan ashyo va materiallar sifatini aniqlash uchun sinovlar о‘tkazish, belgilangan texnologik jarayonlarga rioya etilishi ustidan nazorat qilish, asosiy ishlab chiqarish fondlarini tuzatish va boshqalar tegishli bо‘ladi. Xо‘jalik yurituvchi subyekt ichida tashqi yuridik shaxslarning transport xizmatlari (xom ashyo, materiallar, instrumentlar, detallar, tanavorlar, yuklarning boshqa turlarini bazis (markaziy) ombordan sexga keltirish va tayyor mahsulotni saqlash uchun omborga keltirish) ham ishlab chiqarish xususiyatiga ega bо‘lgan xizmatlarga tegishli bо‘ladi. -Tabiiy xom ashyo (yer rekultivatsiyasiga ajratmalar, ixtisoslashti- rilgan yuridik shaxslar tomonidan amalga oshiriladigan yerni rekultiva- tsiya qilish ishlariga haq tо‘lash), ildizi bilan beriladigan daraxt- ga haq tо‘lash, korxonalar tomonidan suv xо‘jaligi tizimlaridan beriladigan iste’mol qilinadigan suv uchun haq tо‘lash. Sanoatning xom ashyo tarmoqlari uchun yog‘och, taxta materallaridan yoki foydali qazilmalardan (rudadan) foydalanishga huquqlarning amortizatsiya qilinadigan qiymati yoki atrof muhitni tiklash xarajatlari. - Texnologik maqsadlarga, energiyaning barcha turlarini ishlab chiqarishga, binolarni isitishga sarflanadigan yonilg‘ining chetdan sotib olinadigan barcha turlari, xо‘jalik yurituvchi subyektlarning transporti tomonidan bajariladigan ishlab chiqarishga xizmat kо‘rsatish bо‘yicha transport ishlari. - Xо‘jalik yurituvchi subyektning texnologik transport va boshqa ishlab chiqarish va xо‘jalik ehtiyojlariga sarflanadigan barcha turdagi xarid qilinadigan energiya. (Xо‘jalik yurituvchi subyektning о‘zi tomoni- dan ishlab chiqariladigan elektr energiyasiga va energiyaning boshqa turlariga, shuningdek, xarid qilinadigan energiyani iste’mol joyigacha transformatsiya qilish va uzatish xarajatlari xarajatlarning tegishli elementlariga kiritiladi). -Ishlab chiqarish sohasida moddiy boyliklarning yaroqsizlanishi va kam chiqishi. 387 -Xо‘jalik yurituvchi subyektning transporti va xodimlari tomonidan moddiy resurslarni yetkazish bilan bog‘liq xarajatlar (yuklash va tushirish ishlari ham shu jumlaga kiradi) ishlab chiqarish xarajatlarining tegishli elementlariga kirishi kerak (mehnatga haq tо‘lash xarajatlari, asosiy fondlar amortizatsiyasi, moddiy xarajatlar va boshqalar). - Xо‘jalik yurituvchi subyektlar tomonidan moddiy resurslarni yetkazib beruvchilardan olinadigan idishlar ham moddiy resurs- lar qiymatiga kiritiladi. - Mahsulot tannarxiga kiritiladigan moddiy resurslar xarajatla- ridan qaytariladigan chiqitlar qiymati va idish va о‘rash-joylash material- lari qiymati ularning amalda sotilishi, foydalanilishi yoki omborga kirim qilinishi narxi bо‘yicha chiqarib tashlanadi. - "Moddiy xarajatlar" elementi bо‘yicha aks ettiriladigan moddiy resurslar qiymati sotib olish narxidan, shu jumladan, barter bitishuv- larida, qо‘shimcha narx (ustama)dan, ta’minot, tashqi iqtisodiy tashkilotlar tomonidan tо‘lanadigan vositachilik taqdirlashlaridan, tovar birjalari xizmatlari qiymatidan, shu jumladan, brokerlik xizmatlaridan, bojlar va yig‘imlardan, soliqlardan (korxona keyinchalik qarz surishish, masa- lan, qо‘shilgan qiymat solig‘i tarzida qaytarib oladiganlardan tashqari), transportda tashishga haq tо‘lashdan, tashqi yuridik shaxslar tomonidan amalga oshiriladigan saqlash va yetkazib berishga haq tо‘lashdan kelib chiqib shakllanadi. 13 Ishlab chiqarish bilan bog‘liq moddiy xarajatlar – Moliyaviy natijalar tо‘g‘risidagi hisobotning 020-satrida aks ettiriladigan ishlab chiqarish tannarxining tarkibiy qismlaridan biri. Ishlab chiqarish bilan bog‘liq moddiy xarajatlarni va mahsulotlarni (ishlarni, xizmatlarni) tannarxini qanchalik tо‘g‘ri aniqlansa, foyda va foyda solig‘ini shunchalik aniq hisoblanadi. 13 Mahsulot (ishlar, xizmatlar)ni ishlab chiqarish va sotish xarajatlarining tarkibi hamda moliyaviy natijalarni shakllantirish tartibi tо‘g‘risida NIZOM. Vazirlar Mahkamasining 1999 yil 5 fevraldagi 54-son qarori |
