Экологик экспертизанинг илмий-методик асослари

Қисқача хулосалар

Экологик экспертиза тушунчаси асосан қуйидаги уч хил йўланишда талқин қилинади: 1)экологик экспертиза давлат бошқарув тизими таркибидаги махсус фаолият тармоғи; 2) экологик экспертизафан йўналиши; 3) экологик экспертизаўқув фани.

Экологик экспертизада табиат билан жамият ўртасидаги ўзаро таъсир йўналишларини назорат қилиш энг асосий муаммодир. Бу муаммо ечими имкониятнинг ноосфера йўналишидаги барқарор йўналишидаги барқарор ривожланишга ўтиши билан узвий боғлиқдир.
Барқарор ривожланиш стратегияси экологик эксспертизада қуйидаги принципларга асосланади: 1) экологик вазиятни билиш; 2) табиатнинг ифлосланиши ва табиийресурс салоҳиятидан фойдаланишнингг чегара параметрларини асослаш; 3) ушбу параметрларга эришишни таъминловчи иқтисодийэкологик ва экологгик экспертиза механизмларини ишлаб чиқиш.
Экологик экспертиза ўз тадқиқотлари ва амалиётида экологиянинг қонунлари ва принципларига асосланади, уларнинг амалга оширилаётган лойиҳаларга таъсири эҳтимолини текширади ва хўжалик тадбирларининг ушбу фундаментал қонунларга мос келишини аниқлайди. Экология қонунлари, қоидалари, принциплари кўп сонли бўлиб, уларни билиш, улардан амалиётда фойдаланиш муҳим аҳамиятга эга.
Экологик экспертиза учун энг муҳим бўлган тушунчалар қаторига қуйидагилар киради: «Экологик ҳаёт», «экологизациялаш», «экологик зарар» ва улар билан боғлиқ иборалар тизими.
Амалиётда экологик вазиятни баҳолашнинг турли методлари қўлланилади. Экологик хавф хатар турларига боғлиқ равишда экспертизада экологик вазиятни баҳолашнинг қуйидаги йўналишларини ажратиб кўрсатиш мумкин: 1) табиат компонентлари бўйича; 2) ижтимоийэкологик вазият бўйича; 3) биосфераэкологик вазият бўйича; 4) ресурсэкологик вазият бўйича.
Экологик экспертизада атроф табиий муҳитга таъсирини баҳолаш (АМТБ) босқичма-босқич тайёрланади ва уларда назарда тутилаётган фаолиятнинг атроф муҳитга таъсирининг турлари, манбалари, даражаси тафсилотлари аниқланади.
АМТБни ўтказишда қуйидаги асосий принципларга амал қилинади: интеграция, муҳокама учунқобиллик, превентивлик, устуворлик, аниқлик, сақлаш, мос келиш, ўзгарувчанлик.
АМТБ бўйича хужжатлар икки босқичда тайёрланади: 1) дастлабки баҳолаш; 2) таъсирини тўла баҳолаш. Натижалар мутахассислар ва жамоатчилик иштирокида муҳокама қилинади.
Экологик экспертиза назорат қилинадиган объектлар ва фаолиятнинг хусусиятларига кўра умумий, тармоқ ва интеграл қисмлардан ташкил топади.


Асосий адабиётлар:

1. 
   И.А. Каримов «Ўзбекистон XXI аср бўсағасида: хавфсизликка таҳдид, барқарорлик шартлари ва тараққиёт кафолатлари». Т.: Ўзбекистон, 1997.
   
2. 
   Атроф табиий муҳитни муҳофаза қилиш. Қонунлар ва норматив хужжатлар. Т.: Адолат, 2002.
   
3. 
   «Экологик экспертиза тўғрисида» Ўзбекистон Республикаси қонуни. (2000й).
   
4. 
   2005 йилгача атроф муҳитни муҳофаза қилиш ва табиий ресурслардан рационал фойдаланиш бўйича давлат дастури. Т.2000.
   
5. 
   Атроф муҳитни муҳофаза қилиш миллий ҳаракат режаси. Т. 1998.
   
6. 
   Нациолнальнўй доклад. О состояни и окружаеший преродной средў и испоҳльзолвании природних ресурссов в республике Узбекистан.
   
7. 
   Ли Н. «Экологическая экспертиза. Учебное руковозство. М. 1995.
   
8. 
   Реймерс Н.Ф. «Экология (теория, закона, правила, принципў и гипотези)». М. 1994.
   
9. 
   Спровочник эколлогаэксперта. Т.1997.
   
10. 
    www.ziyonet.uz
    

1 О состаянии окружаеҳей средў и использовании природнўх ресурсов в Республике Узбекистан. Национальнўй доклад. Т. 1998.