Elektronika va asbobsozlik

13-rasm. Ultratovushli dopler sarf o`lchagichning ishlash prinsipi.

Odatda V<j bo‘ladi, shuning uchun chiziqli yaqinlashish bilan cheklanish

mumkin:
(28)

(28) ifodadan:

(29)

kelib chiqadi, ya’ni dopler siljishi kattaligi sochgich tezligi V ga to‘g‘ri proparsional ekan. Bu erda Cp – EP prizmaning materialidagi ultratovushning tezligi: αp – vertical bilan truboprovob devoriga ultratovush tebranishlari suvi yo‘nalishlari orasidagi burchak, u EP prizma burchagiga teng.

Real sharoitlardi hajmiy sochilish signallarining shakllanishida fozoda tasodifan

joylashgan turli xil tabiatga ega sochuvchilarning to‘plami ishtirok etadi. Bu holda

“dopler siljishi” tushunchasi qabul qilingan energiyaning taqsimlanishini

sochgichlarning real tezliklari funksiyasi sifatida aks ettiruvchi “dopler spektri”

konsepsiyasi bilan almashadi. Real hisob – kitoblarda (29) munosabatdan

foydalanish mumkin bo‘lishi uchun Δw ning spektri og‘irlik markazini tushunish

etarli.

Datchiklar ulangan UVR – 011 ultratovush vaqt impulsli sarf o‘lchagich.

14 – rasmda datchiklar ulangan UVR – 011 ultratovush vaqt impulsli sarf

o‘lchagichning tuzilishi sxemasi keltirilgan.


14-rasm. Datchiklar ulangan UVR-011ultratovush vaqt impulsli sarf o`lchagichning tuzilishi sxemasi.

Sarf o‘lchagich truboprovodning tashqi tomonidan mantaj qilinadigan ikkita

elektroakustik o‘zgartkichni va mikroprosessor negizida ishlab tayyorlangan electron blokni o‘z ichiga oladi.

MikroEHM amalga oshiradigan o‘lchashlar sikli ultratovush impulsi nurlanish

yo‘nalishlaridan birini (masalan, oqim bo‘yicha) tanlashdan boshlanadi, bunga qabul – uzatish kommutatorini tegishli holatga o‘rnatish yo‘li bilan erishiladi. Bunda EP2 signalni uzatadi, EP1 esa uni qabul qilib oladi.

Qabul qilingan signal kommutator orqali foydali signalni ajratish sxemasiga

keladi, u erda kuchaytiriladi va xalaqitlardan filtrlanadi. SHu erning o‘zida signalning mavjudligi yoki yo‘qligi to‘g‘risida qaror qabul qilinadi, bu ultratovushli tebranishlar yo‘qolib qolganda xato o‘lchashlarning kelib chiqishining oldni oladi, masalan truboprovodni bo‘shatishda. Signalning tarqalish vaqtini aniqlash vaqt oraliqlarini o‘lchash blokida amalga oshirilib, uning chiqishida tT baho mikroEHM ga kelib tushadi. So‘ngra mikroEHM buyrug‘iga ko‘ra nurlanish yo‘nalishi qarama – qarshisiga o‘zgaradi va tT signalning tarqalish vaqtining tavsiflangan o‘lchash tartibi endi oqimga qarshi takrorlanadi. SHu bilan o‘lchash sikli tugallanadi, mikroEHM esa

(30)

ifodaga muvofiq suyuqlik sarfining joriy qiymatini hisoblaydi. Bu erda SG –

tezliklarning profiliga bog‘liq bo‘lgan gidrodinamik koeffisientiga teskari

proporsional bo‘lgan xatolik.

Datchiklar ulangan UDR – 011 ultratovushli Dopler sarflagichi

Asbob truboprovod (quvur) ning tashqi tomonida joylashgan ikkita EP (4.21 –

rasm) ni va kvars generotori, quvvat kuchaytirgichi, kvadratur qabul qilgich

(priyomnik), fazoviy detektor (FD), qabul qilingan signal spektrining og‘irlik

markazini baholash sxemasi bilan hosil qilingan elektron blokni, shuningdek,

mikroprosessor negizida ishlangan mikroEHM ni o‘z ichiga oladi.

Mazkur asbobda qabul qilingan signalning kvadratur demodulyasiyasi prinsipi amalga oshirilgan bo‘lib, u suyuqlik harakatining yo‘nalishini aniqlashga imkon

beradi.

Quvvat kuchaytirgichining chiqishidan kelayotgan, w0 chastotali uzluksiz

tebranishlar bilan uyg‘otiladigan EP1 truboprovod o‘qiga burchak ostida nazorat

qilinayotgan muhitga nurlanuvchi ultratovushli to‘lqinni vujudga keltiradi. Qabul

qilingan tebranishlar qabul qilgich (priyomnik) ka uzatiladi. Uning chiqishida dopler chastotali kvadratur signal ajralib chiqib, u bir tomondan FD ga keladi, ikkinchi tomondan spektrning og‘irlik markazini baholash sxemasining kirishiga keladi. Δ wst

ning son qiymati mikroEHM ga kelib tushadi, u erda (29) va (30)

munosabatlarga muvofiq sarf Q ning qiymatini hisoblash amalga oshiriladi.

UVR – 011 va UDR – 011 sarf o‘lchagichlarning asosiy xarkteristikalari

(tavsiflari) 4.1 – jadvalda keltirilgan. Ikkala asbob qo‘llanishga ruxat etilgan o‘lchov texnikasi vositalarining Davlat rietriga kiritilgan. Asboblarni ishlatishning

davomiyligi yig‘indisi hozirgi vaqtga kelib 4000 sutkadan ortiqni tashkil etadi.

Asboblarning asosiy tavsiflari 4.1 – jadval

Mikroprosessorli ommaviy sarf o‘lchagich

Neft maxsulotlarining massasini ularni qabul qilib olish va sotish operasiyalarida

hisobga olishning mavjud usullari odatda, bilvosita o‘lchashlarga asoslangan. Bu hol o‘lchash aniqligini oshirishga imkrn bermaydi. Massani bevosita o‘lchashning

qo‘llanilayotgan usullari texnalogik emas, chunki u maxsus qo‘shimcha

operasiyalarni kiritishni talab qilib, u ba’zan maxsulotni jo‘natish uchun ketadigan

vaqtga o‘lchovdosh vaqt kiritilishini talab etadi.

Bevosita to‘kish yoki quyish texnalogik jarayonlar vaqtida amalga oshiriladigan

suyuq neft maxsulotlarining sarfini aniq og‘irlik hisobi tizimi juda katta unumdorlik bilan ishlatilmoqda. Tizim natijalarga ishlov berish va jarayonni boshqarish uchun tenzometrik o‘lchash uslublarini va mikroprosessor texnikasini qo‘llanishga asoslangan. Sarfning og‘irligini o‘lchash sitemasining ishlash prinsipi neft maxsulotlari oqimining ayrim porrsiyalarini ketma – ket tortib olishdan iboratdir. Uzluksiz oqimni ta’minlash uchun maxsulotni topshirishda qurilmaning chiqishida yoki maxsulotning qabul qilishda (qo‘yishda) qurilmaning kirishida oqim ikki chiziqqa (liniyaga) ajratiladi. Bunda chiziqlardan biri bo‘yicha maxsulot qurilma chiqishiga qarab oqayotganda ikkinchi chiziqda o‘lchash amalga oshiriladi. SHuning uchun tizim oqayotgan maxsulotning istagan miqdorini o‘lchash uchun qo‘shimcha vaqt sarflamasdan bevosita texnalogik operasiyalarda foydalanilishi mumkin. Tizim (4.22 – rasm) kuch o‘lchovchi tenzorezistorli datchiklar 2 ga osilgan ikkita idish (rezervuar) 1a va 16 dan iborat.

15-rasm. Neft maxsulotlari suyuqligi sarfiog`irlik hisobi tizimi.

Datchiklar o‘lchov o‘zgartkichlari 3 bilan biriktirilgan bo‘lib, uning chiqish

signali davri neft maxsulotlari bo‘lgan rezervuar og‘irligiga chiziqli bog‘liq.

Rezervuarlar egiluvchan silfonlar yordamida texnalogik truboprovod 4 tizimi bilan

biriktirilgan bo‘lib, ular bo‘ylab rezervuarlarga navbati bilan neft maxsuloti oqib

keladi va ulardan navbati bilan to‘kiladi. Bu jarayonni boshqarishni operatorning

buyrug‘iga ko‘ra elektroboshqariluvchi quyish A va to‘kish V ventillari yordamida

mikrokantroller 5 amalga oshiradi. Tizimning kirishi va chiqishidagi maxsulot sarfi

drossellar D orqali tartibga solinadi. S ventillar jarayonni avariya holatida to‘xtatiladi

A va V ventillar vazifasini takrorlaydi. Bevosita quyib berish krani E orqali to‘kish

operasiyalarida jarayonni ishga tushirish va to‘xtatish imkoniyati ko‘zda tutilgan.

Rezervuarlardagi maxsulot sathini nazorat qilish quyi QS va yuqori YUS sathlarining magnitoboshqariluvchi datchiklari yordamida, amalga oshiriladi. Sath datchiklari o‘zgartkichlaridan kelayotgan signallar va ventillar holatini bildiruvchi kvitirlovchi signallar mikrokantrollerga keladi va tizimni boshqarish uchun foydalaniladi uning holatini nazorat qilish va hamma quyib berilgan va qabul qilib olingan maxsulotni hisoblash uchun foydalaniladi.

Neft maxsulotlarini quyib berishdagi tizimning ishlashini ko‘rib chiqamiz (16

– rasm). Faraz qilaylik, masalan, boshlang‘ich paytda rezervuar 1a bo‘shatilgan,

rezervuar 1b esa to‘ldirilgan bo‘lsin. Bu holda “Ishga tushirilsin” (“Pusk”)

buyrug‘idan so‘ng to‘ldirilgan rezervuarning og‘irligi RNV ni aniqlash va uni xotiraga yozish ishi bajariladi, keyin bu rezervuarning V ventileni ochishga buyruq beriladi. 1b rezervuardan maxsulot quyib olina boshlaydi. SHundan so‘ng 1a rezervuarni to‘ldirish ventili A ni ochishga buyruq berildadi. Bunda quyish tezligi tukish tezligidan ortiq bo‘ladi. SHuning uchun 1a rezervuardagi maxsulot sathi boshqa rezervuarni bo‘shatish jarayonida YUS datchigiga etid oladi. Bu datchikdan berilgan signalga binoan 1a rezervuarning A ventili berkitiladi va suyuqlikni hamda rezervuarni tinchlantirish uchun zarur bo‘lgan τ vaqt o‘tgandan so‘ng controller to‘ldirilgan 1a rezervuarning RNA og‘irligini aniqlash va xotiraga olishni amalga Og‘irlikni aniqlash A va V ventillar berkitilgan holda, ya’ni statik rejimda amalga oshirilishini ta’kidlab o‘tamiz. Bu xatolikning dinamik tashkil etuvchilari paydo bo‘lishining oldini oladi. SHu o‘lchashdan so‘ng 1b rezervuardagi maxsulot sathi datchikning QS holatigacha pasaygan va bu datchik ishlab ketgan paytda mikrokantroller 1b rezervuardan maxsulotni chiqarishni (to‘kishni) to‘xtatadi va shu bilan bir vaqtda 1a rezervuardan maxsulotni to‘kishni (chiqarishni) boshlaydi. Uning buyrug‘iga ko‘ra bir rezervuarning V ventili berkitiladi va ikkinchisining V ventili ochiladi. Tinchlantirish vaqti τ o‘tgandan so‘ng 1b bo‘shatilgan rezervuarning REV og‘irligini aniqlash va bir siklda berib yuborilgan maxsulotning R1=RNV – RSV porsiyasining og‘irligini hisoblash amalga oshiriladi. Og‘irlikning kilogram hisobidagi qiymati indikasiyaga chiqariladi. So‘ng bo‘shatilgan 1b rezervuarni to‘ldirish uchun A ventil ochiladi. YUS datchigidan kelgan signalga ko‘ra uni to‘ldirish to‘xtatiladi, τ vaqtdan so‘ng to‘ldrilgan rezervuar og‘irligining yangi Rnv qiymatini aniqlash va xotirlash amalga oshiriladi. Endi 1a rezervuardagi maxsulot sathi datchikning QS holatigacha pasaygandan so‘ng mikrokantroller 1a rezervuardan to‘kishni va 1b rezervuardan to‘kish boshlanishilishini bir vaqtda to‘xtatish uchun buyruq beradi, τ vaqtdan keyin to‘kilgan (bo‘shatilgan) 1a rezervuarning Rsa og‘irligini aniqlash, ikkinchi siklda berib yuborilgan maxsulotning R2≈Rna-Rsa porsiyasi og‘irligini hisoblash va berilgan maxsulotning yig‘indi og‘irligi R1+R2 ni hisoblash amalga oshiriladi. Bu qiymat indikasiyaga chiqariladi. Keyin 1a rezervuarni takroriy to‘ldirish boshlanadi va sikl takrorlanadi. Keyingi har bir silkda berilgan (jo‘natilgan) maxsulot og‘irligining qiymati oldin berib yuborilgan maxsulot og‘irligiga qo‘shiladi va indikasiyalanadi. Maxsulotni berish boshqarish pultidan “To‘xta” (“Stop”) signaliga ko‘ra to‘xtatiladi. Berilgan maxsulotning maksimal miqdori amaldagi indikasiya sig‘imiga ko‘ra aniqlanadi. Tizimda u 100 t teng deb tanlangan, shuning uchun indikasiyaga oltita o‘nlik raqam chiqariladi (og‘irlik klogram hisobida). Berilgan maxsulotning to‘liq og‘irligi, indikasiyadan tashqari ikkilik o‘nlik kod bilan (oltita xona) iste’molchilar bilan hisob – kitob qilish tizimida bundan keyin foydalanish uchun maxsus buferli registorga chiqariladi.



16– rasm. Og‘irlik hisobi tizimi ishlashning vaqtga bog‘liq diagrammalari
Tizimni ko‘rib chiqilgan ishlar rejimida (tartibida) o‘zgarmas unumdorlik Qchiq

(16 – rasmga q.) bilan maxsulotni uzluksiz ravishda berib turish (sotish) ta’minlanadi. Bunga, agar maxsulotni quyish vaqti t uni to‘kish vaqti T dan kichik

bo‘lganda, ya’ni

shatr bajarilganda erishiladi.

Qkir va Qchiq unumdorliklarni tartibga solish D drossellar orqali amalga oshiriladi. Tengsizlik darajasi shartlar o‘zgarganda unumdorliklarning nominal qiymatlardan og‘ishning yo‘l qo‘yilgan qiymatlarini aniqlaydi. Tengsizlik buzilganda tizim chiqishida pulsasiyalanuvchi, uzlukli oqimni beradi, bu esa har doim ham maqsadga muvofiq bo‘lavermaydi. Bu holda mikrokantroller boshqarish pultida “Uzlukli oqim” signalini ulaydi.

XULOSA.

Men Abduhamidov Abdubannob ushbu kurs ishimda ,,Sarf o`lchagichlar haqida umumiy malumotlarga ega bo`ldim, sarf o`lchagich deb o`zi nimaga aytilishi va uning qanday turlari borligi haqida hamda sarf o`lchaydigan asboblar haqida kerakli ma`lumotlarni ko`rib chiqdim’’

Ya`ni sarf o`lchash uchun ishlatiladigan asboblar sarf o`lchagichlar deb ataladi. Sarf o‘lchaydigan asboblar oniy sarfni o‘lchaydi va texnologik rejimlar (ayniqsa uzluksiz jarayonlarda) ishining barqarorligini nazorat qilishga, texnologik jarayonning o‘tishini har bir onda avtomatik ravishda rostlashga va rejimni berilgan yo‘nalishda sozlashga imkon beradi.

Moddaning hajmiy sarfi l/s, m3/s, m3/soat, massa sarfi esa kg/s, kg/soat, t/soat

va hokazolarda o‘lchanadi. Asboblar hisoblagichlar (integratorlar) bilan ta’minlanishi mumkin, unda bu asboblar hisoblagichli sarf o‘lchagichlar deyiladi Modda miqdorini o‘lchaydigan asboblar hisoblagichlar deb ataladi

Bir qancha sarf o`lchagichlar ya`ni elektromagnitlii sarf o`lchagichlar, ultratovushli sarf o`lchagichlar, issiqlik va ionli sarf o`lchagichlar haqida ushbu kurs ishim orqali tanishib chiqdim

Foydalanilgan adabiyotlar.

1. 
   N.R.Yusupbekov, B.I.Muhamedov, SH.M. G‘ulomov. Texnologikjarayonlarniboshqarishsistemalari: Texnikaoliyo‘quvyurtlariuchundarslik, - T.: “O‘qituvchi”, 1997, 704 b.
   
2. 
   N.R.Yusupbekov, X.Z.Igamberdiev, A. Malikov. Texnologi jarayonlarni avtomatlashtirish asoslari, T.: ToshDTU, 2007,-237 b.
   
3. 
   A.A.Artikov, A.K.Musaev, I.I.Yunusov Texnologik jarayonlarni
   

boshqarish tizimi: O‘quv qo‘llanma, T.: TKTI, 2002y.

4. 
   G.I.Lapshenkov, L. M.Poloskiy, Avtomatizasiya proizvodstvennbix prosesovv ximicheskoy prombishlennosti. – M.: «Ximiya», 1991, -180 s.
   
5. 
   Avtomaticheskoe upravlenie v ximicheskoy prombishlennosti: - Uchebnik dlya vuzov/pod red. E.G.Dudnikova – M.: «Ximiya», 1987, -358 s.
   
6. 
   A.I.Emelyanov I dr. Proektirovaniya avtomatizirovannbix ystem upravleniya texnologicheskimi prosessami: - M.: «Mashinostroenie» , 1984, 155 s.
   

Foydalanilgan resurslar.

1 Ziyo.net

2 Kitoblar.uz

3 Referatlar.uz