Egilish usuli orqali yung modulini aniqlash

m, kg	P, N	a, m	b, m	λ, m	L, m	E, N/m^2	∆E, N/m^2
ε, %
1	0.5	4.9	0.05	0.5	0.001	1	19600	600	96
2	1	9.8	0.06	0.6	0.001	1	18940	60	99
3	1.5	14.7	0.07	0.7	0.001	1	15306	3693	80
O’rt	1	9.8	0.6	0.6	0.001	1	17948

Nazorat savollari:

1. 
   Deformatsiya deb nimaga aytiladi. Uning turlarini ayting.
   

Deformatsiya, bir materialning o'lchovlanadigan fiziksel xossalari o'zgartirish bilan bog'liq bo'lgan holatdir. Deformatsiya materialning orqa o'zgarishi (uzunlik, hajm, shakl, joylashuv) bo'lib, uni qo'llab-quvvatlash qobiliyatiga asoslangan parametrlar (o'zgarmaslik moduli, torklash moduli, burchak moduli) orqali izlash mumkin.


Deformatsiya turli turlarda bo'lishi mumkin:


Elastik deformatsiya: Materialga kirishdan keyin uni qayta asl holiga qaytishda ro'y beradigan deformatsiya. Materialga kuchlar kiritilsa ham, ularni tashlash bilan material asl holiga qaytadi. Bu tur deformatsiya elastik modullar (Yuong moduli, Shear moduli) bilan ifodalangan.


Plastik deformatsiya: Materialga kirishdan keyin uni asl holiga qaytishga qodir emas bo'lgan deformatsiya. Bu tur deformatsiyada material qattiq o'zgaradi va uni asl holiga qaytarish uchun katta kuchlar va ish qilish zarur bo'ladi.


Elastoplastik deformatsiya: Materialga kirishdan keyin uni qayta asl holiga qaytarishda bir qismi elastik, bir qismi plastik deformatsiya sodir bo'lishi. Bu tur deformatsiyada material bir darajada elastik holatda bo'lishi mumkin, lekin kuch va kuchlanishlar kattalashganda plastik deformatsiya ro'y berishi mumkin.


Viskoelastik deformatsiya: Materialga kuchlar kiritildiğida uni qayta asl holiga qaytirishda vaqtga bog'liq o'zgarishlar yuzaga kelishi. Bu tur deformatsiyada materialning elastik va viskoz xossalari bir vaqt ichida birlashadi.

2. 
   Elastiklik kuchi deb nimaga aytiladi. Cho’zilish deformatsiyasi uchun elastiklik kuchining formulasiniyozing.
   

Elastiklik kuchini ifodalash uchun bir nechta formulalar mavjud bo'lishi mumkin, ulardan ba'zilari:


Hook zakoni (Hukning qonuni): Elastik deformatsiya uchun eng mashhur formulalardan biri Hook zakoni (Hooke's law) hisoblanadi. Ushbu qonun materialning burchak moduli (E) orqali ifodalangan:


F = -k * ∆x


Bu yerda F materialga qo'llanilgan kuch, k elastiklik kuchi, ∆x esa materialning uzunlik bo'yicha o'zgarishi (deformatsiyasi)ni ifodalayadi.


Young moduli (Yuong moduli): Materialning uzunlikning burchakka bo'lgan o'zgarishi (tenglashtirish moduli) uchun qo'llaniladigan elastiklik kuchini ifodalayadi. Young moduli (E) formulasi quyidagicha beriladi:


E = (F/A) / (∆L/L)


Bu yerda F materialga qo'llanilgan kuch, A materialning eni (bo'yicha yuzasi), ∆L uzunlikning burchakka bo'lgan o'zgarishi, L esa boshlang'ich uzunlikni ifodalayadi.


Shear moduli (torklash moduli): Materialning burchakka bo'lgan torklanishi (burchak moduli) uchun qo'llaniladigan elastiklik kuchini ifodalayadi. Shear moduli (G) formulasi quyidagicha beriladi:


G = (F/A) / (∆x/h)


Bu yerda F materialga qo'llanilgan kuch, A materialning yuzasi, ∆x torklashning burchakka bo'lgan o'zgarishi, h esa burchakning qiyinchilik bo'yicha bo'lgan o'lchovi ni ifodalayadi.

3. 
   Elastiklik kuchining tabiati qanday?
   

Elastiklik kuchining tabiatini tushunish uchun quyidagi muhim nuqtalarni ko'rish kerak:


Molekulyar o'rab turish: Materialning elastiklik kuchiga olib keluvchi molekulyalar o'rtacha joylashgan holda bo'lishi kerak. Bu molekulyarlar o'zaro bog'liqlik tuzilishi orqali kuchlashingan holatda bir-biriga moslik yaratadilar.


Kuchlashish va kuchlanish: Materialning elastiklik kuchini belgilashda molekulyalar o'rtacha joylashuvi va ularning bir-biriga kuchlashish va kuchlanishlari muhim rol o'ynayadi. Molekulyalar bir-biriga qarama-qarshi kuch bilan o'rab turishish orqali elastiklik kuchi hosil bo'ladi.


Qo'shimcha tuzilmalar: Materialning elastiklik kuchini oshirish yoki kamaytirish uchun qo'shimcha tuzilmalar ham muhimdir. Misol uchun, elastiklik kuchi polimer materiallarda polimer molekulyalarining qo'shimcha o'zaro bog'liqliklari orqali oshiriladi.

4. 
   Yung modulini ma’nosini tushuntirib bering.
   

Ma'nosini tushuntirish uchun quyidagi misolni ko'ramiz:


O'zgartiriladigan uzunlikning burchakka bo'lgan o'zgarishi (deformatsiya)ni ΔL deb belgilaysiz.


Yuong moduli (E) ning ma'nosini esa quyidagi formuladan topishingiz mumkin:


E = (F/A) / (∆L/L)


Bu yerda:


F materialga qo'llanilgan kuchni ifodalayadi,
A materialning yuzasi,
∆L uzunlikning burchakka bo'lgan o'zgarishi,
L esa boshlang'ich uzunlikni ifodalayadi.
Yuong moduli, materialning uzunlikning burchakka bo'lgan o'zgarishi va uni tortish uchun talab etiladigan kuchning nisbi o'lchovini ifodalayadi. Yuong moduli ko'p mavjud materiallar uchun o'ziga xos va uning qiymati materialning xususiyatlariga bog'liq bo'ladi.


Yuqorida keltirilgan formuladan foydalangan holda Yuong modulini hisoblash va uni materialning qaysi darajada elastiklik kuchiga ega bo'lganligini aniqlash mumkin. Bunda yuqorida keltirilgan formulaga kerakli qiymatlarni to'g'ri o'rnatishingiz va hisoblashni amalga oshirishingiz lozim.