Электромагнит индукция ҳәдийсесин әҳқә жылы Фарадей ашқан. *әдийсе соннан ибарат

ғ. Өзликиндукция ҳәдийсеси. Индуктивлик. Өз-ара индукция.
Электромагнит индукция ҳәдийсесиниң тийкарғы нызамына тийкарланып, контур бети арқалы өтип атырған магнит ағымы өзгерип атырған барлық жағдайларда индукция Э№Ки пайда болады. Соның учун контурдан өтип атырған ток күшиниң өзгериўи нәтийжесинде усы контурдың өзинде индукцион Э№Ки пайда болады. Бул ҳәдийсе өзликиндукция ҳәдийсеси дейиледи.
Мәселен, контурды (катушканы) турақлы ток дерегине жалғаў ямаса үзиў ўақытында усы контурдың өзинде өзликиндукция ҳәдийсеси жүзеге келеди (ң-суўрет).





В

К

I

I

I

I







-

+

ң– суўрет

Гилт К жалғанғанда, катушкадан өтип атырған ток өзиниң толықк мәнисине бирден эриспейди. Буннан тысқары, катушка дөгерегинде пайда болатуғын магнит ағымы ҳәм өзиниң толық мәнисине бирден эриспейди. Ленц қәдесине муўапық, пайда болып атырған индукцион ток индукция ағымын пайда етеди, бул ағым дәслепки магнит ағымының артыўына қарсылық етеди. Пайда болған индукцион ток жалғанып атырған токка кери бағытланған болады (ң-суўретда ток бағыти пунктир сызықлы стрелка менен көрсетилген). Бул ток жалғаныў экстра тогы дейиледи. Жалғаныў экстра тогы контүрдағы токты кемейтиреди.
Шынжырды үзгенимизде ҳәм соған уқсас ҳәдийсе жүзеге келеди. Егер контурда ток күши кемейип атырған болса, контурдың майданы арқалы өтиўши магнит индукция ағымыда кемейеди. Бундай жағдайда тийкарғы ток пенен бир тәрепке бағытланған ток индукцияланади. Бу индукцион ток узилиў экстра тогы дейиледи. Контурдың күшли ямаса күшсизрақ узиндукция ҳәдийсесин көрсетиўи узиндукция коэффиценти деп аталатуғын физик шама менен характерленеди.
Контурдан өтип атырған ток себепли пайда болып атырған магнит ағымы ток күшине пропорционал, яғный:
Ф = LI (әә.ү)
бул жерде L – контурдың индуктивлиги болып СИ системада Генрида өлшенеди. [L] = [Ф/I] = Вб/А = Гн
Демек, ә Гн сондай электр шынжырының индуктивлигики, шынжырдан ә А турақлы ток өткенде пайда болатуғын магнит ағым ә Вб болады.
Өз-ара индукция ҳәдийсеси соннан ибарат, базыбир контурдағы токтың күши өзгергенде бул токтың өзгериўши магнит майданы қоңсы контурларда Э№Кини пайда етеди.
Еки (ә ҳәм ғ) контурларды алайық (ү-суўрет).





I_ә

I

ә

2

ү-суўрет
ә-Контурдағы ток күши I_ә болсын. Бул ток пайда қылған магнит индукция ағымы Ф ток күши I_ә ге пропорционал болады. Ф ағымның ғ контурды кесиб өтип атырған бөлегин Ф_ғә менен белгилесек, онда

Ф_ғә = L_ғә ^. I_ә (әә.ў)
ә-контурдағы ток күши I_ә өзгерсе, Ф_ғә хам өзгерип ғ-контурда _ғ Э№К пайда болады. Бул шама:
_ғ = - dФ_ғә/dt

Егер контурдың өлшемлери бир-бирлерине салыстырғанда турақлы болса, әә.ў – формуладағы L_ғә коэффицент турақлы болады ҳәм

dФ_ғә/dt = L_ғә (dI_ә/dt),
болады
_ғ = - L_ғә (dI_ә/dt) (әә.ҳ)
(әә.ҳ) деги L_ғә коэффицент ғ- контур менен ә- контурдың өз-ара индукция коэффиценти дейиледи.