Elektr motorlar izolatsiyasining qoldiq resursini aniqlash

Elektr motorlar izolatsiyasining qoldiq resursini aniqlash

Ushbu o‘lchov majmuasi chulg‘am izolyatsiyalarining o‘zaro ta’siri natijasida hosil bo‘lgan akustik to‘lqinning zaiflashishiga asoslangan elektr mashinalarining izolyatsiyasi holatini diagnostika qilish usulidan foydalanadi. Bunday kompleks yordamida elektr motorini ishlashining turli bosqichlarida izolyatsiyaning issiqlik ta’sirida eskirishi darajani aniqlash mumkin.

Kalit so‘zlar: o‘lchov kompleksi, tortuv elektr motori, akustik to‘lqin, issiqlik ta’sirida eskirish, izolyatsiya, chulg‘am.
Kirish
Izolyatsiya elektr motorining ishlashining ishonchliligini belgilaydigan asosiy elementlardan biri bo‘lib, ayni paytda uning eng zaif qismidir. Izolyatsiyaning shikastlanishi tortuv elektr motor chulg‘amlarining ishdan chiqishiga olib keladi, ularni qayta tiklash juda mashaqqatli va qimmatga tushadi, bundan tashqari, texnologik jarayon buziladi, majburiy to‘xtashlar paydo bo‘ladi, bu oxir-oqibat iqtisodiy yo‘qotishlarga, ishlab chiqarish xarajatlarining oshishiga olib keladi. Shunday qilib, izolyatsiya holatining diagnostikasi va monitoringi eng murakkab bo‘lib, tortuv elektr motorlaridagi izolyatsiya holatini buzilishini oldini olish mas'uliyatli vazifalari biridir. Izolyatsiya holatini diagnostika qilishning samarali vositalari va usullari asosan foydalanishdagi ishonchliylik muammosini hal qilishi mumkin. Bugungi kunga qadar ishlab chiqilgan usullar va qurilmalar, asosiy xususiyatlaridan birini – tortuv elektr motorini foydalanishdan chiqarmasdan izolyatsiyaning elastiklikini o‘lchash imkonini beradi, bu uning issiqlik ta’sirida eskirishi darajasi bilan bog'liq [1]. Ilgari ishlarda [2,3] ta'mirlash bosqichida izolyatsiyaning fizik-mexanik ko‘rsatkichlarini va tortuv elektr motorlarini ishlatish bosqichida uning elektr ko‘rsatkichlarini nazorat qilish imkonini beradigan usullar va texnik vositalar ishlab chiqilgan. Ta'sir qiluvchi muhim omil bu izolyatsiyaning fizik-mexanik ko‘rsatkichlarini o‘lchash zarurligi, ularning yuzasi va hajmidagi namligi, harorati, ishlatiladigan materiallar tarkibi va boshqalar bilan bog'liqligi. Bu omillar tortuv elektr motoridan foydalanish sharoitlari bilan bevosita bog'liq. Tortuv elektr motorini ishlab chiqarishda va ta’mirlashda ishlatilgan polimer singdiruvchi materiallarni ishlab chiqarish, ularning xususiyatlariga ko‘ra, ular sanoatda ham, agrosanoatda ham yuzaga keladigan murakkab ish sharoitlariga bardosh berishi kerak. Bu birinchi navbatda, ularning fizik-mexanik xususiyatlariga tegishli, chunki ishlab chiqarish yoki ta'mirlash jarayonida o‘rnatilgan mexanik kuchning yetarli chegarasi tortuv elektr motorining ishonchliligi va xizmat qilish muddatini keskin qisqartiradi.
Biroq, yuqori sifatli singdiruvchi materiallar bilan ham, ulardan foydalanish davomida izolyatsiya ko‘rsatkichlari o‘ramlar orasidagi yoki korpus izolyatsiyasining buzilishi tufayli uning kutilmagan ishdan chiqishini oldini olish uchun profilaktik nazoratni amalga oshirish kerak. Izolyatsiya ko‘rsatkichlarining boshlang'ich qiymatlarini bilish, ular asosan uning sifatini, uning xususiyatlarining yomonlashuv tezligini aks ettiradi, bu esa foydalanishdagi salbiy omillarining ta'siri natijasida uning izolatsiyaning foydalanishdagi va kelajakdagi sifatini aniqlash umkonini beradi. [4] mqaolada asosiy e'tibor ta'mirlash vaqtida izolyatsiyaning sifat ko‘rsatkichlarini aniqlashga qaratilgan. Diagnostika qilish natijasida keyinchalik chulg‘am izolyatsiyasi sifatida ishlatilgan materiallar qo‘yilgan.
Ushbu maqolada foydalanish vaqtida texnik diagnostika qilish imkoniyati ko‘rib chiqiladi. Chulg‘am izolyatsiyasining holatini diagnostika qilishuchun o‘nga yaqin turli xil usullar mavjud. Ularning deyarli barchasi nazorat ostida izolyatsiyaning strukturaviy elektr ko‘rsatkichlari va shuning uchun bu usullarni elektr usullar deb tasniflash mumkin. Ushbu usullarning afzalligi ularning nisbiy soddaligidir, chunki tok kuchi, kuchlanish, zaryad va elektr zanjirining parametrlari ularning bir qator hosilalari juda uzoq vaqtdan beri ma'lum bo‘lib, ularning o‘lchovlari unchalik qiyinchilik tug‘dirmaydi. Biroq, bularning hech biri egiluvchanlik xususiyatlarini o‘lchash imkoniyati bo‘lmagani uchun bu usullar izolyatsiya holatiga ob'ektiv baho bera olmaydi. [5-9] maqolaga ko‘ra, hatto qisqa muddatli impulsli mexanik kuchlanishlar ham chegaraning 80% ni tashkil qiladi, bu esa izolyatsiya mustahkamligini uning ishdan chiqish vaqtini 2 baravar tezlashtiradi. Bundan tashqari, mavjud elektr usullarining kamchiliklari ularning universalligi yo‘qligi hisoblanadi. Masalan, bir usul faqat namlikni, ikkinchi usul – g‘ovaklikni, uchinchi usul - elektr mustahkamlikni va boshqalarni nazorat qiladi. Shuning uchun, ushbu maqolada izolyatsiyaning fizik-mexanik holatini akustik usul bilan baholash imkoniyati ko‘rib chiqiladi.
Akustik, xususan, uzoq vaqtdan beri ma'lum ultratovush to‘lqinlari yordamida materiallarni tekshirish hisoblanadi. Bu usul defoktoskopiya qilishda yaxshi samarli usul bo‘lib, transport sohasida, turli texnologik jarayonlarda qo‘llaniladi. Ob’yektning yashirin qismlarini ko‘z bilan kuzatish uchun odatda ikkita vosita chegarasida bir qismini aks ettirishdan iborat, bu muhitlarning turli akustik qarshiliklar tufayli akustik nur aks ettirish usuli qo‘llaniladi. Materialning xususiyatlari va holatini baholash uchun akustik to‘lqinning tarqalish tezligini o‘lchashga asoslangan usul qo‘llaniladi. Biroq, bu usullar murakkab geometrik va bir hil bo‘lmagan ob'ektlar uchun mos emas. Chulg‘am izolyatsiyasining holatini diagnostika qilishning eng to‘g'ri usuli akustik to‘lqinning zaiflashuvini o‘lchashga asoslangan usuldir.
Ko‘plab materiallar uchum umumiy “izolyatsiya” atamasi bilan atalgan, nazorat qilish, qattiq materiallar va epoksidli smola to‘ldiruvchi materiallar uchun o‘rtacha qiymatlardan tortib to yumshoq turdagi polivinilxloridlarda juda yuqori ovozni pasaytirish qobiliyatiga ega. Materaillarni diagnostika qilishda ishlatiladigan eng past chastotalarda ham juda yaxshi ovoz qabul qiluvchi hisoblanadi. Shuning uchun polimerning qattiqligi uning akustik sinovga yaroqliligi uchun taxminiy kreteriya bo‘lishi mumkin. Haqiqat shundaki, yarim qattiq holati, uning suyuq va qattiq fazalarini bilan solishtirganda tovush to‘lqiniga eng katta qarshilikni ta’minlaydi, singdirish operatsiyalari bilan izolyatsiyani mustahkamlash paytida aniq kuzatish mumkin. Qattiqlashuv boshlanishi bilan uzatiladigan akustik impulsning amplitudasi pasayadi va faqat qattiqlashgandan keyin muhitning fizik-mexanik parametrlarining o‘zgarishi tufayli u yana ortadi. Izolyatsiyaning namlanish to‘lqinlarning tezlik darajasi qiymati va zaiflash qiymatlariga sezilarli darajada ta'sir qiladi. 100 kHz chastotada, muhitga kiruvchi va uni tark etuvchi impulslar amplitudalarining nisbati 1:10 bo‘lishi mumkin. Eski diagnostika usulida buni hisobga olish kerak, ammo izolyatsiyaning namlanishi sodir bo‘ladi.