Ekologiya bu tirik organizmlarning bir-biri bilan va atrof-muhit bilan aloqalarini o'rganadigan fan

Ekologiya - bu tirik organizmlarning bir-biri bilan va atrof-muhit bilan aloqalarini o'rganadigan fan.
E'tibor qilsak, bugungi kunda ba'zida oddiy xatti-harakatlar me'yorlarini e'tiborsiz qoldirib, biz plastik butilka, stakanlarni tashlab yuborishimiz mumkin. ko'pchilik shunday qiladi va bularning barchasi bolalar oldida sodir bo'ladi. Lekin biz maktabgacha yoshdagi bolalarda ekologik xulq-atvor madaniyatini tarbiyalash, ularning ekologik ongini uyg'otishimiz kerak.
Bolalar xulq-atvorida ekologik madaniyat, ekologik bilimlar, amaliy ko'nikmalar, estetik tajribalar asosida shakllanadi. Maktabgacha yoshdagi bola tirik mavjudotlarga hamdard bo'lishni o'rganishi kerak: jonli mavjudot xafa bo'ladi, uni sevish kerak, hayvonlarga ozor berish mumkin emas, tabiat yaratgan
narsalarni yo'q qilishga haqqimiz yo'q. Biz bolalar ongiga o'zimizni o'rab turgan olam, barchamiz yashaydigan ulkan uy kabi tuyg'uni uyg'otishimiz kerak.
Ekologik ta'limning asosiy shakllari:
• To'g'ridan-to'g'ri ta'lim faoliyati-Faoliyat bolalarni tabiat bilan tanishtirish ishlarini tashkil etishning yetakchi shaklidir.
• Ekskursiyalar
• Ekologik bayramlar va hordiq
• Kundalik hayotda bolalarni tabiat bilan tanishtirish
Bugungi kunda yurtimizda maktabgacha ta'lim sohasiga alohida e'tibor qaratilmoqda. Jumladan "Ilk qadam" davlat o'quv dasturi, Maktabgacha ta'lim davlat ta'lim standarti, Maktabgacha ta'lim konsepsiyalarining ishlab chiqilishi va tadbiq qilinishi umumiy pedagogik jarayonning muhim qismidir.
Har qanday jarayonda bo'lgani kabi tarbiyachilar ham o'zlarida mavjud bo'lgan barcha ta'lim usullari va usullaridan foydalanishga harakat qilishadi.
Maktabgacha ta'lim tashkilotlarida ekologik ta'lim berishning bir necha shakllari mavjuda. Bular: Vizual, amaliy, og'zaki
Vizual usul - yuz marta aytishdan ko'ra, bir marta ko'rsatgan ma'qul, ayniqsa, bolalar va ularning tabiat bilan munosabatlari haqida. Ekologik ta'limda vizual usullar: kuzatishlar, rasmlarni ko'rish, modellarni namoyish qilish, slayd-shou. Vizual usullar - bolalarning bilim faoliyati imkoniyatlariga to'liq mos keladi, ularga tabiat to'g'risida jonli, aniq g'oyalarni shakllantirishga imkon beradi.
Amaliy usul - o'yinlar, tajribalar, modellashtirish. Ushbu usullardan foydalanish o'qituvchiga alohida ob'ektlar va tabiat hodisalari o'rtasidagi aloqalar va munosabatlarni o'rnatish orqali fikrlarni aniqlashtirish va chuqurlashtirish, tizimga olgan bilimlarini kiritish imkonini beradi.
Amaliy usullar bolalarni ekologik madaniyatga to'liq qo'shilishi uchun juda muhimdir.
1. Modellashtirish. Modellashtirish usuli boshlang'ich va ikkinchi darajali bolalar uchun juda mos keladi. Bu sxemalar, belgilar, figuralar yoki tasvirlar yordamida haqiqiy narsalarni (hodisalarni) almashtirish. Simulyatsiya bolalarga o'rganilayotgan obyekt to'g'risida umumiy tushuncha berishga yordam beradi.
2. Tajribalar va tajribalar. Ekologik ta'limdagi tajriba - bu o'rganilayotgan obyektni maxsus yaratilgan sharoitlarda kuzatish. Tajribaning maqsadi va maqsadi bo'lishi kerak. Tajriba jarayoni, shuningdek texnologiyalar va vositalarni o'ylab ko'rish kerak. Tajribaning o'zi mantiqiy ravishda og'zaki yoki yozma ravishda to'ldiriladi.
3. Atrof-muhit o'yinlari. Didaktik, mobil, ish stoli yoki og'zaki - o'yin, bu materialni bilish, bilish va mustahkamlashdir. O'yin ekologik tarbiya usuli sifatida bolalar bog'chasi o'qituvchilari tomonidan keng qo'llaniladi, chunki o'yin maktabgachayoshdagi etakchi faoliyatdir.
Og'zaki usul - hikoyalar, badiiy asarlar, suhbatlar, og'zaki usullar bolalarda tabiatga nisbatan emotsional ijobiy munosabatni shakllantirishga yordam beradi.
Og'zaki usullar deganda biz suhbatlar, hikoyalar, o'qiganlaringizni yoki ko'rganlaringizni tahlil qilishni tushunamiz. Og'zaki usullarni deyarli har doim vizual usullar qo'llab-quvvatlaydi. Suhbat har doim har qanday o'yin, tajriba, kuzatishdan oldin turadi. Boshqa har qanday usul suhbatga hamroh bo'ladi.
Og'zaki usullardan biri bu badiiy adabiyotni o'qish. Bu yoki o'quv dasturi tomonidan tavsiya etilgan maxsus ekologik adabiyotlar yoki mumtoz yozuvchilarning asarlari bo'lishi mumkin. Hozirda ko'plab mualliflar tabiat, hayvonot dunyosi, atrof-muhitni muhofaza qilish muammolariga e'tibor bergan holda o'z kitobllarini nashr qildirishyapti.
Maktabgacha ta'lim tashkilotlarida bolalarga ekologik bilimlarni berishda o'yinlarning ahamiyati beqiyosdir. Didaktik o'yinlar jarayonida bolalar tabiat hodisalari, o'simliklar, hayvonlar to'g'risida o'z fikrlarini aniqlaydilar, birlashtiradilar, ko'rib chiqadilar.
Didaktik o'yinlar bolalarga tabiat obyektlari bilan ishlashga imkon beradi, ularni taqqoslaydi, individual tashqi belgilaridagi o'zgarishlarni qayd etadi.
Tajriba- Bu maxsus tashkil etilgan sharoitda olib boriladigan kuzatuv. Tajriba nafaqat bolalarda tabiatga bo'lgan qiziqishni shakllantirishga yordam beradi, balki kuzatuvchanlikni, aqliy faoliyatini rivojlantiradi. Har bir eksperimentda kuzatilgan hodisaning sababi aniqlanadi, bolalar hukmlarga, xulosalarga olib boriladi.
Ekskursiya- asosiy faoliyat turlaridan biri va maktabgacha yoshdagi bolalarni ekologik tarbiyalash bo'yicha ishlarni tashkil etishning maxsus shakli. Ekskursiyalarning afzalligi shundaki, ular bolalarni tabiiy sharoitda tabiat obyektlari va hodisalari bilan tanishtirishga imkon beradi. Ekskursiyalarda bolalar o'simliklar, hayvonlar va shu bilan birga ularning yashash sharoitlari bilan tanishadilar, bu esa tabiatdagi munosabatlar to'g'risida birlamchi g'oyalarni shakllantirishga yordam beradi. Bolalarni estetik tarbiyalashda, ularning tabiat hodisalari va ob'ektlariga estetik munosabatini shakllantirishda ekskursiyalarning o'rni katta.
Adabiyotlar ro'yxati:
1. "Ilk qadam" davlat o'quv dasturi. T. 2022 yil
2. Rajabova, L. C., & To'Xtayeva, M. H. (2021). Maktabgacha ta'lim muassasalarida tabiat burchagini tashkil qilishning ahamiyati. Scientific progress, 2(7), 1224-1229.
3. Khamidovna, R. I. (2022). Methods of Ecological Education in the Process of Familiarizing Preschoolers with the Nature of our Country. EUROPEAN JOURNAL OF INNOVATION IN NONFORMAL EDUCATION, 2(2), 245-249.
4. Rajabova, L. C., & Muxtorova, M. A. Q. (2021). MAKTABGACHA YOSHDAGI BOLALARDA TABIATDA ODDIY TAJRIBALARNI O'TKAZISHGA O'RGATISH. Scientific progress, 2(7), 1218-1223.

Ma‘lumki, Respublikamizda ―Uzluksiz ekologik ta‘lim konsepsiyasi‖ yaratilgan. Mazkur konsepsiyaga ko‗ra, maktabgacha ta‘lim tashkilotlari bolalariga ekologik ta‘lim-tarbiyaning oddiy elementlari beriladi. Maktabgacha ta‘lim tashkilotlarida bolalar atrof-muhit bilan qanday muloqotda bo‗lishlari zarurligini, issiq-sovuq, yorug‗lik-qorong‗ulik, kecha-kunduz, yomg‗ir-qorni, yaxshilikyomonlikni, qushlar, hayvonlar, o‗simliklarga nisbatan qanday munosabatda bo‗lishni bilishlari, tabiatdagi ranglarni tanishlari zarurdir. Pedagogika nazariyasi va amaliyotiga ―ekologik ta‘lim‖, ―ekologik tarbiya‖, ―ekologik ong‖, ―ekologik faoliyat‖, ―ekologik mas‘uliyat‖, ―ekologik e‘tiqod‖, ―ekologik ma‘rifat‖, ―ekologik madaniyat‖ va boshqa bir qator ekologiyaga oid bulgan atamalar va ular bilan bog‗liq tushunchalar kirib keldi. Ekologik ta‘lim ekologik ma‘rifatning asosiy jihati bo‗lib, o‗qitish va o‗qish jarayonlarida mavjud ijtimoiy ekologik tajribaning avloddan-avlodga o‗tkazilishidir. Ekologik ta‘lim orqali shaxsda ekologik bilim, ko‗nikma va malakalar hosil bo‗ladi. Ekologik tarbiya (tor ma‘noda) rivojlanayotgan shaxsda maqsadga muvofiq axloqiy-ekologik fazilatlarni tarkib toptirishni nazarda tutadi va shu orqali shaxsning ekologik xulq-atvor xususiyatlari takomillashib boradi. Ekologik ong – shaxsning amaliy ekologik faoliyati va hatti-harakatini tartibga solib turadi. Ekologik faoliyat esa ekologik bilimlarga tayanilgan holda tabiat va atrof-muhit muhofazasini ta‘minlash borasida amalga oshirilayotgan xattiharakatlar majmui demakdir. Ekologik dunyoqarashning ajralmas bir qismi bo‗lmish ―ekologik mas‘uliyat‖ deganda insonning atrof-muhitga mas‘uliyatli munosabatini tushunamiz. Bunday munosabat insoniyatning, xususan, ayrim odamlarning bilib-bilmay, uzoqni o‗ylamay tabiatga ko‗rsatgan salbiy ta‘siri oqibatlarini anglash va bunday ta‘sirni bartaraf etish istagi natijasidagina shakllanadi. Ekologik madaniyat – alohida shaxsning ibratli axloqiy-ekologik hatti-harakati boshqalarda zavq-shavq uyg‗ota olishlik holatini ifodalaydi. Bu atama shaxs va jamiyatning atrof-muhitga munosabat darajasini belgilash uchun qo‗llaniladi. Bugungi kunda maktabgacha ta‗lim tashkilotlarida amalga oshiriladigan barcha metodik va ta‗lim-tarbiya berish ishining mazmuni, ularni tashkil etish, shakl va metodlarini tanlash qonuniyatlarini belgilash muhim hisoblanadi. Bunda maktabgacha ta'lim tashkiloti turli yosh guruhlarida tabiat bilan tanishtirish xilmaxil shakllarda: mashg'ulotlarda, ekskursiyalarda, kundalik hayotda, kuzatishlarda,suhbatlarda, hamda mehnatda ekologik tarbiyani amalga oshirish zarurdir Bolalarni tabiat bilan tanishtirish mashg'ulotlarida ekologik tarbiyaga oid bilimlarni bolalarning imkoniyati hamda tabiatning xususiyatlarini nazarda tutgan holda shakllantirish imkonini beradi. Tarbiyachi rahbarligida o'tadigan mashg'ulotlarda bolalarda ILK qadam dasturi talablariga muvofiq elementar bilimlar shakllanadi, asosiy bilish jarayonlari va bolalarning qobiliyatlari ma'lum bir tartibda rivojlantiriladi. Kundalik hayotda kuzatish, o'yin, mehnat vaqtida bolalarning shaxsiy bilimlari yig'ilib boradi. Mashg'ulotlar ularga aniqlash va tizimlashtirish imkonini beradi. Bolalarni mashg'ulotlarda o'qitish turli metodlarda amalga oshiriladi. Metod mashg'ulot turi, uning asosiy maqsadiga ko'ra tanlanishi muhim. Maktabgacha ta‗lim tashkilotlarida o‗tkaziladigan ba‗zi mashg'ulotlarda bolalarning boshlang'ich bilimlar shakllantiriladi. Shu maqsadda tarbiyachi kuzatish, rasmlarni ko'rish, badiiy asarlarni o'qish, hikoya, diafilm va kinofilmlarni ko'rsatishdan foydalanadi. Boshqa mashg'ulotlarda esa bilimlar kengaytiriladi va chuqurlashtiriladi. Aytib o'tilgan metodlardan tashqari bu mashg'ulotlarda bolalarning tabiatdagi mehnatidan ham foydalaniladi. Uchinchi turdagi mashg'ulotlarning asosiy vazifasi — bilimlarni umumlashtirish hamda bir tizimga solishdir. Shuning uchun suhbatlar, didaktik o'yinlar, umumlashtiruvchi kuzatishlardan foydalaniladi. Bolalar egallagan bilimlarini mehnat va o'yinlarda amalda qo'llaydilar. Mashg'ulotlar kichik va o'rta yosh guruhlarda bir oyda 2 martadan, katta guruhlarda esa haftada l martadan o'tkaziladi. Ekskursiyalar o'rta guruhdan boshlab tashkil etiladi. Barcha guruhlarda qo'shimcha sifatida maqsadli sayrlar o'tkaziladi. Mashg'ulotning samaraliligi tarbiyachining tayyorgarlik darajasiga bog'liqdir. Tarbiyachi mashg'ulot mavzusini va ahamiyatini belgilab, mavzu bo'yicha tabiatshunoslik bilimlarini to'ldirishi, so'ng mashg'ulot vazifalarini dastur asosida ishlab chiqishi lozim. Bunda tarbiyachi «Ilk qadam» dastur vazifalariga, bolaning qobiliyat darajasiga hamda tevarak-atrofdagi tabiiy muhitga tayanadi. Mazkur mashg'ulot mazmunini tanlashda uning ish tizimidagi o'rni (mashg'ulotda boshlang'ich bilimlarni shakllantirish jarayoni sodir bo'lyaptimi, yoki ular boyitilib bir tizimga solinyaptimi, bilimlarni qo'llash mashq qilinyaptimi va shu kabilar)ni aniqlash lozim. Bu o'rinda tarbiyachi darsning maqsadi va mazmuniga qarab turli metodlarni qo'llaydi. Tarbiyachi qanday metod va uslublar tanlamasin ulardan kompleks, bir birini to'ldirgan holda foydalanishi, bu asosiy maqsad — o'rganilayotgan tabiat jismlari va hodisalarning bolalar tomonidan qabul qilib olinishini yaxshilashga hamda tabiat haqidagi tushunchalarning to'g'ri shakllanishiga xizmat qilishi kerak. Mashg'ulotda hal etiladigan tarbiyaviy vazifalar tabiatga ijobiy, ehtiyotkorona, g'amxo'rona, estetik munosabatlarni shakllantirishga yo'llanadi. Mashg'ulotga tayyorlanish hamda uni o'tkazishda uning tuzilishini to'g'ri aniqlash muhimdir. Metodni tanlash ta'limiy vazifalar xarakteri, tabiiy ob‗yektning xususiyatlari hamda bolalarning yoshiga bog'liqdir. Masalan, yovvoyi hayvonlar haqidagi bilimni shakllantirishni yaxshisi diafilm, kinofilmlar ko'rsatish orqali, tabiat burchagidagi hayvonlar va o'simliklar bilan tanishishni esa ularni bevosita kuzatish orqali amalga oshirgan ma'qul. Tanlangan metod dastur vazifasining to'liq bajarilishini va bolalarning faol aqliy faoliyatini ta'minlashi lozim. Tarbiyachi mashg'ulot o'tkazishdan oldin bir qancha ko'rgazmali qurollar, yani jonli va jonsiz tabiat jismlari (gerbariylar yil fasllari, tabiat manzaralari tasvirlangan kalendarlar, toshlar, foydali hasharotlar, o'simliklar va ularning qismlari va boshqalar)ni tayyorlab qo'yadi. Chunki ko'rgazmali qurol bolalarga o'rganilayotgan narsani bir necha sezgi a'zolari bilan qabul qilib olish imkoniyatini beradi, ya'ni ular narsani ko'ribgina qolmasdan, uning xususiyatini (masalan, tirnab ko'rish, bolg'acha bilan urib ko'rish orqali narsaning mo'rtligini, egish bilan qayishqoqligini, egiluvchanligini va hokazo) sinaydilar. Mashg'ulot so'ngida tarbiyachi bolalarning malaka va ko'nikmalarini, ularning mashg'ulotga munosabatlarini, qiziqishlarini pedagogik jihatdan baholaydi. Xulosa qilib aytganda, maktabgacha yoshdagi bolalarning ta‗lim jarayoniga har tomonlama tayyot bo‗lishi va ularning aqliy rivojlanishi o‗quv faoliyatining bir tekis va bosqichma-bosqich egallashinini ta‗minlaydi. Bu esa tarbiyachidan mashg‗ulotlar vaqtida turli xil metod va vositalarni to‗g‗ri tanlash lozimligini talab etadi.

Hozirgi kunda ta’lim tizimiga berilayotga e’tibor natijasida Maktabgacha ta’lim tizimi ham bosqichma-bosqich rivojlanib bormoqda. Ta’lim sohasiga zamonaviy texnologiyalarning kirib kelishi bolalarning bilim olish jarayonini yanada oson va qiziqarli bo‘lishini, o‘zlashtirish darajasini oshishini ta’minlamoqda. Prezidentimizning “Maktabgacha ta’lim yo‘nalishini tizimli rivojlantirish bo‘yicha aniq davlat dasturlari qabul qilinadi, bolalarni maktabgacha ta’lim bilan qamrab olish darajasi 2 barobarga oshirilib 100 foyizga yetkaziladi” 1 -deb aytgan so‘zlari bu qaratilayotgan e’tiborning yaqqol isbotidir. Bugungi kunda insoniyatni xavf ostida qoldirayotgan hodisalardan biri ekologik vaziyat hisoblanib, jamiyatning katta tashvish uyg‘otmoqda. Insonning tabiiy 1 Sh.M. Mirziyoyev-“Yangi O‘zbekiston Strategiyasi”-Toshkent-2021-226b "Science and Education" Scientific Journal / Impact Factor - 3.567 (SJIF) July 2022 / Volume 3 Issue 7 www.openscience.uz / ISSN 2181-0842 103 boyliklardan haddan tashqari oshiqcha foydalanishi oqibatida, o‘rmonlar siyraklashib, o‘simlik va hayvonlar turlari kamayishi, foydali qazilma boyliklari tugab borayotganligi, shuningdek, suv havzalari va atmosfera havosining ifloslanishi natijasida sayyoramizning qiyofasi o‘zgarib bormoqda. Bularning barcha insonlarning tabiiy boyliklardan oqilona foydalanmasliki oqibati hisoblanadi.Shuning uchun ham ekologik tarbiya berishni maktabgacha yosh davridan boshlash lozim. Ekologik bilim - bu tirik tabiatning tuzilishi, rivojlanishi, o‘zgarishi, yer yuzidagi tirik jonzotlarning holati, ularning birbirlariva atrof-muhit o‘rtasida bo‘lib turadiganmunosabatlarni, tabiiy boyliklarning son va sifatini, hajmini, xillarini hamda ularni saqlash va tejamkorlik bilan foydalanish yo‘llarini o‘zlashtirishdan iboratdir. Bolalarga ekolgik ta’lim va tarbiya berish ularni ilk marotaba tabiatga qadam qo‘ygan vaqtdan boshlab, butun hayoti davomida tabiatdan ongli, oqilona ravishda foydalanishga, xalqimizning tabiatga hurmat va e'tibor bilan qaraydigan urf-odatlarini tarbiyalash, tabiiy boyliklarni ko‘paytirish va ulardan to‘g‘ri foydalanish, bog‘-urog‘lar, gulzorlar tashkil qilishga, daraxtlarni, o‘simlik va hayvonlarni asrashga, ularga ozor bermaslikka o‘rgatish, bolalarning qalbida tabiatga, uni asrashga nisbatan yaxshi xislatlar uyg‘otishdan iboratdir. Ekologik tarbiyaning bosh maqsadi maktabgacha yoshdagi bolalarda atrofmuhit va uning muammolari haqida ongli munosabatn ihamda ular bo‘yicha optimal yechimlar toppish to‘g‘risidagi bilim, ko‘nikmava malakalarni shakllantirishdan iborat. Mazkur maqsadni amalga oshirish uchun bir qator vazifalarni hal qilishga to‘g‘ri keladi. 1. Maktabgacha yoshdagi bolalarimizga ekologik tarbiya berishda ularning yashab turgan joyi (tabiati) va boyliklarini tejab-tergashga, ularni ongli ravishda muhofaza qilishga o‘rgatish. 2. Ekologik madaniyatni shakllantirish.Bu, eng avvalo, oiladan boshlanmog‘i lozim. Maktabgacha yoshdagi bolalarni tabiat bilan tanishtirishning quyidagi yo‘llari mavjud: • Mashg‘ulotlar o‘tkazish; • Ekskursiya; • Mehnat; • O‘yinlar; • Kundalik hayot ishlari. Maktabgacha ta'lim tashkilotlarida bolalarni tabiat bilan tanishtirishda ta'lim berishning asosiy usullaridan biri ekskursiya hisoblanadi. Ekskursiya jarayonida bolalar tabiat to‘g‘risidagi aniq tasavvurga ko‘rish, sezish, eshitish bilan idrok etish orqali ega bo‘ladilar. Ekskursiya jarayonida maktabgacha yoshdagi bolalarda tabiat, undagi qonuniyatlar to‘g‘risida realistik tasavvurlar hosil bo‘ladi. Bu jarayon orqali "Science and Education" Scientific Journal / Impact Factor - 3.567 (SJIF) July 2022 / Volume 3 Issue 7 www.openscience.uz / ISSN 2181-0842 104 o‘rganilgan tushunchalar keyinchalik bolalar egallaydigan ilmiy bilimlarning asosini tashkil etib, maktabda o‘rganiladigan tabiiy fanlarni o‘zlashtirib olishni osonlashtiradi. Tabiat haqidagi bilimlar bolalarga o‘z vaqtida o‘rgatilmasa, ularning tabiatdan noto‘g‘ri foydalanishiga olib keladi. Bundan tashqari “Ilk qadam” Davlat o‘quv dasturi asosida tashkil qilinadigan 5 ta rivojlantiruvchi markazlarning biri hisoblangan “Ilm-fan va tabiat “markazi ham bolalarning tabiat haqidagi bilimlarini oshirish uchun mo‘ljallangan. Ilm-fan va tabiat markazida tajriba sinov maydonchasida o‘tkazilayotgan tajribalar bolalarda qiziqish uyg‘otadi va ularni yangi ixtirolar qilishga undaydi. Bu markaz bolalarni tabiat va undagi hodisalarni bilish uchun eng katta imkoniyat markazi hamdir. Markaz faoliyati to‘g‘ri tashkil etilsa bolalar tabiat haqidagi bilimlarning 90%ini o‘zlashtiradi. Markaz nafaqat bolalarda balki pedagoglarda ham qiziqish uyg‘otadi. Hayotimiz davomida ishlatiladigan narsalarni qayerdan kelganligini, ulardan nimalar olinganligi haqidagi ma’lumotlar bolalarning o‘z qo‘llari bilan urug‘larni tuvaklarga sepish orqali unga suv qo‘yishi va urug‘ unib chiqishi bola uchun juda qiziqarli holatlar sanaldi. Mashg‘ulotlar turli shakllarda olib boriladi va bularning ayrimlarida boshlang‘ich bilimlar shakllantiriladi. Buning uchun tarbiyachi kuzatish, rasmlarni ko‘rish, hikoyalar, ertaklarnni o‘qishdan, multimedia vositalaridan foydalanadi. Boshqa mashg‘ulotlarda esa bolalarning bilimlar aniqlanadi, kengaytiriladi va chuqtirlashtirilgan holda o‘rgatiladi. Mashg‘ulotlarda asosan didaktik o‘yinlar, umumlashtiruvchi so‘zlardan, bolalarning tabiatdagi amalga oshiradigan mehnatidan foydalaniladi. Barcha guruhlarda mashg‘ulotlarni yanada yaxshi natija berishi va qiziqarli muhitni tashkil qilish uchun sayrlardan foydalaniladi. Didaktik o‘yin ta’limning asosiy shakli hisoblanib, ta’limni yengil, tez va bolalar tomonidan oldindan mo‘ljallanmagan bilimlarni o‘zlashtirish shakliga aylanadi. Masalan, “Bu hayvonning nomi “Qizil kitob”ga kiritilganmi? Shu hayvonni top” o‘yini. Tarbiyachi bolalarni doira shaklida turg‘izib, hay von nomini aytadi va koptokni biror bolaga otadi. Bola koptokni ilib olib, “Qizil kitob”ga kirgan yoki kirmaganligini aytadi. Tabiat muhofazasiga doir o‘yin mazmunini ishlab chiqishda odamlaming o‘zaro munosabatlari, ularning tabiiy muhitga insonparvarlik, g‘amxo‘rlik bilan munosabatlari markaziy o‘rinda turmog‘i lozim. Shuning Bunday o‘yinlardan foydalanishda bolalarning yoshini hisobga olish, ularning yoshiga mos holda o‘yinlar ishlab chiqish lozim. Tarbiyachining bolalarga ekologik ta’lim va tarbiya berishda xalqimizning o‘ziga xos milliy tarbiyasidan, ota-onalar bilan hamkorlikni tashkil qilishdan o‘rinli foydalanishi yaxshi natija beradi. Milliy tarbiyamizda suvni isrof qilmaslik bilan birga, yer, havo, tuproq ham muqaddas hisoblanadi. Bolalarga ekologik ta’lim berishda har bir bolaga 1 ta gul tuvakni parvarishlash topshirig‘ini berish ham eng "Science and Education" Scientific Journal / Impact Factor - 3.567 (SJIF) July 2022 / Volume 3 Issue 7 www.openscience.uz / ISSN 2181-0842 105 samarali usullardandir. Bunda parvarishlash usullarini o‘rgatib, ularni shu gulni qanday parvarish qilyotganini nazorat qilib boriladi. Natijada bolalarda avvalambor mehr-shafqat tuyg‘usi, tabiatga muhabbat shakllanadi. Bolalar gullarining qurib qolmasligi uchun qayg‘uradi v auni parvarish qilishadi. Demak, maktabgacha yoshdagi bolalarda ekologik tarbiyani rivojlantirish orqali ularning tabiatga bo‘lgan mehrini, shakllantirish va kelajakda tabiiy fanlarni o‘zlashtirishi uchun poydevor yaratiladi. Bolalarga ekologik tarbiya berishda va zamonaviy usullardan foydalanish yaxshi samara beradi. Bundan tashqari tayyorlov guruh bolalariga ta’lim berishda zamonaviy texnologiyalardan biri VR lardan foydalanishni taklif qilgan bo‘lardim. Bu texnologiya yurtimizda asta-sekinlik bilan rivojlanib bormoqda. Bu orqali bolalrning o‘zlashtirishini yanada oshirish va qiziqarli, yangicha ta’lim jarayonini tashkil etish mumkin. Foydalanilgan adabiyotlar 1. O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining “Maktabgacha ta’lim va tarbiyaning davlat standartini tasdiqlash to‘g‘risida” 2020 yil 22 dekabrdagi 802-sonli qaroriga 1-ilova Maktabgacha ta’lim va tarbiyaning Davlat Standarti. 2. “Илк қадам” Мактабгача таълим муассасасининг Давлат ўқув дастуриТошкент – 2018 й. 3. Sh.M. Mirziyoyev-“Yangi O‘zbekiston Strategiyasi”-Toshkent-2021. 4. Kayumova.N.M.-“ Maktabgacha pedagogika.” T.: TDPU -2013 y. O‘quv qo‘llanma. 5. Sodiqova Sh.A.- “Maktabgacha pedagogika.” – T, 2018.

O'zbekiston mustaqilligining dastlabki yillaridanoq mamlakatimizda ekologik masalalar, tabiatda ro'y berayotgan noxush hodisalar oqibatini bartaraf etish, ro'y berishi mumkin bo'lgan bunday vaziyatlarning oldini olish kabi dolzarb vazifalarga katta e'tibor qaratib kelinmoqda. Insonning tabiatga noto'g'ri munosabati natijasida yuzaga keladigan salbiy holatlarning oldini olishda ekologik ta'lim- tarbiyaning o'rni nihoyatda katta. Yurtimiz kelajagi yosh avlodlar qo'lida ekan, ularni har tomonlama yetuk, insonparvar, jamiyat va tabiat oldida ma'suliyatli shaxslar etib tarbiyalash eng ustuvor maqsadlarimizdan biridir. Vatanimiz tabiati, atrof-muhitiga nisbatan hurmat, ehtiyotkorona munosabat va unga mas'uliyat bilan qarash hissini maktabgacha yoshdagi har bir bola shaxsida 40 tarbiyalashimiz lozim. Maktabgacha yoshdagi bola o'z atrofidagi tabiiy-ijtimoiy muhit ta'sirida va mahallada o'rnatilgan axloqiy-ekologik tartibotlar asosida yashaydi. Zero, yurtimizning go'zal tabiati, uning kelgusi holati aynan ularning atrof-muhitga bo'lgan munosabati orqali belgilanadi. [1. 36 b.] Zaminimizdagi tabiiy manbalarni asrab-avaylashning eng muhim vositalaridan biri o'sib kelayotgan yosh avlodni tabiatni asrashga oid ekologik bilimlardan xabardor qilish,ularga ekologik tarbiya berish hisoblanadi. Tabiatga ehtiyotkorona munosabatda bo'lish, uning boyliklaridan unumli foydalanish, tevarak-atrofdagi muhitni yaxshilash, uning buzilishi, ifloslanishiga yul qo'ymaslik, tabiatga nisbatan axloqiy qimmatdagi hatti-harakatlarni amalga oshirish malaka va ko'nikmalari esa bolalikdan rivojlantirilsagina maqsadga erishish mumkin. Bolaning maktabgacha ta'lim yoshi davrida tevarak-atrofdagi borliqqa nisbatan ongli ravishda tabiatga ijobiy munosabati tarkib topa boshlaydi va u ona tabiatga bo'lgan g'amxo'rligini orttira boradi. Yoshlarga ekoligik tarbiya berishda milliy qadriyatlar, urf-odatlar, an'analar, marosimlar, nodir qo'lyozmalar va davlat arboblarining ushbu sahaga oid faoliyatlari mustahkam didaktik asos bo'lib, bular orqali ularni atrof-muhitni toza saqlashga, ozodalikka, pokizalikka va eng asosiysi sog'lom turmush tarzi hamda muhitini tashkil eta olishga o'rgatiladi. Ekologik ta' lim-tarbiya maktabgacha ta' lim muassalarida bolalarni ma'naviyma'rifiy tarbiyalash, tabiat go'zalliklarini ko'ra bilishlarida katta yordam beradi. Maktabgacha yoshdagi bolalarga tarbiya berishda unga toza kiyim kiydirish, yurishturishining ozoda bo'lishini uqtirib turish ilk ekologik tarbiyaning asosi bo'ladi. Bola yashaydigan uy va uning atrofi toza, shinam va chiroyli bo'lsa, farzand ham shunday yashashga intiladi. Ekologik ta'lim, ya'ni sog'lom turmush tarzini tashkil etishda tarbiyani ikki xil yo'l bilan amalga oshirish muhim: birinchidan, ekologik ta'lim-tarbiya oilada ota-onalar ishtirokida; ikkinchidan, maktabgacha ta'lim muassasasi, maktab, oliy va o'rta maxsus bilim yurtlarida olib borilishi lozim. Ekologik ta'lim-tarbiya maktabgacha ta'lim muassasalarida tarbiyalanayotgan bolalar orasida bebaho insonparvarlik munosabatini rivojlantiradi.Tabiatning barcha o'byektlariga nisbatan qiziqishini uy'g'otadi, atrofmuhitning shart-sharoitini o'rganish, unga g'amho'rlik qilish malakalarini rivojlantiradi. [2. 58 b.] Maktab yoshidagi bolalarga ekologik ta'lim-tarbiya berishda xalqimizning o'ziga xos milliy tarbiyasidan o'rinli foydalanishi yaxshi samara beradi. Milliy tarbiyamizda to'rt narsa-yer, suv, tuproq, havo muqaddas hisoblangan. Xalqimiz juda qadim zamonlardan suvga e'tiqod qo'yib, yozning eng jazirama kunlarida “Suv sayli” o'tkazgan. Ota-bobolarimiz “Suv- tabiat in'omi, hayot manbayi” , deb bejiz 41 “Journal of Natural Sciences” №2 2021 y. http://natscience.jspi.uz aytishmagan. Har tomchi suvni gavhardek qardlab, bog'-rog'lar yaratishgan. Biz esa suvdan not'og'ri foydalanishimiz natijasida Orol muammosining tug'ilishiga sababchi bo'ldik. Sirdaryo va Amudaryoning belgilangan yerga to'la yetib bormasligi natijasida bugun O'rta Osiyo uchun ahamiyatli bo'lgan Orolning butunlay yo'qolish xavfi paydo bo'ldi. Yoshlarga ekologik tarbiya berishda milliy qadriyatlar, urf-odatlar, an'analar, marosimlar, nodir qo'lyozmalar va davlat arboblarining ushbu sohaga oid faoliyatlari mustahkam didaktik asos bo'lib, bular orqali ularni atrof-muhitni toza saqlashga, ozodalikka, pokizalikka va eng asosiysi sog'lom turmush tarzi hamda muhitini tashkil eta olishga o'rgatiladi. Milliy qadriyatlar millat shaxsining tili, tarixi, urf-odatlarida namoyon bo'ladi. Milliy qadriyatlar-o'z millatidan, o'z yurtidan faxrlanish, o'zbek davlati fuqarosi ekanligidan g'ururlanish kabilardir. Milliy qadriyatlar negizini milliy g'urur, o'zbek millatining asosiy fazilatlari, xalqimizning ma'naviy merosi tashkil etadi. [3. 23 b.] Bugungi kunda faqatgina chinakam ma'rifatli odam inson qadrini, milliy qadriyatlarini, bir so'z bilan aytganda, o'zligini anglash, erkin va ozod jamiyatda yashash, mustaqil davlatimizning inson hamjamiyatida o'ziga munosib obro'li o'rin egallashi uchun fidoyilik bilan kurashishi mumkin. Shunday ekan, Ta'lim-tarbiya jarayonida shaxsni har tomonlama ma'naviy-ahloqiy shakllantrish, uning qobiliyatlarini ro'yobga chiqarish hamda ijtimoiy turmush uchun zarur bo'lgan bilim, ko'nikma va malakalar bilan qurollantirish muhim ahamiyatga ega. Demak, yoshlar xulq-atvoriga milliy qadriyatlarni singdirish nafaqat ijtimoiyfalsafiy muammodir. Garchi qadriyatlar nazariyasi falsafiy muammo sifatida 1960 yillardan boshlab sobiq ittifoq tadqiq etila boshlangan bo'lsada, bu qadriyatlarning tarbiyaviy ahamiyatga faqat mustaqillikka erishilgandan keyin e'tibor berila boshlandi. Falsafiy talqinga ko'ra, qadriyatlar inson va insoniyat uchun ahamiyatli bo'lgan erkinlik, tinchlik, ijtimoiy tenglik, haqiqat, ma'rifat, go'zallik, hayotda va tabiatda bo'ladigan yaxshiligu- ezgulik kabi jamiki hislatu- fazilatlar yig'indisidir. Davlat ta'lim standartlarida qadriyatlar haqidagi bilimlar bugun ta'lim muddati mobaynida va uning hamma shakllarida berilishiga alohida ahamiyat berilgan. Shunday ekan, har bir maktabgacha yoshdagi bolalarda qo'shiq aytish, raqs tushish, rasm chizish, me'morchilik, teatr to'g'risida tushunchalar hosil qilish, tarixga qiziqtirish muhim ahamiyatga ega. Go'zallik olamiga oshno bo'lgan hech qachon undan ajralmaydi. Xulosa qilib shuni ta'kidlash lozimki, boshlang'ich sinf o'quvchilariga ekologik ta'lim berishdagi ishlarni muvaffaqiyatli yo'lga qo'yish uchun o'qituvchilarni o'quvchilarga ekologik ta'lim berishga tayyorlash mexanizmini modernizasiyalash lozim. Buning uchun maktab bazasida ekologik o'quv-tajriba42 “Journal of Natural Sciences” №2 2021 y. http://natscience.jspi.uz sinov maydonchalarini tashkil etish zarur. O'quvchilarning ekologik maydonchalardagi faoliyatlari, ekologik bilimlarning mustahkam o'zlashtirilishi va ularga rioya etilishi, tabiatga nisbatan ehtiyotkorona axloqiy munosabatning shakllanishiga imkon berishi kerak. O'qituvchi ilmiy-metodik jihatdan o'quvchilarga ekologik bilim berish mahoratiga ega bo'lsa, ta'lim samaradorligi oshadi.
Bugungi kunda insoniyatning tabiatdan noto‘g‘ri foydalanishi oqibati tabiatda turli xil salbiy jarayonlarni kuzatyapmiz. Bunday holatlarning oldini olish uchun eng avvalo yosh avlodning ekologik madaniyatini oshirishimiz kerak. Uzluksiz ta’limning boshlang‘ich bo‘limi bu maktabgacha ta’lim muassasasi sanaladi. Shuning uchun maktabgacha ta’lim muassasasitarbiyalanuvchilarda biz ekologik madaniyatni shakllantirib borishimiz lozim. Bunda eng samarali usullardan biri – bu kuzatish hisoblanadi. Mazkur maqolada maktabgacha ta’lim muassasasi tarbiyalanuvchilarining ekologik tarbiyasida atrof-muhitning roli hamda bolalarning ekologik madaniyatini rivojlantirishning usullari yoritib berilgan.
Ekologik ta’lim dunyoni yaxlit tushunishni, biosferaning noyob xususiyatlarini, undagi odamning hukmron mavqeini bilishga asoslangan turli xil inson faoliyati sintezini aks ettiradi. “Avesto”da yer, suv, havoni bulg‘ash, ifloslantirish og‘ir gunoh hisoblanadi. Bunday ibratli tasdiqlash bugungi avlodlarni ham tabiatga, atrof-muhitga aslo vaxshiyona munosabatda bo‘lmaslikka chorlaydi [1]. Bundan tashqari, ekologik madaniyat umumiy madaniyatning, moddiy va ma’naviy qadriyatlar rivojlanishining yetakchi qismiga aylanib bormoqda. Ekologik ta’lim sohasidagi bilim hamda qiymat munosabatlarining miqdori maktabgacha yoshga to‘g‘ri kelib, bola ekologik ta’limni oila, maktabgacha ta’lim tashkiloti, ommaviy axborot vositalari, kuzatish, badiiy adabiyotni o‘qish orqali o‘zlashtirib boradi. Bola ekologik madaniyatining shakllanishi oila a’zolarining atrofmuhitga hamda ularning umumiy madaniyatiga nisbati bilan belgilanadi. Ushbu turdagi faoliyatni tashkil etishda maktabgacha ta’lim muassasasining o‘rni tarbiyachipedagoglarning shaxsiy va kasbiy fazilatlari, tarbiyachilar tarkibining madaniy darajasi va tarbiyalash, o‘qitish, rivojlanish va maktabgacha ta’lim muassasasida ekologik jihatdan rivojlangan muhitni yaratish uchun maqbul shart-sharoitlar bilan tartibga solinadi. Maktabgacha ta’lim muassasalarida ekologik madaniyatni shakllantirish bolaning estetik va axloqiy tuyg‘ularini rivojlantirishni o‘z ichiga oladi. Tabiat bilan aloqa qilish zarurati bolaning ekologik madaniyatini shakllantirishning boshlang‘ich nuqtasidir: bola tabiat bilan erta aloqa qilishi kerak va odatda u o‘zini tabiatdan ajratmaydi va o‘zini tabiatning bir qismi deb biladi. Ekologik madaniyat tamoyillarini shakllantirishda bolalar va tabiat o‘rtasidagi aloqa zarurati maktabgacha ta’lim muassasasida maxsus tashkil etilgan kuzatish orqali qondirilishi mumkin. Uning mohiyati turli xil idrok etish shakllari – vizual, eshitish, sezish orqali tabiiy narsalarning hissiy bilishida yotadi. Tabiatdagi kuzatuvlarni boshqarish maktabgacha yoshdagi bolalarni tabiat ob’yektlarining turli xil belgilarini ajratib ko‘rsatishga va eng ahamiyatli narsalarga yo‘naltirishga, ular orqali o‘simliklar, hayvonlarning jonsiz tabiat hodisalari bilan o‘zaro bog‘liqligini aniqlashga imkon beradi. Kuzatish bu mazmunli idrok natijasidir, uning davomida aqliy faoliyatning rivojlanishi Жамият ва инновациялар – Общество и инновации – Society and innovations Special Issue – 02 (2023) / ISSN 2181-1415 124 sodir bo‘ladi. Bir tomondan, kuzatish bilim manbai, ikkinchi tomondan, u o‘zi ishlab chiqarish faoliyatini tashkil qilishning boshlang‘ich nuqtasi sifatida ma’lum bilim va madaniyatni talab qiladi. Maktabgacha ta’lim muassasasida tabiatda kuzatuvlarni tashkil qilish va o‘tkazishda quyidagi pozitsiyalar muhim ahamiyatga ega: tabiiy narsalarning mavjudligi, kuzatuv mazmunini aniqlash. Ob’yektga va bolalarning yoshiga qarab, kuzatuvlar bir necha daqiqaga cho‘zilishi mumkin (qo‘lning kaftiga qor yog‘ishi, qushlarning oziqlanishi, ayozli kunlarda qor yog‘ishi, quyoshli ob-havoda quyosh nuri, muzning erishi, bahorgi momaqaldiroqlar, akvariumdagi baliqlarning harakati, o‘simliklarning uyg‘onishi va o‘sishi, daraxtlardagi kurtaklar, barglarning rangsizlanishi). Uzoq muddatli kuzatuvlar juda muhimdir, chunki ular tabiiy hodisalarning boshlanishidagi ketma-ketlikni, maktabgacha yoshdagi bolani vizual idrok eta oladigan aloqani aniqlashga imkon beradi. Turli yosh guruhlarida kuzatuv mavzulari har xil. Masalan, birinchi yosh guruhda kuzatuvlar qiziq – “derazadan tashqaridagi yomg‘ir tomchilari”, katta guruhda – “qushlar oshxonasi” va boshqalar. Tabiatda kuzatuvlar o‘tkazishda ekologik ta’lim jarayonida bolalarning bilimlari, ko‘nikmalari va qadriyat munosabatlarini egallash o‘z-o‘zidan emas, balki maktabgacha yoshdagi bolalarda ekologik madaniyat asoslarini shakllantirishga yordam berishi muhimdir. Jamiyat ma’naviy qadriyatlarni, shu jumladan, ekologik madaniyatni asrab-avaylash va kelajak avlodlarga yetkazishdan manfaatdor. Bolalar yerning tabiiy boyliklarini ko‘paytira oladigan darajada tarbiyalanishi kerak. Bolalarga tabiat to‘g‘risidagi bilimlarni va turli xil ko‘nikma va qobiliyatlarni egallashga rahbarlik qilib, tarbiyachi turli xil usullardan foydalanadi. Tabiatni bevosita idrok etish va faol ko‘nikmalarni ta’minlaydigan usullarga ustunlik berish kerak. Ekologik madaniyatni shakllantirishning bunday usullariga kuzatish, elementar eksperimentlar, modellashtirish, o‘yin va boshqalar kiradi. Shu bilan birga, tarbiyachining so‘zlar, hikoyalar, suhbatlar, tabiiy ob’yektlar yoki ularning rasmlarini namoyish etish bilan bog‘liq asarlarni o‘qish so‘zlariga asoslangan usullardan keng foydalaniladi. Bundan tashqari, ekologik madaniyatni shakllantirishning o‘ziga xos usullarini ko‘rib chiqishda ularning vazifalarni hal qilishga qanday hissa qo‘shishi ko‘rsatiladi. Kuzatish bu tabiatni hissiy bilish usulidir. Tabiat, tirik narsalar, atrof-muhit bilan bevosita aloqani ta’minlaydi. Maktabgacha ta’limda E.I. Tixiyeva, O. Yoxanson, A.A. Bystrov, P.N. Baza, E.I. Zalkindt, S.A. Veretennikova kabi olimlar tabiatni tushunishning muhim usuli sifatida kuzatishga katta ahamiyat berishgan. Tabiatga ehtiyotkorlik bilan munosabatda bo‘lish, uni muhofaza qilishning muhimligini tushunish, ekologik madaniyat va atrof-muhitni anglash maktabgacha yoshda shakllantirilganligi bilan izohlanadi. Shu munosabat bilan bolalarning ta’lim tashkilotlarida muhim maqsad – o‘sib kelayotgan avlodning ekologik madaniyatini va ekologik ongini rivojlantirishdir. Ahmad Yugnakiy fikricha: “Hayvon tabiat ne’matlariga qanoat qiladi, insonga esa tabiat ne’matlari kamlik qiladi, u oziq-ovqat, kiyim-kechak va uy-joyga ehtiyoj sezadi. Hayvonlar tabiat ne’matlarini o‘zlashtiradi, inson esa o‘z mehnati bilan o‘ziga ovqat, kiyim-kechak, uy-joylar yaratadi. Shu maqsadda inson dehqonchilik bilan shug‘ullanishi kerak. Hayvonlar garchi poda bo‘lib, yashasalar ham, yolg‘iz yashay oladi, odamlar esa yakka holda o‘zlari uchun barcha yashash vositalarini topa olmaydilar. Shuning uchun odamlar o‘zaro yordamga muhtoj hisoblanadi [2]. Maktabgacha yoshdagi bolalarning ekologik madaniyatini shakllantirish jarayonida quyidagi shakl va usullar alohida ahamiyatga ega. – Og‘zaki va adabiy usullar (hikoyalar o‘qish); Жамият ва инновациялар – Общество и инновации – Society and innovations Special Issue – 02 (2023) / ISSN 2181-1415 125 – Bolalar o‘yinlari; – Kuzatuv; – Elementar qidirish faoliyati; – Modellashtirish; – Ekologik faoliyat. Xulosa qilib aytganda, ta’lim tizimida omuassasasiquv jarayonini yangidan isloh qilish, yangi axborot texnologiyalariga asoslangan o‘qitish usullarini ishlab chiqish, ularni keng joriy qilish bugunning talabidir [3]. Shu jihatdan maktabgacha yoshdagi bolalarni ekologik tarbiyalashda kuzatish muhim hisoblanadi. Bunda bolada tabiatga nisbatan mehr uyg‘onadi. Kuzatuvning har xil turlari bolani ekologik tarbiyalash bilan birga, uning aqliy salohiyatini ham oshiradi. Yangicha ijtimoiy sharoitda ta’lim-tarbiyada ko‘zda tutilayotgan maqsadlarga erishish, bolalarning mashg‘ulot va mashg‘ulotdan tashqari xilma-xil tarbiyaviy faoliyatlarini uyushtirish, ularni bilimli, odobli, e’tiqodli, vatanparvar, mehnatsevar, barkamol inson qilib o‘stirish zamon talabi. Prezidentimiz Sh.M. Mirziyoyev o‘zining “Yangi O‘zbekiston strategiyasi” nomli kitobida – “Bugun hayot yangicha fikrlash va ishlash, milliy “aql markazlari”mizni shakllantirishni talab etmoqda” deb alohida ta’kidlab o‘tganlar [4. 247-b.]. Haqiqatdan ham biz yaratishimiz kerak bo‘lgan milliy aql markazlarimizda bolalar o‘rganishi kerak bo‘lgan ko‘nikmalarga tanqidiy fikrlash, ijodiy fikrlash (ijodkorlik), hamkorlik, muloqot, jismoniy bilim, mantiqiy matematika va ijtimoiylashuv kabi ko‘nikmalar kiradi [5]. Bunday jarayonlar albatta bolani har tamonlama tarbiyali va tabiatga nisbatan oqilona yondahsuvga o‘rgatadi. FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO‘YXATI
Mustaqil O’zbekistonning milliy davlatchiligimiz poydevori kun sayin mustahkamlanib, rivojlanib bormoqda. O’z tarixiy an`analaridan, yashash tarzidan kelib chiqib, ulug’ ajdodlarning tajribdlariga tayangan holda ko’p qonunlar yaratilmoqda. 1997 yil 29 avgustda Oliy Majlisning IX sessiyasida qabul qilingan "Ta`lim to’g’risida"gi qonun va uzluksiz ta`limning o’zbek modelini belgilovchi "Kadrlar tayyorlash milliy dasturi" ta`lim-tarbiyaning sifatini yanada yaxshilash vazifasini belgilab berdi. Qonunning asosiy maqsadi ta`lim sohasini isloh qilish, uny o’tmishdan qolgan mafkuraviy, qarashlaridan to’la xalos etish, rivojlangan mamlakatlar darajasida, yuksak ma`naviy talablarga javob beruvchi yuqori malakali kadrlar tayyorlashning milliy tizimini yaratishdir. Bu qonunni amalga oshirishda ta`lim tizimining birinchi bosh bo’g’ini hisoblangan maktabgacha tarbiya muassasalari, xususan, maktabgacha yoshdagi bolalarni tabiat bilan tanishtirish. tabiatini muhofaza qilish, ekologik ta`lim-tarbiya berishning ahamiyati kattadir. Yosh avlodni etuk mutaxassislar, aqlan, ruhan kamol topgan, o’z Vatanini sevuvchi, uni e`zozlovchi inson qilib tarbiyalashda ushbu sohaning urni beqiyos. Bola shaxsining mukammal shakllanipshda tabiat, unda bo’ladigan voqeahodisalar, tabiat qonuniyatlari muhim rol oynaydi. Bolalar mana shular bilan tanishar ekanlar ham aqlan, ham axloqan, ham jismonan, ham ilmiy dunyo qarashlari mujassamlashib, shakllanib boradi va ular tabiatini asrash, extiyot qilish va muhofaza kilish ruhida tarbiyalanadilar. Inson tabiat mahsulidir. Insonni tabiat yaratgan, kamol toptirgan. Shunday ekan. biz tabiatni e`zozlashimiz, unga tugri munosabatda bulib, tabiatni yana ham ko’rkamligiga, abadiyligiga uz hissamizni qo’shishimiz zarur. Yosh bolalarni har tomonlama kamol toptirish va tarbiyalash turli omillar asosida amalga oshiriladi. Buning eng samaralisi maktabgacha yoshdagi bolalarni tabiat bilan tanishtirishdir. Sababi inson go’dakligidanoq, qoynida o’sadi, ulg’ayadi kamol topali. Bolani go’dakligidap boshlab tabiatdan zavq olishga. tabiatga nisbatan to’g’ri munosabatda bo’lishga o’rgatib borishimiz zarur. Bu kursni o’qitish jarayonida talabalar tabiat bilan tanishtirish metodikasi fanining tashkil topishga xissa qo’shgan pedagog psixologlarning ilmiy-pedagogik faoliyatlari bilan ham tanishadilar. Sharq mutafakkirlarining tabiat hayotida insonniig tutgan o’rni haqidagi fikrlari va ilmiy asarlarini o’rganadilar. Talabalar tabiat burchangida, haynovot olami, er maydonchasida o’sadigan o’simliklar dunyosi haqida bilimga ega bo’ldilar hamda ularni parvarnsh qilishning ko’nikma va malakalarini egallaydilar. Hozirgi kunda eng dolzarb muammolardan biri ekologik muammodir. Shu sababdan ham bolalar bog’chalarida ham ekologik ta`lim-tarbiya berishga alohida e`tibor berilmoqda. Tabiat bilan tanishtirish metodika fanida talabalarga ekologik ta`lim-tarbiya berish usullari, «Qizil kitob» haqida qisqacha ma`lumot va «Qizil kitob»ga kiritilgan, noyob o’simlik va hayvonot olami haqida ham bilim berishga katta o’rin berilgan. Shunindek, talabalar bolalar boqchasilagi bolalarni tabiat bilan tanishtirish sohasidagi yangi tajribalarni ham o’rganib olishlari zarur Buni ular o’sha boqchalarda amaliyotda bo’lgan davrlarida o’rganadilar. Bolalarni tabiat qonun-qoidalari bilan tanishtirishning ahamiyati shundaki, ularning to’g’ri o’sib ulg’ayishiga, tabiatda bo’ladigan voqea-hodisalarni ilmiy asosda tushunishga olib keladi. Bu bolaning shakllanishida, tabiatga, ona-Vatanga, tabiat boyliklariga bo’lgan mehr-muhabbatni oshiradi. Darhaqiqat, tabiatni muhofaza qilish ayrim kishilarning ishi deb qaralmasdan barchamizning ishimiz ekanligi zedan chiqarmasligimiz kerak. Bog’cha yog’adagi bolalarning xar tomonlama kamol topishida tabiat bilan tanishtirishning o’ziga xos tarbiyaviy xususiyatlari bor. Bu jarayon turli vositalar, metodlar orqali amalga oshiriladi. Tabiat rang-barang. Uning imkoniyatlari ham cheksiz. Biz. tarbiyachilar, ana shu rang-baranglikni, imkoniyatlarni ko’ra bilishimiz, ulardan tarbiya jarayonida oqilona foydalanishimiz kerak. Biz nima uchun bolalarni har tomonlama kamol toptirish kerak deymiz? Chunki inson organizmining imkoniyatlari beqiyosdir. Bu imkoniyatlar ayniqsa, maktabgacha yoshdagi bolalarda ko’proq foizini tashkil etadi. Faqat biz tarbiyachi-murabbiylar uni vaqtida parvarish qilsak. uning o’sib voyaga etishi uchun sharoit yaratsak. u, albatta, kurtak yozib xosil beradi. Ma`lumki, har bir odam shaxsining o’ziga xos xususiyatlari ya`ni ehtiyoji, temperament tinlari, xarakter xislatlari, iste`dodi, qobiliyatlari bo’ladi. Bu xususiyatlarning rivojlanishi shakllanishi bevosita bola yashaydigan muhitga, tevarak-atrofga bog’liq. Demak, bola psixologiyasi ham tabiat bilan chambarchas bog’langan bo’ladi va ular bir-birini to’ldiradi, mustahkamlaydi. Bolalarni tabiat bilan tanishtirish metodikasi boqcha sharoitida xilma-xil bo’lib bunda bolalarning xususiyatlari, tabiat haqidagi tushunchasi hisobga olinib, elementar tushunchalardan tortib, bolalarga mos eng murakkab tabiat haqidagi tushunchalarni va tabiatda bo’ladigan voqea-hodisalarni bilib olishga o’rgatadi. Maktabgacha tarbiya muassasalarida bolalarni tabiat bilan tanishtirish metodikasining ana shunday o’ziga xos shakllari bilan chegaralanmasdan, mavjud o’zgartirish, yangi ish shakllarini ishlab chikish, haet tajribalarini umumlashtirib har bir tarbiyachi uzining yashaydigan muhiti, sharoitiga moe usullarni topib amalda qo’llashlari kerak. Har bir tarbiyachi ijodiy izlanuvchan, kuzatuvchan, tabiatdan ilhom oladigan. hayotda dadil qadam tashlaydigan bo’lmogi kerak Bugungi talaba - ertangi mutaxassis. Shunday ekan hozirgi talabalarga qoyilayotgan talab yanada kattadir. Chunki hayotimiz doimo rivojlanishda, fan-gexnika, ta`lim-tarbiya sohasida yangi-yangi kirralar ochilmokda.