Elektre energiyasini o’lchashning zamonaviy usullari

Uch fazali zanjirlarda rektiv quvvatni o’lchash.

Reaktiv quvvat elektr uzatish tarmoqlarida qoʻshimcha yoʻqotishlarga olib keladi, ishlab chiqarilayotgan elektr energiyasini va elektr tizimlarni ekspluatatsiyasini narxini oshiradi. SHu sababdan oʻzgaruvchan tok zanjirlarida aktiv quvvatni oʻlchash bilan bir qatorda reaktiv quvvatni oʻlchash ham katta ahamiyatga ega.

Reaktiv quvvat Q volt-amperlarda oʻlchanadi (var). Reaktiv quvvat bir fazali zanjirlarda va uch fazali uch simli hamda toʻrt simli zanjirlarda aniqlanishi mumkin.
Bir fazali zanjirlarda reaktiv quvvatni asosan laboratoriya tadqiqotlarida oʻlchanadi. Reaktiv quvvat amaliyotda uch simli va toʻrt simli uch fazali zanjirlarlarda oʻlchanadi. Uch fazali zanjirlarda reaktiv quvvat oddiy bir fazali vattmetrlarni maxsus sxemalar yordamida ulab aniqlanishi mumkin. Bu yerda ham bir, ikki va uch asbob usulidan foydalaniladi. Bundan tashqari uch fazali zanjirlarlarda ikki yoki uch elementli elektrodinamik yoki ferrodinamik varmetrlar qoʻllaniladi. Bularning elementlarini ulanishi xuddi maxsus sxemalarda vattmetrlarni ulanishi kabi amalga oshiriladi.
Iste'mol qilinadigan faol energiya mexanik quvvat (ish) va yo'qotishlarni (issiqlik) ifodalaydi. Iste'mol qilingan reaktiv energiya elektr mashinalarining magnit zanjirlari tomonidan ishlatiladigan energiyani ifodalaydi.


Q=√3.UIcos (1.13)
Reaktiv quvvatni o'lchash uchun vattmetrningtok uchlari istalgan fazaning kesimiga,kuchlanish sarg'ish uchlari esa boshqa ikkita fazaga kiritiladi (1.8-rasm). Umumiy reaktiv quvvat vattmetr ko'rsatkichini uchga ko'paytirish orqali aniqlanadi. (Hatto engil fazali assimetriya bilan ham, ushbu usulni qo'llash muhim xatoga yo'l qo'yadi).



1.8- rasm. Uch fazali o’zgaruvchan tokning reaktiv quvvatining bitta vattmetr bilan o’chash sxemasi.

1.9-rasm. Ikki vattmetrli uch fazali o’zgaruvchan tokning reaktiv quvvatini o’lchash sxemasi.

Reaktiv quvvatni o'lchashda 1.9-rasmdagi sxemadan ham foydalanish mumkin, lekin sun'iy nol nuqtasi bilan. Nolinchi nuqtani yaratish uchun vattmetr va rezistor R kuchlanish sargilarining qarshiligining tengligi shartini bajarish kerak. Reaktiv quvvat formula bilan hisoblanadi
Q=√3(P1+P2)
bu erda P1 va P2 - vattmetrlarning ko'rsatkichlari.
Xuddi shu formuladan foydalanib, siz fazalarning bir xil yuklanishi va vattmetrlarning ulanishi bilan reaktiv quvvatni 1.9. b-rasmdagi sxema bo’yicha xisoblanadi. Ushbu usulning afzalligi shundaki, faol va reaktiv quvvatni bir xil sxema yordamida aniqlash mumkin. Fazlarning bir xil yuklanishi bilan reaktiv quvvatni rasmdagi sxema bo'yicha o'lchash mumkin. 


1.10-rasm. Uch vattmetr bilan reaktiv quvvatni o’lchash sxemasi.
Uch va to'rt simli tarmoq uchun reaktiv quvvat rasmdagi diagramma bo'yicha o'lchanadi va formula bo'yicha hisoblanadi



Bu ifodalar orqali katta chastotali elektr zanjirlarini o’lchash mumkin emas. Shuningdek ular uchun boshqa sxema va formulalarni ko’ramiz.