Elektronika asbobsozlik

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

---

13 

 

1.3. Garmonik sinxron detektorlash usuli 

 

Garmonik  sinxron  detektor  –  Bu  qurilma  o’lchanayotgan  kirish  kattaligi  x(t) 

unga bog’liq bo’lmagan sinusoidal kattalikka ko’paytiriladi: 

y(t)=Y

M

 sin 



c

t,                                             (1.13) 

doimo vektor kommutatsiya deb ataladi [9]. 

Garmonik  sinxron  detektorlar  –  ko’paytiruvchi  qurilma  (1.13)  ko’paytuvchi 

bilan  tog’ridan  to’g’ri  va  to’g’ridan  to’g’ri  bo’lmagan  ta’sirlashadi,  to’g’irlangan 

va  to’g’irlanmagan.  Garmonik  sinxron  detektorlarni  chiqish  kattaligi  ko’rinishiga 

qarab quyidagilarga bo’lish mumkin: 

1) Keyingi  sistemada  foydalanalidigan  chiqish  elektr  signaliga  ega 

bo’lgan sinxron detektorlar;  

2)  Chiqish  kattaligini  strelkasining  og’ishi  burilish  burchagi  orqali 

ko’rsatish xususiyatiga ega bo’lgan sinxron detektorlar; 

3)  Sinxron  detektorlar  –  bajaruvchi  dvigatel,  element  sifatiga  qarab 

avtomatik  qurilmalar,  o’zida  ikki  xil  funksiyani  solishtira  oladigan, 

o’lchanuvchi (fazaviysezgir) va elementlarni bajaruvchi. 

Garmonik sinxron detektorlar chiziqli elektr zanjirda vaqt bo’iycha sinusoidal 

qonun  bo’yicha  o’zgaruvchi  parametrlaridan  foydalanishga  asoslangan, 

to’g’irlovchi sinxron detektorlar deb ataladi. Aktiv o’tkazuvchanligi vaqt bo’yicha 

sinusoidal  qonun  bo’yicha  o’zgaruvchi  o’lchanayotgan  kirish  signali  x(t)  ga 

bog’liq bo’lmagan chiziqli elektr zanjirining tarkibini qarab chiqamiz: 

y(t)=G

m

sin ω

c

t.                                           (1.14) 

Bunday  elektr  zanjirga  ichki  qarshiligi  Z

i

=0  kam  hisobga  olmasa  ham 

bo’ladigan u(t) kuchlanish manbayini ulaymiz.  

U holda zanjirdagi tok  

i(t)=u(t) y(t)= u(t) G

m

 sin ω

c

t, 

yoki garmonik sinxron detektorni olamiz. 

---

14 

 

Bunday garmonik sinxron detektorlar to’g’ilagich deb atalib, uning kirishiga 

qancha chastotali kuchlanish berilishi, zanjir o’tkazuvchanligining o’zgarishi tokka 

doimiy qo’shiluvchi paydo bo’lishiga teng.  

i(t)=U

m

 sin(ω

c

t+φ) G

m

 sin ω

c

t=(U

m

G

m

/2)cos φ-(U

m

Y

m

/2)cos(2ω

c

t+φ), 

yoki fazasezgirligini to’g’irlagich tarkibli sinxron detektorlardir [10]. 

To’girlagich  tarkibli  garmonik  sinxron  detektorlarni  ko’rsatramiz  va  shunga 

o’xshagan  vaqt  bo’yicha  sinusoidal  qonun  bo’yicha  o’zgaruvchi  chiziqli  aktiv 

qarshilikli zanjirni: 

r(t)=R

M

 sin 



c

t.                                              (1.15) 

Bunday  elektr  zanjirga  ichki  qarshiligi  Z

i

=0  kam  hisobga  olmasa  ham  bo’ladigan 

u(t) kuchlanish manbayini ulanganda tok: 

i(t)=u(t)/r(t)=U

M

 sin (



c

t+



)/R

M

 sin 



c

t 

yoki almashtirishlardan keyin: 

i(t)=U

M

/R

M

 cos 



+U

M

/R

M

 sin 



 ctg 



c

t.                        (1.16) 

Ifoda (1.16)dan ko’rinadiki, aktiv qarshilikli zanjirda vaqt bo’yicha sinusoidal 

qonun  bo’yicha  o’zgaruvchi  (1.15),  va  to’g’irlagichli  garmonik  sinxron  detektor 

tarkibga  ega  bo’ladi,  biroq  u  amaliy  jihatdan  ishlash  qobiliyatiga  ega  emas, 

zanjirda  cheksizlikkacha  davriy  ravishda  ortib  boruvchi  tokka  bir  nechta 

o’zgaruvchi qo’shiluvchi qachonki 



c

t=0 и r(t)=0 bo’lgan paytda, o’lchanayotgan 

signal  manbaiy  davriy  ravishda  qisqargan  bo’lar  ekan.  Aktiv  qarshiligi  vaqt 

bo’yicha  sinusoidal  qonun  bo’yicha  o’zgaruvchi  to’girlagichli  garmonik  sinxron 

detektorlarni qarab chiqamiz, bunday sxemaning ulanishi 1.2.1-rasmda keltirilgan, 

bundan vaqtning istalgan paytida tok chekli [11]. 

Bu  sxemada  o’zgarmas  chiziqli  aktiv  qarshilik  R  o’lchanayotgan  u(t)  kirish 

kuchlanishi  manbayiga  ulangan.  Sinxron  detektorning  chiqish  kuchlanishi  u

вых

(t) 

qarshilik  R  va  polzunka  П  ning  o’rta  nuqtasi  O  dan  olinadi,  xuddi  tebranish 

markaziga o’xshash sinxron burchak chastotasi 



с

 O nuqtaga nisbatan R qarshilik 

sinusoidal qonun bo’yicha o’zgaradi.  

R

ОП

  qarshilikning  o’rta  nuqtasi  O  va  polzunka  П  orasida  o’zgarish  qonunini 

quyidagicha ko’rinishda yozish mumkin: 

---

15 

 

r

ОП

(t)=R

ОПm

 sin 



c

t. 

O’lchanayotgan  kuchlanish  manbayida  xosil  bo’lgan  tok  i(t)=u(t)/R.  Sinxron 

detektorning chiqish kuchlanishi: 

U

вых

(t)=r

ОП

(t) i(t)=R

ОП

/R sin 



c

t u(t). 

 

                                                                           i(t) 

       

                                                                                           П 

                                                                        

R

  

                                                 U(t)                             R

ОП

  

     

                                                                                                            U

вых

(t) 

 

1.2.1-Rasm  Potensoimetrli  to’g’irlagich  xossasiga  ega  bo’lgan  garmonik 

sinxron detektor.  

Vektor 

kommutatsiyasi 

chastotasi 



с

 

bo’lgan 

sinusoidal 

kirish 

kuchlanishi(fazasezgirligini to’g’irlash rejimi)dan: 

u

вых

(t)=R

ОП

/R U

M

 sin 



c

t sin (



c

t+



)=R

ОПm

/2R U

M



cos 



-cos (2



c

t+



)



, 

yoki 2-rasmdagi sxema to’g’ilagichli garmonik sinxron detektor deyiladi. Polzunka 

П  ning  sinusoidal  tarzda  qaytish-oldiga  xarakat  qilishini  xar  xil  amalga  osirish 

mumkin.  To’g’ilagichli  garmonik  sinxron  detektorlarning  kamchiliklari  qarshilik 

r

ОП

(t) vaqt bo’yicha nosinusoidal qonun bo’yicha o’zgarishining og’ishiga bog’liq.  

Yuqorida  keltirilganlarning  xammasidan  to’g’ilagichli  garmonik  sinxron 

detektorlar  (2-rasm)  etarlicha  past  chastotalarda  ham  ishonchli  ishlaydi  degan 

xulosaga  kelishimiz  mumkin.  Polzunkaning  siljishida  chastotaning  ortishi 

kontaktlarda  nosozliklarni  keltirib  chiqarishi  mumkin.  Bunday  garmonik  sinxron 

detektorlar  infrapast  chastotalarda  ishonchli  ishlashi  eksperimental  ravishda 

isbotlangan[12]. 

 

---

16