Ekotizim turlari Tog'larning ekotizimlari ketma-ketligi

Ekotizimning ko'rinishi

Ekotizim - ekologiyada asosiy o‘rin egallovchi birlik hisoblanadi, chunki unga tirik organizmlar ham, o‘lik tabiat ham kiradi. Ekotizim to‘g‘risidag‘i tasavvur ancha ilgari paydo bo‘lgan bo‘lsa, bu atama birinchi marta 1935-yilda ingliz ekolog-olimi A.Tensli tomonidan taklif qilingan. Har turga kiruvchi birgalikda yashovchi organizmlar va ularning yashash shart- sharoitlari ekologik tizim deb hisoblanadi. Yer kurrasida cho‘llar, o‘rmonlar, o‘tloqzor yoki suv havzalari ekotizimga misol bo‘la oladi.

Hovuzlarda tirik organizmlar (gidrobiontlar) bilan birgalikda suvning fizik xossalari va kimyoviy tarkibi, hovuz tubining turli xususiyatlari, suv yuzasiga tushayotgan Quyosh nuri va atmosfera havosi kabilar ekotizimning tarkibiy qismlari hisoblanadi.
Ekotizim juda keng tushuncha bo‘lib, u tabiiy (o‘rmon, to‘qay,'cho‘l) hamda sun’iy majmualar (akvarium, paxtazor, issiqxona, kosmik kema)ga nisbatan ishlatiladi.
Ekotizimda moddalar aylanishi uchun uch guruhga kiruvchi organizmlar bo‘lishi zarur. Bular yashil o‘simliklar (produtsentlar), hayvonlar (konsumentlar) va mikroorganizmlar (redutsentlar)dir.
Shunday qilib, mikroblari bilan bir tomchi suv ham, o‘rmon ham, gul tuvak ham, fazo kemasi ham, oqova suvlarni tozalash inshooti ham ekotizimdir.
Ekotizim har qanday o‘zgaruvchi deb qaralib, ma’lum sharoitda undagi barcha tirik organizmlar o‘zaro bir-birlari bilan hamda atrof-muhit bilan bog‘lanishda bo‘ladi. Natijadaushbu tizimlar energiya va modda aylanishini keltirib chiqaradi.
Ekotizim o‘z-o‘zini boshqarish va ushlab turish xususiyatiga ega. Ekotizmlarni o‘z tuzilishi va vazifalarini tirik omillar ta’sirida ushlab turish qobiliyati uning barqarorligi deb ataladi.
Inson o‘z manfaatlari yo‘lida ekologik tizimlarni va alohida populyatsiyalarni boshqarish bo‘yicha tadbirlar o‘tkazganda, masalan, yirtqich hayvonlarni yo‘qotayotganda, hayvonlar va o‘simliklarni ko‘chirayotganda, kelib chiqishi mumkin bo‘lgan oqibatlarni hisobga olishi zarur. Ekotizimning suv, tuproq va atmosfera havosi kabi tarkibiy qismlariga insonning hukmronligi kuchayib borishi tabiatni muhofaza qilishgina emas, balki inson o‘zini ham muhofaza qilish zaruriyatini vujudga keltirdi.
Bu esa ona tabiatni asrab-avaylashni, uning bir-butunligini saqlash lozimligini taqozo qiladi. Bu esa o‘z-o‘zidan amalga oshib qolmaydi. Ekologik tizimdagi barcha tirik organizmlarni tabiiy holatiga zarar yetkazmaslik uchun odamlar, har bir organizm bilan o‘ta ehtiyotkorlik bilan munosabatda bo‘lishlari lozim.

Yerning tarkibidan xulosa qilish mumkinki, aksariyat ekotizimlar suvli, chunki sayyora suvning 3/4 qismidan iborat. Shunga qaramay, ko'plab turdagi er usti ekotizimlarining boshqa turlari mavjud. Ushbu turdagi ekotizimlarning aksariyati odamlarga ma'lum, chunki ular shahar markazlaridan unchalik uzoq emas.

Inson barcha mumkin bo'lgan hududlarni mustamlaka qilishga urindi va shuning uchun ham u son-sanoqsiz tabiiy muhitni buzdi. Butun sayyorada deyarli hech qanday bokira hudud qolmasligi mumkin.
Ekotizimda biz hisobga olishimiz kerak bo'lgan ikkita asosiy omilni topamiz. Birinchisi abiotik omillar. Ularning nomidan ko'rinib turibdiki, ular hayotga ega bo'lmagan va barcha munosabatlarni ekotizim ichida mukammal qiladigan ekotizimlardir. Abiotik omillar sifatida biz erning geologiyasi va topografiyasini, tuproq turi, suv va iqlimni topishimiz mumkin.
Bu o'simliklar, hayvonlar, bakteriyalar, zamburug'lar, viruslar va protozoa turlari kabi hayotga ega bo'lgan tarkibiy qismlardir. Bu omillarning barchasi atrof-muhit zarur bo'lgan narsalarga va hayotning millionlab yillarga cho'zilishi uchun eng yaxshisiga qarab bir-biriga bog'langan. Bu ekologik muvozanat deb ataladi. Ekotizimning abiotik yoki biotik bo'ladimi, har bir tarkibiy qismi o'rtasida mavjud bo'lgan o'zaro bog'liqlik muvozanatli bo'lib, hamma narsa uyg'unlikda bo'ladi
Agar ekotizimning ekologik muvozanati buzilgan bo'lsa, u o'z xususiyatlarini yo'qotadi va muqarrar ravishda buziladi. Masalan, ifloslanish orqali.