Ekologiya va hayot faoliyati xavfsizligi

Birinchidan, mamlakatdagi iqtisodiy ta’limning umumiy yo’nalishi, uning nafaqat ta’lim oluvchilarda aniq bilimlarni shakllantirishga, shu bilan birga, tinglovchilarda fikrlash faoliyati, nazariy bilimlarini amalda qo’llashga tayyorlik va bunga qobillikni rivojlantirish, bo’lg’usi mutaxassislarda mustaqillik va tashabbuskorlik, boshqaruv va iqtisodiyotdagi tadqiqotlarning turli jihatlari bilan bog’liq keng doiradagi masalalarni idrok etish qobiliyatini ravnaq toptirishga yo’naltirilganligi bilan bog’liq. «Insonning qo’liga baliqni tutqazsang – u bir kun qorni to’q yuradi, mabodo insonni baliq tutishga o’rgatsang – u butun umri davomida ochlik nimaligini bilmaydi» – xitoylik donishmandlarda shunday hikmatli gap bor. Auditoriya sharoitlaridayoq boshqaruvchilik yechimlarini qabul qilishga doir malaka va ko’nikmalar egallanmasa, keyinchalik yaxshi boshqaruvchi bo’lib chiqish mumkin emas.
Kelgusidagi kasbiy faoliyati uchun o’zining boshqarish siyosatini ishlab chiqishga tinglovchilar korxonada va umuman iqtisodiyotda vujudga keladigan turli xil vaziyatlarni tahlil etish malakalari va ko’nikmalarini egallashi, tahlil qila bilish qobiliyatini o’stirishi, boshqaruvchiga xos xususiyatlarni orttirishlari zarur.
«Maslahat berish mumkin, lekin bunday maslahatdan foydalanishga o’rgatish mumkin emasligi» haqiqatdir. O’rganib olgach omadli iqtisodchi, moliyachi yoki menejerga aylanib olishga imkon beradigan qandaydir yagona, universal uslub yoki usul mavjud emas.
Tinglovchilarning keyslarni ishlab chiqish texnologiyalarini o’zlashtirishi, keysda taqdim qilinadigan amaliy muammoli vaziyatlarni tahlil etish, yakka tartibda va jamoa bo’lib ularni optimal hal qilish yo’llarini izlash malakalarini egallashi, bo’lg’usi mutaxassisda funkstional vakolatlilikni shakllantirish

Radioekologik monitoring.
Ifloslangan atmosfera havosining sosna daraxtini o‘sishiga ta’siri Atmosfera o’ta ifloslanganda ko'pgina daraxtlarning o’sishiga salbiy ta’sir qiladi, havo kuchli zararlangan maydonlarda o ‘simlikning bo’yining balandlikka o'sishi zaharli moddalar me’yoriga qarab 20-60 % gacha ortda qoladi. Atmosferaning o’simlikka ta’sirini o’rganish uchun qulay deb hisoblangan maydonlardan 10-15 yoshga kirgan o’simliklar tanlab olinadi va o’sish to’xtaganda sentyabr oylarida ko’z bilan chamalab kuzatish olib boriladi.
O’rganilayotgan maydonda daraxtlar shimoldan janubga qarab tanlanadi, bunda daraxtlar saylanmasdan qatorasiga olinadi, faqat asosiy o’qi zararlangan bo’Isa u holda ushbu daraxt chetlab o’tiladi. Kuzatishlar aniq bo’lishi uchun kamida 100 ta daraxtda kuzatish olib boriladi, chunki ko’p daraxtlar hashoratlar va tashqi ta’sirdan shikastlangan bo’lishi ehtimolini hisobga olgan daraxtlar soni ko’proq bo’lagani foydalidir. Har bir daraxtda o’suvchi nuqtasigacha aniq o’lchanadi, keyinchalik olingan ma’lumotlaming o’rtachasi hisoblab chiqiladi. Olingan ma’lumotlar matematik usulda qayta ishlanib talaba yoki o’quvchi tomonidan ekopasportga qayd qilinadi. Ifloslangan atmosfera havosining sosna daraxtini o’sish davriga ta’siri Keyingi paytlarda texnogen ta’sirlar juda ko’payib ketganligidan tez ta’sirlanadigan sosna daraxtining umr ko’rish muddati bir muncha qisqarib borayotganligi ma’lum bo’lmoqda. Aslida sosna qulay sharoitlarda 300 yilgacha umr ko’rishi botaniklar tomonidan aniqlangan. Texnogen ta’sirlar, zaharli atmosfera havosi, ifloslangan suv, tuproq o’simlikning o’suv davrining qisqarib ketishiga sharoit yaratib beradi. Sosna o’simligining umr ko’rish muddatining o’oganish uchun kuzatuv maydonidan kamida 100-200 ta daraxt tanlab olinadi. Yoshi 15-20 ga kirgan uncha baland bo’lmagan daraxtlarda ko’z bilan chamalab kuzatish o’tkaziladi. Olingan maTumotlar quyidagi jadvalga yozib boriladi. О ganilgan daraxtlaming ko‘rish muddati Sosnaning yoshi 10 yil Sosnaning yoshi 11 yil Sosnaning yoshi 12 yil Sosnaning yoshi 13 yil Sosnaning yoshi 14 yil Ushbu jadvalga qarab sosna daraxtining umr ko‘rish indeksini Q deb, quyidagi formula bilan aniqlash mumkin: 3- Vx + 2- V2 +1- V3 + 4- V4 + 5- V5 Vl + v2 + v3 + v< + v s bu erda, V] , V2 , V3> V4 , V5 - o‘suv muddati o‘rganilgan daraxtlaming sonini ko'rsatadi. Indeks
Qancha baland bo'lsa, daraxtlaming umr ko'rish muddati shuncha uzun bo'ladi, demak, sosna o'sgan joylarda atmosfera havosi shuncha toza hisoblanadi. Olingan ma’lumotlar asosida sosna daraxtining umr ko'rish davrini aniqlash mumkin bo'ladi. Xuddi shu tartibdagi kuzatishlarni birgina sosna emas balki indikator daraxtlarda ham olib borish mumkin. Indikator daraxtlar, o'simliklar va hayvonlar tashqi muhit ifloslanganda u yoki bu holatda o'zgarishga duch keladilar. 5.11. Fizik-kimyoviy uslublar, qor-toza havo indikatori Qor havo atmosferasi toza bo'lganda tabiatdagi eng jismlardan biri bo'lib hisoblanadi. Ammo, qor qatlami o 'z tarkibida atmosferaga tashlangan barcha moddalarni saqlaydi, ana shu xususiyatiga qarab ham qomi toza havoning o'ziga xos indikatori deb bilish mumkin. Erga tushgan qor qatlamining tarkibi atmosferaga tashlangan ifloslantimvchi manbalarga qarab o'zgarib boradi.
Temir yo'llar, qozonxonalar, mazutlami qayta ishlovchi korxonalar, oltingugurt saqlovchi dizel yonilg'i bilan ishlaydigan katta magistral yo'l oqimlarida va yana bir qancha sanoat korxonalari yaqinlarida tarkibida oltingugurt saqlovchi moddalarni atmosferaga tashlagani uchun qoming tarkibida oltingugurt miqdori me’yordan yuqori bo'lishi aniq. Tarkibida azot saqlovchi moddalar ko'pincha antrapogen omiUar natijasida atmosferaga tashlanadi, avtotransportlar, issiqlik energetikasi, sanoat korxonalari zararli azotli moddalarning manbasi hisoblanadi. Erigan qor suvlarining ifloslanganligining asosiy xabarchisi qor suvi tarkibidagi rN bo'ladi.
Oddiy toza suvlarda ushbu ko'rsatkich amalda 5,5dan 72 5,8 gacha bo'ladi. Metallurgiya zavodlari, qozonxonalar va issiqlik beruvchi tashkilotlar yaqinida yoqqan qorlarning tarkibida rN miqdori nisbatan yuqori bo'ladi. Bunday holatlar kam ishqorli va ishqorli muhit xosil bo'lishi hududlarda qor yoqqanda uning suvi tarkibida gidrokarbonat kaliy, kalsiy va magniy moddlarining ko'p bo'lishi aniqlandi, qor suvlarida rN miqdori yuqori bo'ladi. Katta yo'llardan va sanoat korxonalaridan uzoq joylashgan hamda yonganda oltingugurt oksidi, azot, uglerod va boshqa zararli moddalarni atmosferaga tashlamaydigan joylarda to'plangan qor suvlarining tarkibi nisbatan toza hisoblanadi. bu suvlar tarkibida rN miqdori kam bo'ladi.