Электромагнит индукция ҳәдийсесин әҳқә жылы Фарадей ашқан. *әдийсе соннан ибарат

Электромагнит индукция ҳәдийсесин әҳқә жылы Фарадей ашқан. *әдийсе соннан ибарат, ҳәр қандай туйық өткизгиш контуры менен шегараланган бет арқалы өтип атырған магнит индукция ағымы өзгерген ўақытта усы контурда электр тогы пайда болады. Бул ток индукцион ток дейиледи.

ә-суўрет ғ-суўрет

Гальвонометрге жалғанған А соленоидтың бир учына турақлы магнитти жақынластырсақ, соленоидта электр тогы пайда болады(ә-суўрет).
С-соленоидты к-гилт арқалы Б ток дерегине жалғасақ, А соленоидта қысқа ўақытлы ток пайда болады(ғ-суўрет).
Тәжирийбелерди анализ қылсақ, биринши тәжирийбеге усы нәрсе характерли, А соленоидта ток магнит оған жақынласқанда ямаса оннан узақласқан ўақытта ғана, яғный соленоид жақынында магнит майдан өзгерген ўақытта ямаса соленоидтың өзи магнит майданында көшкен ўақытта пайда болады. Магниттың соленоидға салыстырғанда ҳәрекети ямаса соленоидтың магнитға салыстырғанда ҳәрекети тоқтаўы менен соленоид жақынындағы магнит майдан турақлы болып қалады ҳәм соленоидтан ток өтпейди. Екинши тәжирийбеги ҳәдийсе ҳәм бириншидегиге уқсас - бунда өзгериўши магнит майданды С соленоидта пайда болған ямаса жоғалып атырған ток пайда етеди. Еки жағдайда ҳәм өткизгиш контуры жақынындағы магнит майданының шамасы өзгереди, демек, контур менен шегараланған бет арқалы өтиўши магнит индукция ағымы ҳәм өзгереди.
Петербург университетиниң профессоры Ленц индукцион токтың бағыти учун төмендеги қәдени тапты: туйық контурда пайда болған ток сондай бағытлан болады, бул ток контуры менен шегараланған бет арқалы өтиўши ҳәм оның өзин пайда етиўши магнит ағымы индукциясының өзгериўин компенсациялаўшы меншик магнит индукция ағымын жаратады.
Биринши тәжирийбе соленоидға магниттың қубла полюсын жақынластырғанымызда солениодта саат стрелкасына кери бағытланған ток пайда болады(ә-суўрет). Бул жағдайда магнит пайда еткен индукция ағымы солениодтың ишине қарап бағытланған болып, магнит жақынласқан сайын артып барады. Соленоидтағы индукцион токтың магнит майданы сыртқы магнит майданының өсиўин компенсациялайды. Магниттың қубла полюсы узақластырылғанда соленоидта саат стрелкасы бағытындағы ток пайда болады. Сыртқы майданда магнит индукция ағымы кемейе баслайды. Соленоидтағы индукцион токтың магнит майданы соленоид ишине қарап бағытланған болады ҳәм магнит майданының кемейиўин компенсациялайды.
Бизге белгили өзгермели магнит индукция ағымы ашық контурда өзгермели электр қозғаўшы күшти (Э№К) пайда етеди. Э№К шамасы менен магнит индукция ағымының өзгериў тезлиги арасындағы байланысты энергияның сақланыў нызамына тийкарланып анықлаў мумкин.
Егер қозғалыўшаң АС бөлекке ийе болған туйық контурға Э№Ки  ға тең болған галваник элемент жалғанған болса (қ-суўрет), бул деректиң dt ўақыт ишинде орынлаған жумысы
A = Idt (әә.ә)
ға тең болады.



+





—



C



dF

C



I

I

I

А

А
қ-суўрет
Егер контур магнит майданнан сыртта турған болса, орынланған жумыс Жоуль - Ленц жыллылығына сарыпланады
А_i = Q = I^ғ Rdt (әә.ғ)
Егер контур бир текли магнит майданына жайластырылса, контурдың АС бөлегине оң тәрепке қарап оған тик бағытланған F күш тәсир етеди ҳәм оны АС ҳалатға жылыстырады. Бунда орынланған механык жумыс
A_ғ = I ^. dФ (әә.ғ)
болады.
(әә.ғ) да dФ – контурдың штрихланган АСАС бөлеги арқалы өтип атырған магнит индукция ағымы, I болса контур ҳәрекет еткен ўақытта усы контурдан өтип атырған токтың күши. Энергияның сақланыў нызамына тийкарланып галваник элементтиң орынлаған жумысы:
А = А_ә + А_ғ ямаса Idt = I^ғ Rdt + IdФ (әә.қ)

(әә.қ) - теңликтиң ҳәр еки тәрепин Idt ға бөлемиз.

= IR + dФ/dt бул теңликтен
I = (әә.ң)
(әә.ң) - теңликтеги dФ/dt аңлатпа контур бети (штрихланган) арқалы өтиўши индукция ағымының өзгериўи себепли пайда болған қосымша Э№Кти сыпатлайды
Е_i = - . (әә.ө)
(әә.ө) – аңлатпасы электромагнит индукция нызамын (Фарадей нызамы) сыпатлайды. Бул теңликтеги терис белгиниң мәниси төмендегише: индукция ағымының артыўы (dФ/dt>0) контурды айланып шығыўдағы терис бағыт бойлап тәсир етиўши Э№Кти, индукция ағымының кемейиўи (dФ/dt<0) болса контурнды айланып шығыўдағы оң бағыт бойлап тәсир етиўши Э№К ти пайда етеди.
Индукция Э№Книң СИ системасыдағы бирлигин көрип өтейик:
Е_i = - dФ/dt = Вб/С = Тл ^. М^ғ/С=В
Демек, контур бети арқалы өтиўши магнит ағымы ә Вб/С тезлик менен өзгерсе, контурда пайда болып атырған Э№К ә В ға тең болады.