Elektromagnetizm

dH – A nuqtada hosil bo‘lgan elementar magnit maydon kuchlanganligi.
dl
I



r




A

r



dl


dH

a) b)
4 – rasm.

4b – rasmda tokli halqasimon o‘tkazgich markazidagi nuqtada hosil bo‘lgan magnit maydon kuchlanganligi qiymatini hisoblashga doir chizma ko‘rsa-tilgan. Bunda tok elementi I·dl dan r masofada hosil bo‘lgan barcha elemen-tar dH kuchlanganliklarning yo‘nalishi Parma qoidasiga binoan aniqlanadi va bir xil bo‘ladi. Shuning uchun (10) formulaga muvofiq, aylanma tokning markazidagi magnit maydon N kuchlanganligi quyidagiga teng bo‘ladi:
,
yoki bo‘lgani uchun
(11)
Demak, (11) ifoda Bio-Savar-Laplas qonunini formulasi bo‘ladi.
Tok o‘tayotgan cheksiz to‘g‘ri o‘tkazgich magnit maydonining kuchlangan-ligi quyidagiga teng:
(12)
bu yerda r – A nuqtadan o‘tkazgichgacha bo‘lgan masofa.
Uzun solenoid ichidagi magnit maydonining kuchlanganligi quyida-giga teng:
(13)
bu yerda In – ko‘paytma amper-o‘ramlar soni; - solenoid uzunligi;
n – solenoidning o‘ramlar soni.
Agar tokli o‘tkazgichni – tashqi magnit maydonda joylashtirsak (5 - rasm), u paytda bu o‘tkazgichga kuch ta’sir etadi.

F




N S
I


5 – rasm.
Bir jinsli magnit maydondagi tokli o‘tkazgichga ta’sir qiluvchi kuch o‘tkazgichdan o‘tayotgan tokning kuchi, o‘tkazgichning uzunligi, magnit maydon-ning induksiyasi bilan magnit maydon chiziqlari orasidagi burchakning sinusiga ko‘paytmasiga teng, ya’ni:
(14)
Agar o‘tkazgich ixtiyoriy shaklda va magnit maydon bir jinsli bo‘lmasa, u paytda (14) ifoda quyidagicha bo‘ladi:
(15)
va Amper qonuni deb ataladi.
O‘tkazgichda tokni hosil qilgan tartibda harakatlanayotgan zaryadlarga magnit maydon ta’sir qiladi. Shuning uchun Amper qonunidan foydalanib magnit maydonda harakatlanuvchi zaryadga ta’sir etuvchi kuchni topish mumkin.
Amper qonunidagi tokning kuchi quyidagiga teng:
(16)
bu yerda j ­– tokning zichligi; S – o‘tkazgichning ko‘ndalang kesim yuzasi; q – elementar zarrachaning zaryadi; n – zarrachalarning konsentratsiyasi;
v – ularning tartibli harakat tezligi.
Bu ifodani (14) ga qo‘ysak quyidagi hosil bo‘ladi:
(17)
bu yerda - tekshirilayotgan o‘tkazgichning hajmidagi elektr zaryad-larning umumiy soni. Binobarin, harakatlanayotgan har bir zaryadga magnit maydonining ta’sir kuchi – Lorens kuchi quyidagiga teng bo‘ladi:
(18)
bu yerda  - V va v vektorlar orasidagi burchak.
Lorens kuchi magnit induksiyasi va zarrachaning harakat tezligi yotgan tekislikka perpendikulyar yo‘nalgan bo‘ladi (6-rasm) va markazga intilma kuchdan iborat bo‘ladi:




_
+ ^ q<0 -