Ekotizim turlari Tog'larning ekotizimlari ketma-ketligi

Ekotizimning ta'rifi


20-asr oʻrtalariga kelib ekologik muammolarning keskinlashuvi natijasida Ekosistemaning funksional xususiyatlarini oʻrganish boʻyicha tadqiqotlar keng miqyosda olib borila boshlandi. Ekosistema strukturasi, mahsuddorligi va turgʻunligini tushunib olish uchun ulardagi trofik bogʻlanishni oʻrganish muhim ahamiyatga ega. Trofik bogʻlanishlar orqali Ekosistemada moddalarning biologik transformatsiyasi amalga oshadi. Zamonaviy metodlar, xususan, Ekosistemani matematik modellashtirish orqali bu jarayonlar intensivligi va samaradorligini miqdoriy jihatdan aniqlash tabiiy resurslardan samarali foydalanish va odam yashaydigan muhitni saqlab qolish masalalarini hal etishda muhim ahamiyatga ega. Koʻp hollarda biogeotsenoz termini ham Ekosistema termini sinonimi sifatida ishlatiladi.

Ekotizim organizmlar jamoasi bilan birgalikda ular yashaydigan tabiiy muhitdan tashkil topgan.
Ekotizimlar turli oʻlchamlarda boʻlishi hamda dengiz, chuchuk suv va quruqlik ekotizimidan tashkil topishi mumkin. Quruqlik ekotizimining katta toifasi biomlar deb ataladi.
Ekotizimlarda ham modda, ham energiya saqlanadi. Energiya tizim orqali yorugʻlik energiyasidan issiqlik energiyasiga oʻtadi, modda esa qayta ishlanadi.
Biologik xilmaxilligi yuqori boʻlgan ekotizimlar buzilishlarga, yaʼni vayron qiluvchi hodisalarga nisbatan yuqori chidamlilik va qayta tiklanuvchanlik bilan barqarorroq boʻlishadi.
Ekotizimlar nafaqat oʻlchami bilan farq qiladi, balki tasavvur qilish mumkin boʻlgan deyarli har bir biotik va abiotik tarkibi bilan ham ajralib turadi.
Baʼzi ekotizimlar dengiz, boshqalari chuchuk suv va yana boshqalari quruqlikdir. Okean ekotizimlari Yer yuzida eng koʻp tarqalgan ekotizim hisoblanadi, chunki okenlar va ulardagi tirik organizmlar Yer yuzining 75% ini tashkil etadi. Chuchuk suv ekotizimlari eng kam tarqalgan boʻlib, Yer yuzining 1,8% ini egallaydi. Yer yuzasining qolgan qismini quruqlik – yer ekotizimlari tashkil qiladi.
Quruqlik ekotizimlari iqlim sharoitlariga qarab, biomlar deb ataluvchi kattaroq turkumlarga guruhlanishi mumkin. Quruqlik ekotizimlariga nam tropik oʻrmonlar, savannalar, choʻllar, ignabargli va bargli oʻrmonlar hamda tundralarni misol qilish mumkin. Quyida berilgan xaritada Yer yuzida biomlarning keng tarqalishi aks ettirilgan.

Ekotizimning bir qismi bo'lgan barcha tarkibiy qismlar mutanosiblikni keltirib chiqaradigan mukammal muvozanatga ega. Ham tirik, ham inert mavjudotlar funktsiyaga ega va tabiiy muhitda "xizmat qilmaydigan" narsa yo'q. Biz zerikarli hasharotlarning ayrim turlari "foydasiz" deb o'ylashimiz mumkin. Biroq, mavjud bo'lgan har bir tur atrof-muhitning hayotiyligi va funktsiyasini qo'llab-quvvatlaydi.

Bundan tashqari, nafaqat bu, balki tirik va tirik mavjudotlarning muvozanati ham Yer sayyorasini biz bilganimizga aylantiradi. Tabiat yoki insonparvarlashtirilgan ekotizimlarni tashkil etuvchi barcha jihatlarni o'rganish uchun fan javobgardir. Odamzot aksariyat hududlarni mustamlaka qilganligi sababli, bu ekotizimlarni o'rganishda asosiy o'zgaruvchidir.
Avval aytib o'tganimizdek, har xil ekotizim turlari mavjud. Har bir alohida jihat uni o'ziga xos va o'ziga xos qiladi. Biz quruqlik, dengiz, er osti ekotizimlarini va navlarning cheksizligini topishimiz mumkin.
Ekotizimning har bir turida ko'proq evolyutsion yutuqlarga erishgan ayrim turlar ustunlik qiladi va shuning uchun ularning yashash tarzini yaxshiroq nazorat qiladi va soni bo'yicha ham, hududi bo'yicha ham kengayadi.