Ekologiya fani va uning bo’limlari, ekologiyaning vazifalari. Umumiy ekologiya fani va uning bo’limlari

Ekotizimlarning o’zgarishi. Suksessiya hodisasi.
Suktsessiya (lot. “succession” – vorislik, meros olish) - inson faoliyati yoki tabiiy omillar ta’sirida yeryuzining muayyan joyida biotsenozlarning ma’lum tartibda, birin-ketin almashishi. Ekologik suktsessiya (“suksedo” – ketma-ketlik, degan ma’noni bildiradi) deb atalib, ekotizimlarda kuzatiladigan qonuniyat hisoblanadi. Birlamchiva ikkilamchi suktsessiyalar farqlanadi. Birlamchisuktsessiya – hali tuproq hosil bo‘lmagan substratda (tog‘ toshlari, yangi allyuvial cho‘kindilarda) biotsenozlarning endigina o‘zgarishga boshlagan jarayoni bo‘lib, bu jarayon natijasida nafaqat o‘simliklar paydo bo‘ladi, balki tuproq ham hosil bo‘ladi. Ikkilamchisuktsessiya ma’lum bir joyda shakllangan biotsenozlarning buzilib ketishidan (eroziya, qurg‘oqchilik, yong‘in, o‘rmonni kesib yo‘qotish, vulqonlar otilishi, tog‘-kon ishlari va hokazolar natijasida) kelib chiqadigan biotsenozlar almashinishi. Masalan: botqoqning quritilishi natijasida botqoqlik biogeotsenozi o‘tloq biogeotsenozi yoki agrotsenoz (sun’iy) bilan almashinadi. Yong‘indan keyin o‘rmon biogeotsenozi o‘rniga o‘tloq biogeotsenozi hosil bo‘ladi. Suksessiya yakunida juda sekin rivojlanadigan klimaks hamjamoalari hosil bo‘ladi. Masalan: klimaks jamoalar quyidagichabo‘ladi: Bo‘sh yer – lishayniklar – mox
SEKSIYA AKVATIK EKOTIZIMLAR
Suv eng qimmatli tabiiy resurs.U hayotni tashkil qiluvchi moddalar almashinuvi jarayonida muhim rol oynaydi. Suv sanoat va qishloq xo’jaligi ishlab 73 chiqarishda, maishiy turmushda katta ahamiyatga ega. Suv yeryuzasini shakllanishida ishtirok etadi, tabiatda aylanib turadi, shuningdek iqlimni, obhavoni shakllanishiga katta ta’sir ko’rsatadi.Suv dunyoning eng katta boyligi, ammo chuchuk suv zahiralari cheksiz emas.Yersharining ko’pgina rayonlarida, chuchuk suv tanqisligi dolzarb muammo hisoblanadi.Suv resurslari okeanlar, dengizlar, daryo va ko’llar, qutb va tog’likdagi muzliklar, yer osti suvlari, tuproq va havodagi namlikdan iborat. Chuchuk suvlar asosan Antarktida muzliklarida, Grenlandiya, qutbdagi orollar va tog’larda joylashgan – qirqquloqlar –butalar – o‘t - o‘simliklar – daraxtlar Dunyoning ko’pgina rayonlarida chuchuk suv tanqisligi kuzatiladi. Hisobkitoblarga qaraganda har xil maqsadlarda foydalaniladigan suv sarfi 150 km3ni tashkil qiladi. Taxminan insoniyatning 1/3 qismi “suv ocharchiligi”ga duchor bo’lgan.Suv resurslarini ifloslanish manbalari asosan qishloq xo’jaligi ekinlarini sug’orishda, mineral o’g’itlar va turli pestitsidlardan suv bilan birga yuvilib oqova suv hosil qilishichorvachilik komplekslari orqali ochiq suv havzalari va er osti suvlarini ifloslanishi, sanoat ishlab chiqarish korxonalari suvni og’ir metall ionlari 74 va turli xil zaharli moddalar bilan ifloslab oqova suvlarni hosil qilishidir. Bunday suvlar tarkibida, sanoat korxonalaridan og’ir metallar, fenol, xlor, kaprolaktom, neft mahsulotlari, biologik va kimyoviy ifloslantiruvchi moddalar uchraydi. Suv resurslarini ifloslantirishda temir yo’l, aviatsiya transport vositalari, shuningdek avtokorxonalarning ham hissalari bor. Maishiy chiqindilar aholining o’sishi, yangi shaharlarning barpo qilinishi tufayli oqova suvlarni ko’payishiga olib keladi. Maishiy turmushdagi oqova suvlar daryo va ko’l suvlarini kasallik tug’diruvchi bakteriyalar va gelmintlar bilan ifloslanish manbai bo’lib qolgan, shu bilan birga suv havzalarini maishiy turmushda keng foydalanayotgan sintetik yuvuvchi vositalar ifloslantirmoqda. Bioxilma xillik o’lchovi odatda bir hududda yashaydigan turlarning son bilan o’lchanadi. Masalan; marjon qoyalar minglab marjon turlariga, baliqlar, suv o’tlari, gupka, faraplar va chuvalchanglar uchun makon bola oladi. Marjon qoyalarda sayoz oquvchi suvlardan ko’ra ko’proq bio xilma xillikka ega. Dastlab chuqur dengiz tadqiqotchilari kamdan-kam organizmlar chuqur dengiz tubida qorong’ulikda yashay olishmaydi deb hisoblashagan. Shunga qaramasdan marjon qoyadagi turlarga nisbatan kamroq bo’lsada u yerda organizmlar yahsamoqda. Bilamizki chuqur dengiz tubidagi bioxilma xillik huddi marjon qoyalardagidek noyob.