Ekskursiyalar o‘tkazish metodlari

Ko`rganlarni taqqoslash metodi - bu ko`rilayotgan obektni boshqa obektlar 
bilan taqqoslashdir. Bu yerda obektning ham o`xshash tomonlari va ham o`ziga 
xos xususiyatlari taqqoslanadi. Taqqoslash so`zda, ko`rganlarda va hatto xayolan 
bo`lishi mumkin. Masalan, boshqa shaharlarda joylashgan mashhur obektlar bilan 
taqqoslash.Taqqoslash ifodali bo`lishi kerak, shundagina sayyohlar uni eslab 
qolishadi. 

---

Taqqoslash metodini qo`llash sayyohlarga masalan, obektning o`lchami, 
shakli, rangi va boshqa xususiyatlarini konkret tasavvur etishga imkon beradi. 
Taqqoslash bilishning universal vositasidir. K.D.Ushinskiy shunday degan 
«Dunyodagi barcha narsani biz taqqoslash orqali bilib olamiz. Oldimizda yangi 
predmet tursayu, biz uni biror narsaga tenglashtira olmasak, farqlay olmasak, biz 
bu predmet haqida hech narsa deya olmasdik». 
“Gid portfeli”dagi ko`rgazmali vositalarni ko`rsatish metodik usuli 
yordamida 
ekskursiya 
jarayonidagi 
ko`rish 
qatorida 
paydo 
bo`ladigan 
«bo`shliqlar» to`ldiriladi. Bu vositalar ekskursiya obektlari joyini olmaydi, ular 
qo`shimcha o`rganish manbai hisoblanib, aniq voqealar, tarixiy hodisalarni qayta 
tiklashga yordam beradi. Bu metod ko`rish orqali rekonstruksiyalash va voqealarni 
lokalizatsiyalash metodlari bilan birlashab ketadi(buzilib ketgan madrasa, 
masjidlarning oldingi rasmlari ko`rsatiladi.Masalan, Imom al-Buxoriy madrasasi). 
So`zli rekonstruksiya qanchalik kuchli bo`lmasin ko`rgazmali vositalarsiz obektni 
tasvirlash qiyin bo`ladi. 
Geografik ekskursiyalarda paleontologik namunalar ko`rgazmali vosita 
sifatida ishlatiladi. Namunalarni oldindan saralab, keyin material tayyorlash 
kerak(fauna, flora). 
Obektni unga o`rnatilgan memorial taxta bilan ko`rsatish metodik usuli ham 
ekskursiyada ko`p ishlatiladi. Avval obektning o`zi ko`rsatilib, tahlil qilinadi. 
Qo`shimcha vositalar sifatida ko`rish orqali rekonstruksiyalash metodidan 
foydalanish mumkin(ekskursiya obekti o`zgarishlarni boshdan kechirgan 
bo`lsa).Keyinchalik esa voqealar xotirlanib, memorial taxta qo`yilganligi aytib 
o`tiladi. Memorial taxta haqida hikoya qilish kerakmi, yo`qmi mutaxassislarning 
fikri har xil. Buni gid ekskursiya jarayonida vaziyatdan kelib chiqqan holda hal 
qilishi lozim. 
Obektni avtobus harakati paytida ko`rsatish. Avtobusli ekskursiya hozirda 
eng ko`p tarqalgandir. Gid obektlarni harakatda shunday hikoya qilib berishi 
kerakki,ular sayyohlar xotirasiga muhrlanib qolsin.Bu albatta oson ish 
emas.Obektlar sayyohlar nazaridan sanoqli soniyalarda o`tib ketadi, shuning uchun 

---

ularning etiborini oldindan jalb qilish zarur. Sayyohlar obektni ko`rishidan avval, u 
haqida umumiy malumotlarni oldindan berib borish kerak.Obektni nimalar atrofida 
ko`rishlarini, uning asosiy belgilarini aytib, sayyohlarni tomosha qilishga 
yo`naltirish lozim.Bu yerda ekskursiyaning “ko`rsatishdan xikoya qilishga” qonuni 
buzilgandek ko`rinadi. Lekin bu ekskursiya amaliyotidagi kam uchraydigan 
holatlar va gid bunday paytda zaruriy ko`nikmalarga ega bo`lishi shart. 
Panoramali ko`rsatish- bu sayyohlarga aniq bir nuqtadan bir nechta obektlarni 
umumiy tanishtirishdir. Panoramali ko`rsatish asosan tabiat yon bag`rida tashkil 
etilgan ekskursiyalarda foydalaniladi. Masalan, tog`larda maxsus shunday 
ekskursiyalar rejalashtiriladiki, u bir nuqtadan tog`lar cho`qqisi zanjiri 
ko`rinadigan joylarga tugaydi. 
Obektning oldida harakatlanish- memoriy ansambllarni, maydonlarni, tabiat 
komplekslarini tomosha qilishda foydalaniladi. Bu sayyohlarga obektning alohida 
xususiyatlarini yaxshilab o`rganish imkonini beradi. Bazida buni bir nuqtadan 
qilish qiyin bo`ladi. 
Obekt 
oldida 
harakatlanish 
sayyohlarga 
o`sha 
davr 
voqealariga 
qatnashayotganlik hissini beradi.