Ehl-i Sünnet’in iki büyük fırkasından biri olan Eş’ariliğin kurucusu İmam-ı Eş’arî, adıyla
Download 0.62 Mb. Pdf ko'rish
|
601949192 05 Mehmet Salih GECIT
|
4. Sonuç Buraya kadarki malumattan da anlaşıldığı gibi İmâm Eş’arî İslâm dünyasının en önemli düşünürlerinden biridir. Ümmetin dört asırlık birikiminin kavşak noktasında zühȗr etmiş, geçmiş mirası süzgeçten geçirip geleceğe daha derli ve toplu bir şekilde aktarmış, Müslümanların geçmiş hatırasında yer alan aşırılıkları, gereksiz tartışmaları, subjektif ve yanlı değerlendirmeleri, farklı görüş ve düşünceleri süzerek mu’tedil ve mutevasıt bir seviyeye getirmenin mücadelesini vermiştir. Onun katkılarıyla İslâm dünyasında daha düzenli ve disiplinli bir ilim anlayışı, daha mu’tedil ve dengeli bir inanç yapısı ve bu ilim ve inanca dayalı bir sosyal ve siyasal yapı oluşmuştur. Eş’arî’nin düşünce yapısının arka planında öncelikle dört asırlık bir İslâm kültür ve medeniyeti bulunmaktadır. Bununla birlikte kırk yaşına kadar içinde yetişip büyüdüğü Mu’tezile kültürünün de önemli etki ve katkılrı bulunmaktadır. Görüşlerini, metodoloji- sini, tartıştığı konuları hep bu ekol içerisinde iken kazanmıştır. Ancak İslâm Dünyasının geçmiş tarihî mirasını da göz ardı edememe özelliğinden olacaktır ki, kendini sadece Mu’tezileye bağlı bir şekilde sınırsız ve sonsuz itaat ve teslimiyete terk etmemiştir. Geç- mişini sorgulama tecrübesini de yaşamıştır. Bunun neticesinde yeni bir metod, yeni bir anlayış, yeni bir bakış açısı, neticede yeni bir düşünce ekolü geliştirmiştir. İşte bu düşün- ce ekolonün gelişiminde her ne kadar sırf dinî ve itikadî bir form gibi gözüken bir yapı ile karşılaşmış olsak bile, arka planında dört asırlık bir toplumun sosyal ve siyasal durumu, geçmişi, tarihi ve tecrübesi bulunmaktadır. Biz de Eş’arî’nin görüşlerini bu çerçevede değerlendirdiğimizde onun siyâsî görüşlerini tesbit etme imkânı bulmaktayız. Eş’arȋ’nin elimizdeki eserlerinde işlenen konulara baktığımızda daha çok Şia ve Mu’tezile mezheplerinin görüşlerine cevap teşkil edecek konulara değindiğini görmek-
111 EBU’L-HASAN EL-EŞ’ARÎ VE DİN-SİYÂSET İLİŞKİSİ KONUSUNDAKİ GÖRÜŞLERİ teyiz. Bunlar da sahabenin konumu ile ilgili tartışmalardan ve o çağa kadar geliştirilen teolojik görüşlerin arkasındaki ilk dönem siyȃsȋ muhȃlefetin yansımalarından ibarettir. Halbuki biz onun gibi öncü şahsiyetten yeni bir siyȃsȋ anlayış, kapsamlı bir siyasal teori beklerdik. Aynı şekilde içinde yaşadığı Abbȃsȋ yönetiminin düştüğü çıkmazlar veyahut sebep olduğu bazı olumsuz uyugulamalar karşısında Kur’an ve Sünnet’te geçen adȃlet, meşveret, emȃnet, merhȃmet, müsȃvat ve uhuvvet gibi ilkelere bağlı bir düşünsel kompo- zisyon beklerdik. Hatta günümüz siyasal ve sosyal problemlerinin çözümüne ışık saçacak bir İslȃmȋ siyȃset düşüncesi geliştirmesini umardık. Ama zaman ve zemin şartları, ona İslȃm toplumunun düştüğü dahilȋ rekabetlerin ve mezhebȋ çatışmaların düzenli ve den- geli bir seviyeye çekilmesi görevini yükledi. Bu sebeple Eş’arȋ’nin siyasal görüşlerinin, sahabe toplumu arasında cereyan eden olayların değerlendirilmesi konusundaki Şiȋ ve Mutezilȋ düşüncelere reddiye diye adlandırabileceğimiz dar bir çerçevede kaldığını gör- mekteyiz. Günümüz toplumunun birçok sorununun çözümü konusunda bizi aydınlatacak en önemli tesbiti ne olabilir şeklindeki bir soru ile karşılaştığımızda şu sonuç cümlesini rahatlıkla ifade edebiliriz: Eş’arî’nin İslâm düşünce tarihinde sergilemiş olduğu örnek bir tavrı bulunmaktadır. O da “Makâlâtu’l-İslâmiyyîn” adlı kitabında müslümanlar arası ihtilâflardan bahsederken ortaya koyduğu objektif tutum, tarafsız metod ve her şeye rağ- men tüm müslüman fırkaların “müslüman kimlik”ini kabul ve itiraf etmesidir. Esâsen onun farklı müslüman mezhep ve akımların görüşlerini objektif bir uslupla ele aldığı en meşhȗr kitabına verdiği isim de anlamlıdır: “İslâma mensup olanların ve namaz kı- lanların görüşleri!” Yani aynı kıbleye yönelerek aynı İlâh’a ibadet eden müslümanların görüşlerinden bahsetmektedir. Bu da tüm ihtilâflarına, görüş ayrılıklarına, metod ve tavır farklılıklarına rağmen hepsinin müslüman olduklarının îkaz ve ihtâr edilmesi anlamına gelmektedir. O, şöyle der: “İnsanlar, Peygamberleri (s.a.s.)’den sonra birçok konuda ih- tilafa düştüler. Bu meseleler hakkında bir kısmı diğerini sapık olarak niteledi, bir kısmı da diğerlerinden beri olduklarını belirttiler. Böylece farklı gruplar ve çeşitli fırkalara da- ğıldılar. Ancak şu da var ki, İslâm hepsini içinde barındırmakta ve hepsini kuşatmaktadır. 24
(s.a.s.)’den sonra birçok konuda ihtilafa düştüler. Bu meseleler hakkında bir kısmı diğerini sapık olarak niteledi, bir kısmı da diğerlerinden beri olduklarını belirttiler. Böylece farklı gruplar ve çeşitli fırkalara dağıldılar. Ancak şu da var ki, İslâm hepsini içinde barındırmakta ve hepsini kuşatmaktadır. ( مهيلع لمتشي و مهعمجي ملاسلإا نا )”
(el-Eş’arî, 2009, 8) Müslümanların birbirlerini tekfîr ettikleri ve fırsatını buldukça parçalandıkları bir dönemde, onların müşterek kimliğine vurgu yapmak, hepsine kucağını açmak ve İslâm dininin birleştirici ve toparlayıcı mesajını hatırlamak ve hatırlatmak bugün de muhtaç olduğumuz örnek bir tavır olarak durmaktadır!..
Abdulcebbâr, Kâdı Ebu’l-Hüseyn. (tsz.) el-Muğnî fî Ebvâbi’t-Tevhîdi ve’l-Adl, Tahk. Abdulhalîm Mahmûd-Süleymân Dünyâ, Mısır: Dâru’l-Mısriyye. Abdulcebbâr, Kâdı Ebu’l-Hüseyn. (2009). Şerhu Usûli’l-Hamse, Tahk. Abdulkerîm Osman, Mısır: Mektebetu’l-Usre. Ahmed b. Hanbel. (tsz.) el-Müsned, Tahk. Şuayb el-Arnâvût, Kâhire: Müessesetu Kurtuba. Ahmed Cevdet Paşa. (tsz.). Kısas-ı Enbiya ve Tevârih-ı Hulefâ, Sad. Metin Muhsin Bozkurt, İstanbul: Merve Yay. Akoğlu, Muharrem. (2006). Mihne Sürecinde Mu’tezile, İstanbul: İz Yayınları. Allard, Micherd. (1981). “Eş’arî’nin Hayatı”, Ankara Üniversitesi
1981), cilt. XXV, ss. 457-476. Ammâra, Muhammed. (1999). Mutezile ve İnsanın Özgürlüğü Sorunu, Terc. Vahdettin İnce, İstanbul: Ekin Yay. Ay, Mahmut. (2002). Mutezile ve Siyaset, İstanbul: Pınar Yay. Câd, Ahmed. (2009).Makâlâtu’l-İslâmiyyin ve İhtilâfu’l-Musallîn Mukaddimesi, Kâhire: Dâru’l-Hadis. (el-Eş’arî, 2009, 8) Müslümanların birbirlerini tekfîr ettikleri ve fırsatını buldukça parçalandıkları bir dönemde, onların müşterek kimliğine vurgu yapmak, hepsine kucağını açmak ve İslâm dininin birleştirici ve toparlayıcı me- sajını hatırlamak ve hatırlatmak bugün de muhtaç olduğumuz örnek bir tavır olarak dur- maktadır!.. 112 / Yrd. Doç. Dr. Mehmet Salih GECİT EKEV AKADEMİ DERGİSİ Kaynaklar Abdulcebbâr, Kâdı Ebu’l-Hüseyn. (tsz.) el-Muğnî fî Ebvâbi’t-Tevhîdi ve’l-Adl, Tahk. Ab- dulhalîm Mahmûd-Süleymân Dünyâ, Mısır: Dâru’l-Mısriyye. Abdulcebbâr, Kâdı Ebu’l-Hüseyn. (2009). Şerhu Usûli’l-Hamse, Tahk. Abdulkerîm Os- man, Mısır: Mektebetu’l-Usre. Ahmed b. Hanbel. (tsz.) el-Müsned, Tahk. Şuayb el-Arnâvût, Kâhire: Müessesetu Kur- tuba. Ahmed Cevdet Paşa. (tsz.). Kısas-ı Enbiya ve Tevârih-ı Hulefâ, Sad. Metin Muhsin Boz- kurt, İstanbul: Merve Yay. Akoğlu, Muharrem. (2006). Mihne Sürecinde Mu’tezile, İstanbul: İz Yayınları. Allard, Micherd. (1981). “Eş’arî’nin Hayatı”, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Der-
Ammâra, Muhammed. (1999). Mutezile ve İnsanın Özgürlüğü Sorunu, Terc. Vahdettin İnce, İstanbul: Ekin Yay. Ay, Mahmut. (2002). Mutezile ve Siyaset, İstanbul: Pınar Yay. Câd, Ahmed. (2009).Makâlâtu’l-İslâmiyyin ve İhtilâfu’l-Musallîn Mukaddimesi, Kâhire: Dâru’l-Hadis. Camii, Muhammed Mescidi. (1995). Ehl-i Sünnet ve Şia’da Siyasî Düşüncenin Temelleri, Terc. Malik Eşter, İstanbul: İnsan Yay. Dineverî, Ebu Muhammed Abdullâh b. Müslim İbn Kuteybe. (2006). el-İmâme ve’s-Siyâ-
Diyârbekrî, el-İmâm Hüseyn b. Muhammed b. El-Hasan. (2009). Târîhu’l-Hamîs fî Ah- vâli Enfesi Nefîs, Tahk. Abdullah Muhammed el-Halîlî, Beyrut: Dâru’l-Kutub el-İlmiyye. Doğan, Hüseyin. (2003). “Ebu’l-Hasan el-Eş’arî ve Kelamdaki Yöntemi Üzerine”, Kelam
Ebu Dâvûd, Süleyman b. el-Eş’as es-Sicistani. (tsz.). es-Sünen, M. Muhammed Abdu’l- Hamit, Mısır. Ensârî, Ebu Abdillâh Muhammed b. Alî. (1405). el-Misbâhu’l-Mudî’ fî Kitâbi’n-Nebiyyi’l- Ümmiyyi ve Rusulihi ilâ Mulûki’l-Ardi min Arabiyyin ve Acemiyin, Tahk. Mu- hammed Azûmuddîn, Beyrut: Dâru Alemi’l-Kutub. Ensârî, Hammad b. Muhammed, (tsz.). Ebu’l-Hasan el-Eş’arî, Mektebetu’ş-Şâmile (CD programı içinde), Medîne Versiyonu. Eş’arî, Ebu’l-Hasan Ali b. İsmaîl. (tsz.) el-İbâne an Usûli’d-Diyâne, Tahk. Abdullah Mahmud Muhammed Ömer, Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye. Eş’ari, Ebu’l-Hasan Ali b. İsmail. (2000). el-Luma fi’r-Reddi Ala Ehli’z-Zeyğ ve’l-Bida’, Tahk. Muhammed Emin ed-Dannavi, Beyrut: Darul’l-Kutubi’l-İlmiyye. 113 EBU’L-HASAN EL-EŞ’ARÎ VE DİN-SİYÂSET İLİŞKİSİ KONUSUNDAKİ GÖRÜŞLERİ Eş’arî, Ebu’l-Hasan Alî b. İsmaîl. (2009). Makâlâtu’l-İslâmiyyîn ve İhtilâfu’l-Musallîn, Tahk. Ahmed Câd, Kâhire: Dâru’l-Hadîs. Ferrâ, Ebu Ya’la Muhammed b. Huseyn. (2000). el-Ahkâmu’s-Sultâniyye, Tahk. Muham- med Hamid el-Feykî, Beyrut,: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye. Gibb, H.A.R. (2001). “Abbâsîlerin İlk döneminde Yönetim ve İslâm”, Terc. Saim Yılmaz, Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 3/2001, s. 489-500. Gölcük, Şerâfettin- Toprak, Süleyman. (2001). Kelâm Tarih Ekoller Problemler, Konya: Tekin Yay. Hanbelî, Abdulbâkî el-Mevâhibî. (1987). el-Ayn ve’l-Eser fî Akâidi Ehli’l-Eser, Tahk. İsâm Rewwâs el-Kal’acî, Dımaşk: Dâru’l-Me’mûn li’t-Turâs. Harbî, Muhammed b. Ali Osmân. (1986). İmâmu’l-Haremeyn Ebu’l-Meâlî el-Cüveynî ve Eseruhu fî İlmi’l-Kelâm, Beyrut: Alemu’l-Kutub. Hasan İbrahim Hasan-Ali İbrahim Hasan. (2006). en-Nuzumu’l-İslâmiyye, Kâhire: Mektebetu’n-Nahdati’l-Mısriyye. İbn Asâkir ed-Dimeşkî, Alî b. Hasan b. Hübetullâh. (1404). Tebyînu Kezibi’l-Müfterî fîmâ Nusibe ile’l-İmâm Ebi’l-Hasan el-Eş’arî, Beyrut: Dâru’l-Kitab el-Arabî. Kara, Seyfullah. (2009). Büyük Selçuklular ve Mezhep Kavgaları, İstanbul: İz Yay. Kâtib, Ahmed. (2009). Nedenleri Tarihte Kalmış Siyâsî Ayrılık Sünnilik-Şiilik, Terc. Mu- harrem Tan, İstanbul: Mana Yay. Kummî, Ebu Ca’fer Muhammed b. Ali İbn Bâbeveyh. (1978). Risâletu’l-İ’tikâdati’l-
Macit, Nadim. (1995). Ehl-i Sünnet Ekolünün Doğuşu, Erzurum: İhtar Yay. Mâverdî, Ebu’l-Hasan Ali b. Muhammed b. Habîb. (2002). el-Ahkâmu’s-Sultâniyye, Bey- rut: Dâru’l-Fikr. Mu’tik, Avvâd Abdullâh. (2001). el-Mu’tezile ve Usûluhum el-Hamse, Riyâd: Mektebetu’r- Rüşd.
Mustafa, Nevin Abdulhalık. (1990). İslâm Siyasî Düşüncesinde Muhalefet, Terc. Vecdi Akyüz, İstanbul: İz Yay. Özafşar, Mehmet. (1999). İdeolojik Hadisçiliğin Tarihî Arkaplanı(Mihne Olayı ve Haşe-
Özler, Mevlüt. (1996). İnsan Hürriyeti, İstanbul: Nun Yay. Pilavoğlu, Kemal. (1973). Büyük Veli Muhyiddin Arabî, İstanbul: Kevser Yayınevi. Sarmış, İbrahim. (2010). Şuradan Saltanata, Teokrasiye ve Laisizme Yönetim, İstanbul: Düşün Yay. Şehristânî, Muhammed b. Abdilkerîm. (1404). el-Milel ve’n-Nihal, Tahk. Muhammed Seyyid Geylânî, Beyrut: Dâru’l-Ma’rife.
114 / Yrd. Doç. Dr. Mehmet Salih GECİT EKEV AKADEMİ DERGİSİ Şeyh Mufîd, Ebu Abdillah Muhammed b. Muhammed b. En-Nu’mân el-Harisî. (1412). el- İfsâh fî İmâmeti Emîri’l-Mü’minîn Aleyhi’s-Selâm, Kum: Müessesetu’l-Bi’set. Şık, Ahmet. (2004). “Eş’arî’nin Mu’tezile’den Ayrılmasının Nedenleri”, Çorum Üniver- sitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Cilt. 4, sayı. 1, (Çorum: 2004), s. 291-294. Teftâzânî, Sa’duddîn. (1991). Şerhu’l-Akâid, Terc. Süleyman Uludağ, İstanbul: Dergâh Yay. Tirmîzî, Ebu Abdillah Muhammed b. İsa. (1292). el-Camiu’s-Sahih, Kahire. Topaloğlu Bekir. 2010. Kelâm İlmi, İstanbul: Damla Yay. Topaloğlu-Aruçi. (2003). Maturidî’nin Kitâbu’t-Tevhîd Önsözü, Ankara: İsam Yay. Uyanık, Mevlüt. (2001). İslâm Siyaset Felsefesinde Sivil İtaatsizlik (Hasan-ı Basrî Örne-
Yüceer, İsa. (2007). Kelâm Fırkalarında Yöntem, Konya: Tablet Yay. Yüceer, İsa. (2000). Kelâm-Felsefe Uzlaşması, Konya: Tablet Yay. Download 0.62 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|