Elektr taʼminoti

Parametrik, kompensatsion stabilizatorlar.

Stabilizatorlar ishlash printsipi buyicha ikki hil bo`ladi. 1.Parametrik; 2.Kompensa-tsion; Parametrik stabilizatorlar tuzishda nochiziqli statik xarakteristikali elementlardan foydalaniladi. Bunday stabilizatorlar ham o`zgarmas ham o`zgaruvchan tok zanjirida ishlay oladi. Nochiqli xarakteristikali elementlarga aktiv nochiziqli qarshiliklar; baretterlar, termistorlar, stabilovo`ltlar, yarim o`tkazgichli diod stabilizator, yarimo`tkazgichli termoqarshiliklar va reaktiv nochiziqli qarshi liklar, to`yingan ferromagnit o`zakli drossellar hamda nochi ziq dielektrikli kondensatorlar (varikondalar) kiradi. Baretter–ichiga vodorod to`lg’azilib toza temirdan sim joylashtirilgan shisha idishdir: Ular asosan tokni stabillash uchun ishlatiladi. Aktiv nochiziqli qarshilikli bo`lgan yarimo`tkazgichli termorezistorlar asosan kuchlanish stabilizatorlari tuzishda ishlatiladi. Stabillovo`lt–biqsima razryadli lampa hisoblanib katta o`lchamli sovuq eletroddan iborat. Yarim o`tkazgichli diod–stabilizatorlar germaniyli yoki kremniyli diod demakdir. Chiqish kuchlanishini stabilizatsiyasi kirish kuchlanishi Uk va yuklama qarshiligi Rn o`zgar ganda sodir bo`ladiStabilovo`lt va diod– stabilizatorlarni ulanishlari, 74-rasm a) vo`lt-amper xarakteristikalari b) da keltirilgan. Chiqish kuchlanishini har qanday ortishi It tokini ko`payishiga olib ke ladi, lekin kirish kuchlanishini ortishi Rd qo`shimcha qarshilikda so`nadi, ya`ni Uk=Rd+It stabillash darajasi 0,1% dan ortmaydi. Parametrik o`zgarmas

Stabilovo`lt va diod-stabilizator sxemasi a) va vo`lt-amper xarakteristikasi b). tok stabilizatorida stabillovchi zveno bo`lib nochiziqli element–stabilitron hisoblanadi. Oddiy parametrik kuchlanish stabilizatori kremniyli stabilitron asosida tuziladi uni vo`lt-amper tasifi (rasm. a, b) da ko`rsatilgan.

Bu stabilizatorda, lampalar va yarim o`tkazgichlar asosida tuziladi (76-rasm). Sta bilizator kuchaytiruvchi organ–triod V1 va o`lchov organi–diod V2 dan tuzilgan. Rezistor manfiy teskari bog’lanish vazifasini bajaradi. Kirish kuchlanishi Ukir o`zgarganda triod V1 chiqish kuchlanishi Uchik ni o`zgarishiga halaqit beradi. Mobodo Uchik ortsa diod V2 orqali tok ko`payadi, bu holat Rb rezistorda kuchlanishni ortishiga va natijada V1 triodni qisman yopilishiga va undagi kuchlanish tushuvini ortishiga sabab bo`ladi. Bu holat stabilizatordagi chiqish kuchlanishini ortib ketishiga halaqit beradi. Chiqish kuchlanishini qiymati amalda V2 stabilizatordagi teskari

a) Tranzistorli stabilizator
kuchlanishga teng. Tokni stabillash uchun parametrik va kompensatsion stabilizatorlardan foydalaniladi. Termistor va baretterlar tok stabilizatorlarining elementlari bo`lib hizmat qilishi mumkin. Ammo ularni issiklikka ta`sirii ko`pligi (kattaligi) undan foydalanishni chegaralab qo`yadi. 76-rasmda tranzistorlar asosida tuzilgan tok stabilizatorni sxemasi ko`rsatilgan. St stabilitron yordamida nominal kuchlanishi hosil qilinadi.T1 tranzistori rostlash, T2 tranzistori esa kuchayirish vazifasini bajaradi. Rostlanuvchi tranzistor T1 va namunaviy rezistor R1 lar ketmaket ulangan yuklama rezistori Ryuorqali o`tgan tok Iyu chiqish kattaligi hisoblanadi. Stabilizator ishlagan vaqtida namunaviy rezistor Utya dagi kuchlanish tushu vi bilan taqqoslanadi. Bu kuchlanishlar farqi rostlovchi tranzistor T1 kollektor – emitter uzatishdagi qarshilikni boshqaruvchi tranzistor T2 da kuchaytiriladi, natijada tok stabillanadi