Ekish va o’tqazish mashinalarining asosiy qismlari, turlari va ishlashi

v = VS q 2 AV sin /2 kelib chiqadi.

AV =OA – OV = R – R qcosR) bo’lganligi sababli,
(1 – cos v = 2 RG’2) sin (1 – cos aniqlanadi. (88)

(88) formuladagi va burchaklari ortsa, arikcha tubining eni v q10° qabul  =50°, ham ortadi. Amalda, qilinadi. Agar a > 50° bo’lsa, disklar aloxida-aloxida arikcha q18°, q100°,tayyorlaydilar. Tor katorli seyalka ekkichida D q350 mm bo’lganligi sababli, oralari 65 mm bo’lgan ikkita arikcha tayyorlash imkoni bo’ladi.

Urug’larni joylashtirish chuqurligi kupincha, ekkichning tuproqqa botishiga teng bo’lmaydi. Harakatlanayotgan ekkichning jaglari arikchadan tumshuk olib chikkan tuproqni uning ichiga tukilib tushishiga tusik bo’lib turadi. Ekishga tayyorlangan mayin tuproq tukiluvchan bo’lib , tusik tugagan joyidan arikcha ichiga tushadi.
Ankerli va disksimon ekkichlarning arikchani tayyorlash jarayonini sxemasi ko’rsatilgan. Ekkichning jaglari yonidan utib arikcha ichiga tukilgan tuproq, av kiyaligining yuzasiga uxshab joylashadi. urug’ o’tkaz gichdan tukilayotgan urug’lar har xil holatda tuproqqa tushib, dala yuzasidan a₀, a₁, a₂, a₃ chuqurliklarda kumiladi. urug’larning bevosita arikcha tubiga tushib, bir xil chuqurlikda kumilishini ta`minlash uchun kuyidagi ikkita yechimdan foydala­niladi:
1. Ekkich kuvurining tubiga kiya plastina o’rnatiladi, shunda unga urilgan hamma urug’lar old tomonga, arikcha tubiga borib tushadi.
2. Ekkichning jaglari uzaytiriladi, shunda hamma urug’lar arikchaning tubida joylashib ulgurganicha, ularning ustiga tuproq tushirilmasdan turadi.
Urug’larning sifatli kumilishini ekkich to’liq ta`minlay olmaydi. Ekkich utib ketgandan sung, tumshuk yuqoriga ko’tarib kuygan tuproq pastga tukila boshlaydi va tabiiy kiyalik burchagi ostida tuxtaydi. Natijada arikchaning ustida unga nisbatan kichik bo’lgan arikcha paydo bo’lib, urug’ning usti eng sayoz kumilgan bo’lib koladi.
Shu sababli urug’larni keraklicha kumilishi uchun ekkichdan sung turli kumgich moslamalari o’rnatiladi.
urug’ni kumishda uning ustiga, birinchi navbatda, namrok va maydarok bo’lgan pastki qatlamning tuprogini tushirish kerak. Disksimon ekkichdan sung, urug’ ustiga avvaliga a<sub>1</sub>v<sub>1</sub> qatlam, keyin a<sub>2</sub>v<sub>2</sub>, a<sub>3</sub>v<sub>3</sub>ѕ qatlamlar tukiladi. Omoch tishisimon va yorgichsimon ekkichlardagi jaglarning oxirgi cheti tik emas, balki kiya bo’lib kesilgan bo’ladi (75- a,, v rasmlar).
Ekkichlar 9 kmG’soat (2,5 mG’s) tezlikkacha sifatli arikcha tayyorlab, urug’ni ekib boradi.
Ekkichlarni joylashtirish. urug’ ekishga mayin kilib tayyorlangan tuproq ichida ekkich harakatlanganida, uning oldidagi tuproq shishib ko’tariladi. Bunday shishlar ekkichning oldiga va yon tomonlariga ma`lum v_x masofaga tarkalgan bo’ladi). Ekkichlarni seyalka ramasida joylashtirishda bu jarayon xisobga olinishi kerak.
Bir katordagi ekkichlar oraligi a_e > v_x bo’lishi kerak. Aks hol da, dungliklar birlashib, ekkichlar katta kenglikdagi tuproqni oldinga surib ketadi va qarshilik ortadi.
Urug’ ko’mgichlar

Ekilgan urug’ ustiga tuproqning tabiiy tuqilishi tufayli u qisman kumiladi. Urug’ni bunday kumilishi uni to’liq unib olishi uchun yetarli emasdir. Urug’ni tula, sifatli kumish maksadida seyalkalarga maxsus kumgichlar o’rnatiladi. Ular: shleyf (sudraluvchi zanjir), tirmachalar, kurakchalar, Kildirakchalar, disk va boshkalar.

Shleyfdan (76- a rasm) yengil va urta turdagi tuproqli yerlarda ekilgan don urug’larini kumishda foydalaniladi. Shleyf zanjir 1 bilan o’zaro ulangan bir nechta xalka 2 lardan tashkil topgan. Shleyf yerda erkin sudralib yurib, tuproqni sidiradi va arikcha tubida yotgan urug’larni kumadi. Shleyf ensiz arikchalardagi urug’larni me`yorida kumadi.

76-rasm. Ko’mgichlar
Tirmacha (76-a rasm) tor katorlab ekadigan seyalkalarda ishlatiladi. Tirmacha gardishiga tishlar o’rnatilgan xalkachadan tuzilgan. Ish vaqtida xalka tebranib harakatlanadi va tuproqni shleyfga nisbatan yaxshirok tekislaydi hamda kesaklarni qisman maydalaydi.
o’ildirakchalar (76- v rasm) sabzavot, makkajuxori, don, chigit, lavlagi urug’larini ekadigan seyalkalarda, kuchat ekish mashinalarida ishlatiladi. g’ildirakchalar konussimon, tsilindr­simon shakldagi tuginga ega bo’lib , gorizontal yoki kiya o’rnatilgan uk atrofida aylanib ishlaydi. Ular arikchalarni tekislash bilan bir vaqtda tuproqni zichlab ketadi.
Kurakchalar (76- g rasm) g’ildirakcha oldiga o’rnatilib, urug’ ekishga ochilgan arikchani kumish uchun lavlagi, chigit ekish seyalkalarida ishlatiladi.
Disklar (76- d rasm) tugunaklarni chuqur kumishda foydalaniladi.
Chigit seyalkalarida ekilgan urug’ni sifatli kumishga katta ahamiyat berilib, bir nechta texnologik jarayon bajariladi. Masalan, chigit seyalkalari­ning ayrimlarida ekkich 2 ochgan arikcha tubini zichlagich 3 zichlab, bevosita chigit yotkiziladigan joyni tayyorlaydi. Keyin u yerga urug’lar tushib joylashgandan sung, g’ildirakcha 4 chigitni pastga, namrok tuproqqa botirib, qisman kumib ketadi. Keyin, kurakchalar 5 yordamida to’liq chuqurlikka kumiladi. Kumgichdan sung, botik kesik konussimon galtak 6 tuproqni bosib, uning ustini ikki chetga nishabli kilib zichlab ketadi.
Serkesak va kurug’ tuproqli yerlarda hamda agregatni 10 kmG’soatgacha tezlikda ishlatganda, oddiy ekkichga qo’shimcha qismlar o’rnatilib, urug’ni sifatlirok kumishga erishish mumkin.
Misol uchun, ekkich va kumgichlarni (77- rasm) qo’shimcha moslamalar bilan jixozlab, chigit ekilayotgan joydagi kesaklarni chetga surib, chigitni yumshok va nam tuproqli joyga kumish mumkinligi ko’rsatilgan.
Ekkichning oldiga kesak sidirgichlarni sirpangich 2 ustiga, jag 4 boshlanadigan joyga chetlatkich 3, uning urtasiga ag’dargich 5, urug’ arikcha tubida joylashib olgan joyga kichik kurakcha 6, undan sung oddiy kurakcha 7 va galtak 8 o’rnatiladi.