Elektr yuritma va boshqarish apparaturasi

Mikroprotssesorli tizim arxitekturasi.

Hisoblash funksiyalarini MP dan tashqari xotira va kiritish-chiqarish qurilmalari mavjud bo‘lgandagina amalga oshirish mumkin. Bu qurilmalar MP ga nisbatan tashqi qurilmalar bo‘lib, u bilan birgalikda mikroprotsessor tizimini tashkil etadi (8.2- rasm). Mikroprotsessor tizimlarida xotiraning roli turlicha bo‘ladi. Shunga muvofiq ayrim xotira bloklarini amalga oshirish ham turlicha bo‘ladi.
Doimiy xotira qurilmalari (DXQ). DXQda saqlanadigan axborot, ya’ni buyruqlar yoki ma’lumotlar to‘plami, qurilma o‘chirilganda ham saqlanib qoladi. Bunday xotira energiyaga bog‘liq bo‘lmagan xotira deb ataladi. DXQ fizik jihatdan magnit lentasida, magnit diskda va maxsus integral mikrosxemalarda (IMS) amalga oshirilishi mumkin. IMS ko‘rinishidagi DXQ lar keng ko‘lamda mikro kontrollerda qo‘llanilmoqda. DXQ ning har bir mikrosxemasida 16 kV gacha axborot hajmi joylashtirilishi mumkin. DXQ da odatda ish dasturlarining asosiy, o‘zgarmaydigan qismi joylashtiriladi. Bundan tashqari operator pulti bilan bog‘lanishni, sozlash rejimlarini ta’minlaydigan, o‘z- o‘zini nazorat qiladigan maxsus xizmat dasturlari joylashtiriladi
Mikrosxemali DXQ ning uchta asosiy turi bo‘lib, ular dasturlash xarakteri bilan bir-biridan farq qiladi.
Massali dasturlangan DXQ da dasturni mikrosxemani ishlab chiqarish jarayonida yozish amalga oshiriladi. Bunday DXQ lar odatda katta hajmdagi nusxada chiqariladigan buyumlarda ishlatiladi.
Bir marta dasturlab foydalanuvchi DXQ larda ichki ulanishlar еruvchan materiallardan tayyorlanadi. Bu ulanishlarning ma’lum manzillar bo‘yicha joylashgan qismi DXQ ni dasturlayotgan paytda maqsadga yo‘naltirilgan ravishda o‘zgartirilishi mumkin. Bu foydalanuvchiga axborotni saqlagan holda DXQ va dasturlash imkonini beradi.
Uchinchi turi — qayta dasturlanadigan DXQ (QDXQ) bo‘lib, unda axborotni bir necha marta yozib-o‘chirish mumkin.
Barcha turdagi DXQ ning IMS ni dasturlash odatda MP tizimidan tashqarida dasturlovchi deb nomlanadigan maxsus qurilmalarda amalga oshiriladi.
Operativ xotira qurilmasi OXQ — bu energiyaga bog‘liq bo‘lgan xotira bo‘lib, u yozish — o‘qish operatsiyasini yuqori tezlikda amalga oshiradi. OXQ yacheykalariga kirish to‘g‘ridan-to‘g‘ri amalga oshiriladi, ya’ni xotira yacheykalaridan ketma-ket o‘tish zaruriyati yo‘q. Birorta yacheykadan axborot olish uchun mazkur yacheyka manzilini manzil shinasida (MSh) ko‘rsatish yetarli bo‘ladi.
Mikro kontrollerda foydalaniladigan OXQ, EHM, OHQ sidan kichik xotira hajmiga egaligi bilan farq qiladi. Bu xotira axborotni vaqtinchalik saqlash, kelib tushish xotirasini tashkil etish, dasturni o‘zgaradigan qismini, operator kiritadigan parametrlarini saqlash va shu kabi ishlarga mo‘ljallangan.
Elektr yuritmaning turgun ish rejimidagi quvvat va energiya isrofi

Umuman olganda elektr yuritmaning umumiy kuvvat va energiya isrofi elektr motordagi, mexanik uzatmadagi, boshkaruvchi uzgartkichning kuch sxemasi-dagi va boshkaruv tizimidagi tashkil etuvchilari-ning yigindisidan iborat buladi.

Elektr motordagi kuvvat isrofi - elektr yuritma kuvvat isrofini tashkil etuvchilari ichida eng asosiy kismini tashkil etadi va uzgarmas K va uzgaruvchan V isroflarning yigindisidan iborat buladi
. (6.1)
Uzgarmas isroflarga magnit utkazgich pulati-dagi isroflar; podshipniklardagi ishkalanishdan xosil buladigan isroflar va ventilyasion isroflar ya’ni mexanik isroflar kiradi. Sinxron va mustakil kuzgaluvchan uzgarmas tok motorlarining kuzgatish chulgamlaridagi isroflar xam uzgarmas isroflarga kiradi.
Bunday karaganda uzgarmas isroflar xam asosan uzgaruvchandir, ularning kiymatlari motor tezligiga, kuchlanishning amplitudasi va chastotasiga boglikdir. Birok uzgarmas isroflarning bu uzgarishlari sezilarli bulmagani sababli uzgarmas va nominal kiymatiga teng deb kabul kilingan.
Uzgaruvchan isroflar bu motor chulgamidan utayotgan tokka ya’ni mexanik yuklanishga boglik bulgan isroflardir.
Uzgarmas tok motorlari uchun bu isroflar:

V= I²R=I_H²R(I/I_H)²=V_HX², (6.2)

bu erda: X= I/I_H - motor tokining nominal kiymatiga nisbatan uzgarishi; V_H=I_H²R - nominal uzgaruvchan kuvvat isrofi; I_H - motorning nominal toki; R - chulgamning aktiv karshiligi.

Uch fazali asinxron motorlar uchun:

V = 3I₁²R₁ + 3I₂`<sup>2</sup>R<sub>2</sub><sup>`</sup> = 3I₂`<sup>2</sup>(R<sub>1</sub> + R<sub>2</sub><sup>`</sup>) =V_HX². (6.3)

Sinxron motorlar uchun esa:

V= 3I₁² R₁=3I₁² R₁ (I₁ /I_1H )²=V_HX². (6.4)

(6.2 – 6.4) ifodalardan kurinib turibdiki, motorlarning turi kanday bulishidan kat’iy nazar ularning uzgaruvchan kuvvat isroflari motor toki kiymati kvadratiga boglikdir.

(6.2 – 6.4) ifodalarni xisobga olgan xolda motorning umumiy kuvvat isrofi:


R = K + V_H X² = V_H( X²), (6.5)

bu erda: = K/V - kuvvat koeffitsienti (kupgina motorlar uchun a = 0,5 - 2).

Motorning nominal ish rejimidagi (X=1) kuvvat isrofi motorning nominal kursatkichlari orqali quyidagicha aniqlanadi:


R_N = R_N (1 - _N ) / _N, (6.6)

bu yerda: _N - motorning nominal FIK i.

Motorning doimiy quvvat isrofini:

K = R_N - V_H (6.7)

ifoda bilan aniqlanadi.

Energiya isrofi. Uzgarmas yuklanish bilan ishlayotgan motordagi energiya isrofi kuyidagi ifoda bilan anikalanadi:


(6.8)

bu yerda: t_u - motorning ishlayotgan vaqti.

Ma’lum vaqt buyicha kaytarilib turadigan turli yuklanishlar bilan ishlayotgan motordagi energiya isrofi esa quyidagi ifoda bilan aniqlanadi:
, (6.9)
bu erda: - yuklanishning ushbu X_i = I₁ / I_H kiymatlarida motorda sodir buladigan kuvvat isrofi va ishlash vakti; m - siklning aloxida vaqt buyicha kaytariladigan uchastkalarining soni; - kaytarilayotgan ma’lum yuklanishlar vakti, sikli.
Keltirilgan (6.1) - (6.9) ifodalar yordamida mo-torlarning uzgaruvchan elektr kursatkichlari orkali kuvvat va energiya isroflarini xisoblash mumkin. Bu isroflar xuddi shuningdek motorlarning mexanik uz-garuvchan kursatkichlari orkali xam xisoblansa buladi.
Uzgarmas tok motorlari uchun uzgaruvchan xuvvat isrofi (4.11) ifoda buyicha aniklanadi:


, (6.10)
bu erda, - nisbiy tezlik.
Asinxron motor statoridagi uzgaruvchan isroflar esa ushbu ifoda bilan xisoblanadi:


. (6.11)
(6.11) tenglamaning ung kismini ga kupaytirib va bulib quyidagi soddalashtirilgan kurinishga keltiramiz:


. (6.12)

Asinxron motordagi tulik uzgaruvchi kuvvat isroflari:

∆R = V = ∆P₁ + ∆P₂ = ∆P₂(1 + R₁/R₂^{`</sup>)=
=Mω<sub>0</sub>s(1 + R<sub>1</sub>/R<sub>2</sub><sup>`}) (6.13)
(6.13) ifoda asinxron motordagi uzgaruvchi kuvvat isroflarini berilgan moment, sirpanish va R₁ va R₂^` karshiliklar nisbati orkali xisoblash imkonini beradi. Energiya isroflari esa (6.8) yoki (6.9) ifodalar bilan xisoblanadi.
Uzgartkichdagi kuvvat va energiya isroflari. Bu isroflar elektrik bulgani uchun (6.2) va (6.8) ifodalar bilan aniklanadilar. Motorlarni boshka-rishda kullaniladigan yarim utkazgichli uzgart-kichlarning kuvvat isroflari, shu uzgartkichlarni tashkil etuvchi elementlari bulmish transforma-torlar, silliklovchi va muvozanatlovchi reaktorlar, filtrlar va sun’iy kommutatsiya kurilmalaridagi kuvvat isroflari yigindisidan iborat buladi. YArim utkazgichlarning uzidagi kuvvat isroflari nisbati kichik buladi. Odatda uzgartkichning (4.34) ifodadagi ekvivalent karshiligi orkali transfor-mator va reaktorlarning karshiliklari xisobga olinib, kuvvat isrofi xisoblanadi.
Kam quvvatli boshkaruv tizimlaridagi kuv-vat isrofi. Bu kuvvat isroflari odatda bir necha un vattdan oshmaydi va shuning uchun xam anik energetik xisoblar talab kilingan xolda xisobga olinadi.
Mexanik uzatmalardagi kuvvat isrofi. Bu isroflar asosan elektr yuritma xarakatlanuvchi kismlarining ishkalanishi natijasida sodir buladi va uzatilayotgan moment kiymatiga boglik buladi.

6.1 - masala. 4AN160S4 rusumli asinxron mo-torning nominal kursatkichlari: R_2N = 18,5 kVt; n_N=1450 ayl/min; I_1H=36,5 A; h_H=88%; cosj_n=0,87; M_n.t./M_n=1,3; M_MAX/M_n=2,1; J=0,37 kGm².

Ish rejimi yuklanish momenti orqali berilgan bulgani uchun xisoblashni elektr yuritmaning mexanik koordinatalari va kursatkichlari orkali amalga oshiramiz.

Asinxron motorning nominal va salt yurish rejimi burchak tezliklarini aniqlaymiz: