Elektron biznesning mahiyati. Elektron to‘lov tizimlari

Sanoat elektron biznes tizimlari sinflari. Korxonalarda biznesni avtomatlashtirish uchun foydalaniladigan axborot tizimlarining bir necha sinflari mavjud:
• ERP (ing. korxona manbalari rejasi) - IS korxona resurslarini boshqarish.
• CRM (ingliz. Mijozlar bilan munosabatlarni boshqarish ) - mijozlar bilan munosabatlarni boshqarish uchun IS.
• BI (ing. Ishbilarmonlik intellekti) - IS ma'lumotlarini yig'ish, tahlil qilish va taqdim etish.
• ECM (ing. Korxona tarkibini boshqarish) - korxonada IS ma'lumotlari va hujjatlar aylanishi.
• HRM (ing. Inson resurslarini boshqarish) - xodimlarni boshqarish IS.
• SCM (ingliz. Ta'minot ulanmasi boshqaruvi) - ta'minot zanjirini boshqarish IS.
Boshqa lug'atlarda "Elektron biznes": Elektron biznes- biznes sheriklarining maqbul o'zaro ta'sirini ta'minlash va yaxlit qiymat zanjirini yaratish maqsadida axborot texnologiyalaridan foydalanishga asoslangan biznes. Elektron biznesga quyidagilar kiradi: sotish, marketing, ... ... (Moliyaviy lug'at)
Elektron biznes- biznes sheriklarining maqbul o'zaro ta'sirini ta'minlash va qo'shilgan qiymat qo'shilgan zanjir yaratish uchun axborot texnologiyalaridan foydalangan holda real biznes samaradorligini oshirish. Yaxshilaydi ....... (Texnik tarjimon uchun qo'llanma)
ELEKTRON BIZNESI- biznes sheriklarining maqbul o'zaro ta'sirini ta'minlash va yaxlit qiymat zanjirini yaratish maqsadida axborot texnologiyalaridan foydalanishga asoslangan biznes. Elektron biznesga quyidagilar kiradi: sotish, marketing, ... ... (Biznes lug'ati)
ELEKTRON BIZNESI- (inglizcha elektron biznes, e biznes) - o'zaro bog'liq kompyuterlar tarmog'i orqali tadbirkorlik tashkiloti tomonidan amalga oshiriladigan har qanday faoliyat turi. UNIDO tomonidan belgilangan biznes quyidagilarni o'z ichiga oladi: marketing, ishlab chiqarish, sotish, to'lovlar. Agar ikkitasi bo'lsa ... ...( Moliyaviy va kredit ensiklopedik lug'at)
Elektron biznes / EBUSINESS- biznes -sheriklar o'rtasidagi maqbul o'zaro ta'sirni ta'minlash va yaxlit qiymat zanjirini yaratish maqsadida axborot -kommunikatsiya texnologiyalaridan foydalangan holda bitimlar tuzish. Elektron biznes sotishni o'z ichiga oladi ... (Axborot jamiyati va yangi iqtisodiyotning izohli lug'ati)
E-BIZNES - elektron biznes- telekommunikatsiya tarmoqlari yordamida amalga oshiriladigan tijorat faoliyati ... (Biznes elektron lug'ati)
Elektron konsalting-elektron biznes turi, shu jumladan: elektron pochta orqali mijozlar bilan professional maslahatlashuvlar; axborot xizmatlaridan sertifikatlar taqdim etish; Internetda turli xil so'rovlar o'tkazish va hk. Ingliz tilida: Elektron konsalting sinonimlari ... ... Moliyaviy lug'at
Elektron pochta marketingi- axborot tizimlari va tarmoqlaridan foydalangan holda marketing faoliyati. Ingliz tilida: Elektron marketing inglizcha sinonimlari: e Marketing Shuningdek qarang: To'g'ridan -to'g'ri marketing elektron biznes moliyaviy lug'ati Finam ... Moliyaviy lug'at
Biznes yechimi- Internet -texnologiyalarga asoslangan elektron biznesning ishlashini ta'minlaydigan tizim. Biznes echimini portal, katalog, elektron do'kon va boshqalar ko'rinishida amalga oshirish mumkin. Ingliz tilida: Biznes echimlari Shuningdek qarang: ... ... Moliyaviy lug'at
Raqamli katalog- (elektron katalog) mijozlar yoki biznes sheriklari uchun mahsulotlar va xizmatlar haqidagi ma'lumotlarni o'z ichiga oladi. Ayirboshlash imkonini beradi ishlab chiqaruvchilar va xaridorlar o'rtasida. Xarid xarajatlarini kamaytirishga imkon beradi va ... ... Vikipediya
Elektron biznes-elektron qurilmalar orqali pul ishlash usuli. Elektron biznesning yana bir ta'rifi bor: elektron biznes-bu zamonaviy axborot texnologiyalaridan foydalanishga imkon beruvchi elektron vositalar orqali xizmatlar yoki yakuniy mahsulotni taqdim etish. Televizor, telefon, Internet - bular.

Elektron biznes-bu mijozlarga xizmat ko'rsatishni yaxshilash va sheriklar bilan ishbilarmonlik aloqalarini optimallashtirish orqali kompaniyaga raqobatbardosh ustunlikka erishishga imkon beradigan sifat jihatidan yangi ish texnologiyasi. Internet texnologiyalari elektron biznesda asosiy, lekin yagona kalit emas. Elektron tijorat elektron biznesning elementlaridan biridir. Bu marketing funktsiyalarining bajarilishi, shu jumladan Internet orqali iste'molchiga tovarlar va xizmatlarni sotish bilan bog'liq. Ko'pgina ekspertlar elektron biznesning ikkita komponentini aniqlaydilar.

Jahon hamjamiyatining ko’zlangan rivojlanish va farovonlikka erishish uchun, axborot texnologiyalariga (AT) bo’lgan ehtiyoji katta sur’atlar bilan oshib borayapti. Iqtisodiy o’sishning faollashuvi, dunyo aholisi yashash darajasining yaxshilanishi axborot texnologiyalarining kundalik hayotimizga singib ketagani natijasidir. Dunyo tajribasi shuni ko’rsatadiki erkin axborot oqimining ta’minlanishi bozor iqtisodiyotiga o’tishni tezlashtiradi va sotsial farovonlikni oshiradi. Axborot texnologiyalarining tez rivojlanishi iqtisodda ham o’z aksini topmasdan qolmaydi. Hozirgi kunda iqtisodda, ayniqsa tadbirkorlik sohasida erishilayotgan yutuqlar negizida aynan axborot texnologiyalari turli segmentlarining yuqori darajada rivojlanganligi va samarali qo’llanishi yotadi. O’zbekiston iqtisodiyoti ham bundan mustasno emas albatta. Yaqqol misol sifatida axborot texnologiyalarining bir qator segmentlari masalan, ma’lumotlar yetkazish tarmoqlari, axborot internet-resurslari va ular orasidagi elektron hujjat almashuv, biznes va tijoratning barqaror rivojlanayotganini keltirish mumkin. O’zbekiston uchun axborot texnologiyalarini rivojlantirish yangi iqtisodiy aloqalarni ta’minlashda muhim ahamiyat kasb etadi. Lekin bu jarayon, axborot texnologiyalari sohasida ta’lim standartlarining oshishi, milliy telekommunikatsiya tarmoqlarining modernizatsiyalashuvi, huquqiy bazaning shakllanishi oqibatida vujudga keladigan jamiyatning ma’lum darajadagi informatsion tayorligi mavjud bo’lgan holatdagina sodir bo’ladi. O’zbekiston iqtisodiyotining ham bosqichma-bosqich rivojalnishi oqibatida biznes faoliyatini yuritishning yangi prinsiplari, ayniqsa elektron tijoratning ahamiyati juda oshdi. “Elektron tijorat” termini EDI (Elektronic Data Interchange – ma’lumotlarni elektron almashish), elektron pochta, internet, intranet (kompaniya ichida axborot almashish) va ekstranet (tashqi dunyo bilan axborot almashish) kabi texnologiyalarni o’z ichiga oladi.¹ Kompaniya axborot texnologiyalarini samarali qo’llash orqali iste’molchibilan ochiq munosabat o’rnatish, mahsulot va xizmatlar to’g’risida hamkor va mijozlarni tezkor axborot bilan ta’minlash, 8 sotuvning alternativ yo’llarini, misol uchun tijorat saytlarida elektron do’konlar ochish va yaratish imkoni beradi.
Bugungi kunga kelib, O’zbekistonda davlat organlari elektron tijoratni rivojlantirishda, dunyo tajribasida keng qo’llanilgan quyidagi prinsiplarga amal qilishmoqda.

1.Telekommunikatsiyaning rivojlanishi hozirgi kunda butun dunyo bo'ylab jismoniy shaxslar va kompaniyalar bir-biri bilan elektron aloqa kanallari orqali bog'lanishiga olib keldi. Internet yagona axborot muhitni tashkil qilish vositasi bo'lib, biznesni rivojlanishning yangi bosqichiga o'tishga imkon berdi. Bir tomondan, u ishlab chiqaruvchilarga har xil imtiyozlar bilan iste'molchilarning maksimal auditoriyasiga kirish imkoniyatini taqdim etdi. Boshqa tomondan, bu xaridorlarga elektron interfeyslardan foydalanib, o'zlarining buyurtmalarini ishlab chiqarishni boshqarish tizimiga o'zlari kiritish imkoniyatini berdi. Shunday qilib, so'nggi yillarda elektron biznes va elektron tijorat yirik va kichik firmalar hamda jismoniy shaxslar hayotiga kirib keldi. Elektron tijorat elektron biznesdan nimasi bilan farq qiladi? Biznes - bu mulkdan foydalangan holda, tovarlarni sotishdan, ishlarni bajarishdan yoki xizmatlar ko'rsatishdan muntazam ravishda foyda olishga qaratilgan va sub'ektlar tomonidan o'zlarining tavakkallari va javobgarligi ostida amaldagi qonunchilikka muvofiq bajariladigan tadbirkorlik faoliyati. Elektron biznes (e- biznes) - bu global axborot tizimlari imkoniyatlaridan foydalanadigan biznes. Boshqacha qilib aytganda, bu uning muhim qismi axborot texnologiyalari yordamida amalga oshiriladigan biznes yuritish shakli. Elektron biznesning asosiy tarkibiy qismlariga kompaniyani yagona axborot tarmog'i (intranet) asosida tashkil etish, yani ichki sohani va tarmoqlar va Internet orqali sheriklar, etkazib beruvchilar va mijozlar bilan tashqi o'zaro aloqalar (extranet) kiradi. XX asrning 60-yillaridan boshlab kompaniyalar faoliyatida elektron biznes elementlari paydo bo'ldi. Bular avtomatik biznes tizimlar, masalan:

- Elektron ma'lumotlar almashinuvi (Electronic Data Interchange. EDI);
- pul mablag'larini elektron o'tkazish vositalari (Elektron pul o'tkazmalari, EFT);
- Korxona resurslarini rejalashtirish (Enterprise Resource Planning, ERP) vositalari.

2.Internet muhitidagi asosiy biznes modellariga quyidagilar kiradi:

B2B – biznes biznes uchun modeli Internet-texnologiyalar orqali kompaniyalar o’rtasidagi o'zaro aloqani o'z ichiga oladi. Masalan, firma tijorat takliflar uchun buyurtmani joylashtirishi mumkin, etkazib beruvchilardan joriy narxlarni haqida ma’lumot olish, shartnoma tuzish, to'lovlarni olish yoki to'lash, hujjatlarni taqdim etish. Bu Internetdagi faoliyat turi mahalliy korxonalari uchun eng istiqbolli hisoblanadi Bu model ishlab chiqaruvchilar o'rtasidagi tijorat aloqalarni yangi darajada va ular o'rtasidagi hamkorlik munosabatlarni o’rnatish uchun qulay zamin yaratadi. Bozor yanada ochiq bo'lib, xorijdan materiallar va asbob-uskunalar importidan va hamkorlarni uzoq muddatli qidiruvdan ozod etadi. Elektron tijorat korxonaga jahon bozorida yuqori faollik uchun ko'proq imkoniyat yaratadi. B2B tizimi bir vaqtni o’zida oddiy foydalanavchilar ko’ra oladigan va kirib turadigan ochiq ham alohida hamkorlar yoki ishchi guruhlar uchun yopiq bo’lib, belgilangan texnologik vazifalarni bajaradi Funktsional jihatdan B2B resurslarida quyidagi guruhlarni ajratish mumkin:
- Kataloglar. B2B turdagi saytning eng oddiy turi bolib, xaridorlar belgilangan narx bilan mol sotuvchini topadi. - elektron birjalar. Kataloglarga qaraganda murakkabligi bilan farqlanadi va funktsional jihatdan haqiqiy o'xshash. Don, qog'oz, metall va boshqalar kabi asosiy iste’mol tovarlari savdosi uchun ishlatiladi - kim oshdi savdosi. Bunday saytlar funktsional jihatdan haqiqiy kim oshdi savdosiga va virtual B2C kim oshdi savdosiga o'xshashdir, ammo B2B modelining o'ziga xos xususiyatlari tufayli ko'pincha ortiqcha zaxiralarni sotish uchun ishlatiladi.
- elektron hamjamiyatlar. Biznesni yuritish uchun doimo odatiy bo'lgan biznes operatsiyalarini bajarishni bildiradi. Biznesni olib borishda ishtirok etishi mumkin bo'lgan boshqa ko'plab sohalardan sheriklar bo’lishini talab qiluvchi ko’plab ³yo’nalishlar mavjud. Masalan, har xil tadqiqotlar, g’oyalar almashish. Internet sa'y-harakatlar va manfaatlarga birlashish uchun nuqsonsia vosita.
B2C – biznes iste'molchilar uchun bugungi kunda eng ommabop elektron tijorat shakli hisoblanadi. Bunday holda, faoliyat to'g'ridanto'g'ri oxirgi iste'molchiga sotishga qaratilgan. B2C ning eng katta namunalaridan biri bu www.amazon.com, Amerikada kitob savdosi bilan shug'ullanadigan sayt bo’lib dunyo bo'ylab 50 million mijozga ega. Aynan shu sayt bir necha yil davomida Qo'shma Shtatlardagi oddiy bukinistik bozorini barbod bo’lishiga muvaffaq bo'ldi. Internetga ulanish muammolar mavjud mintaqalarda, xavfsiz to’lov tizimlar va etkazib berish xizmatlari ishonchli ishlashi sharoitlardagina B2C modeli iste'molchi uchun tovarlar va xizmatlarni yetkazish nuqtai nazarifan yirik shaharlar va chekka mintaqalardagi korxonalar o'rtasidagi farqlarni yo'q qilish uchun samarali vosita hisoblanadi. B2C iste'molchilarga dunyoning istalgan nuqtasidan tovarlar va xizmatlarni etkazib berishni osonlashtiradigan savdoning yangi texnologiyani yaratadi. B2C-ning yana bir ijobiy tomoni - vositachilarning minimal soni ishtiroqida to'g'ridan-to'g'ri sotish. Vositachilarsiz ishlash joylarda raqobatbardosh narxlarni belgilash va hatto ularni oshirish (vositachilarning ulushi bundan istisno), bu tabiiy ravishda foydaning o'sishiga imkon beradi.
C2C - iste'molchi uchun iste'molchi, iste'molchilar - jismoniy shaxslar o'rtasida tovarlar va xizmatlarni sotishdan iborat. Ushbu holatda sayt xaridor va sotuvchi o'rtasida vositachi vazifasini bajaradi. Masalan, etakchi amerikalik www.ebay.com va www.molotok.ru - har kim sotib olishi yoki sotishi mumkin bo'lgan Rossiyaning etakchi kim oshdi savdosidan biri.
C2B - biznes uchun iste'molchi, iste'molchiga kompaniyalar tomonidan taqdim etilayotgan turli xil tovarlar va xizmatlarga narxini mustaqil ravishda belgilash imkoniyatini beradi. Ushbu turdagi elektron tijorat qolganlari bilan taqqoslaganda eng kam rivojlangan. Masalan, Amerikaning www.priceline.com kompaniyasi, bu uning xaridoriga narxni qo’yishga imkon beradi. Shunday qilib, talab paydo bo'ladi, bu so'ralgan narxda savdo bo'ladi degani emas. Sotuvchi, hozirgi talab ma'lumotlaridan foydalanib, yakuniy qaror qabul qiladi. C2B sayti broker-vositachisi sifatida ishlaydi va xaridorlarning takliflari bilan shakllanadigan narx boyicha sotuvchini ahtaradi. Internetda iqtisodiy faoliyat vositalari bozori doimo rivojlanganligi tufayli amalga oshirish yo'nalishlari va yangi ko’rinishlari paydo bo'ladi. Ammo ularning barchasi yuqorida ko'rsatilgan modellariga biriga mos keladi. Elektron tijorat, shuningdek, savdo o'sishiga ba'zi jismoniy cheklovlarni olib ⁴tashlaydi, chunki Internetdagi kompyuter tizimlari buyurtma berishga va kecha-kunduz haftaning etti kuni mijozlarni qo'llab-quvvatlashga qodir bo’lib, faqtgina hududni qamrab olish imkoniyatlari mijozning tarmoqqa kirish darajasi bilan cheklanadi. Elektron tijoratning asosiy tarkibiy qismlari quyidagicha aniqlanadi:
- ishtirokchilar (ishlab chiqaruvchilar, etkazib beruvchilar, chakana sotuvchilar, iste'molchilar, ma'muriy va hukumat tuzilmalar);
- marketing jarayonlari (tadqiqotlar, hisob-kitoblar, reklama, buyurtmalarga xizmat ko'rsatish, sotuvlarni tahlil qilish, mijozlarni qo'llab-quvvatlash);
- tarmoqlar va tarmoq texnologiyalari (tijorat tarmoqlari, korporativ tarmoqlar Internet, aloqa sessiyalari protokollari, dasturiy ta'minot va boshqalar). “Elektron tijorat infratuzilmasi” elektron bozor ishtirokchilarining normal o'zaro ta'siri uchun sharoitlarni ta'minlaydigan texnologik va tashkiliy jarayonlar to'plamini o’z ichiga oladi.
Shunday qilib, elektron tijorat infratuzilmasi quyidagicha taqdim etish mumkin:
- ishlab chiqarish infratuzilmasi
- mahsulot va uning muhiti, korxonaning axborot bazasi, iste'molchilarga sotish uchun axborot mahsuloti;
- harakatlanish infratuzilmasi – tarmoqli echimlari, apparat vositalari bilan sotuvchilar va xaridorlarni ta'minlash, ma'lumotlar almashinuvi protokollari (shu jumladan, mobil aloqa protokoli WAP), tijorat ma'lumotlarini uzatish uchun dasturiy ta'minot;
- savdo infratuzilmasi (to'g'ridan-to'g'ri oxirgi iste'molchiga yetkaziladigan tovarlar reklama va sotishni ta'minlaydi - elektron pochta, veb-server, elektron kataloglar va sotuvchilarning ma'lumotlar bazalari;
- xizmat ko'rsatish infratuzilmasi - to'lov tizimlari, texnologiyalar, tijorat ma'lumotlarini himoya qilish va maslahat veb-resurslari va boshqalar. Elektron tijorat faoliyatining ko'lamiga qarab biznes yuritishning quyidagi shakllari mavjud: - kichik yoki o'rta sanoat yoki savdo-vositachilik korxonalarining elektron do'koni - ("biznes-iste'molchi" deb ataladigan model - B2C);
- mintaqaviy yoki sanoat darajasidagi yirik korporatsiyaning savdo tizimi (biznesdan biznesga model - B2B);
- vertikal darajadagi kompaniyalararo savdo portallari - ma'lum bir soha doirasida tovar va xizmatlarni sotib olish va sotish amalga oshiriladi;