Элементар зарралар

ELEMENTAR ZARRALAR

Prof. S.R. Polvonov

ELEMENTAR ZARRALAR

• 
  O‘zaro taʼsir turlari va elementar zarralar
  

klassifikatsiyasi.

• 
  Zarralar va antizarralar.
  
• 
  Elementar zarralar va saqlanish qonunlari.
  
• 
  Kvarklar.
  

ELEMENTAR ZARRALAR

Elementar zarralar – ichki strukturaga ega bo‘lmagan va qisimlarga ajratib bo‘lmaydigan mikroobʼekt.

Hozirgi kunda 350 tadan ortiq elementar zarra aniqlangan.
O‘zaro taʼsir turlari va elementar
zarralar klassifikatsiyasi

O‘zaro taʼsir turlari	O‘zaro taʼsir konstantasi	Yashash vaqti, t
Kuchli Elektromagnit kuchsiz gravitatsion	10 10-2 10-14 10-39	10-23 10-23 10-8 -

• 
  Kuchli o‘zaro taʼsir. Bu turdagi o‘zaro taʼsir yadrodagi nuklonlar aloqasini taʼminlaydi. Kuchli o‘zaro taʼsir konstantasi qiymati
  

10 ga teng. Ushbu o‘zaro taʼsir paydo bo‘ladigan masofa taxminan 10^-15 m.

• 
  Elektromagnit o‘zaro taʼsir. O‘zaro taʼsir konstantasi 1/137≈10^-2. Taʼsir radiusi cheklanmagan, yaʼni r = ∞.
  
• 
  Kuchsiz o‘zaro taʼsir. Bu o‘zaro taʼsir hamma turdagi β-parchalanishlar, (ye- qamrash), ko‘p elementar zarralar parchalanishlarini, shuningdek neytrinoning modda bilan bo‘ladigan o‘zaro taʼsirlashuvlarni o‘z ichiga oladi. O‘zaro taʼsir konstantasi 10^-14 kattalik tartibida. Kuchsiz o‘zaro taʼsir qisqa taʼsir qiluvchidir, yaʼni taʼsir masofasi cheklangan.
  

• 
  Gravitatsion o‘zaro taʼsir. O‘zaro taʼsir konstantasi 10^-39 tartibdagi qiymatga egadir. Taʼsir masofasi cheklanmagan, yaʼni r=∞. Ushbu o‘zaro taʼsir ostida hamma elementar zarralar bo‘ladi. Lekin, mikrodunѐ jaraѐnlarida ushbu o‘zaro taʼsir sezilarli rol o‘ynamaydi.
  

Elementar zarralar odatda 4 ta sinfga bo‘linadi, yaʼni:

1. 
   foton
   
2. 
   liptonlar
   
3. 
   mezonlar
   
4. 
   barionlar
   

elementar zarralar
klassifikatsiyasi

• 
  Fotonlar γ (elektromagnit maydon kvanti) elektromagnit o‘zaro taʼsirda ishtirok etadi. Lekin kuchli va kuchsiz o‘zaro taʼsirda qatnashmaydi. Fotonlar massa va zaryadi nolga teng. Spini 1 ga teng, yaʼni bozondir.
  
• 
  Lyeptonlar, lotincha ―лeptos‖ so‘zidan olingan bo‘lib, ―енгил‖ degan maʼnoni anglatadi. Bular qatoriga kuchli o‘zaro taʼsirda qatnashmaydigan zarralar.
  

Leptonlar

• 
  elektronlar (e^- , e⁺),
  
• 
  myuonlar ( μ^- , μ⁺ ),
  
• 
  og‘ir tau-lipton ( τ^- , τ⁺ ),
  
• 
  elektron neytrino ( ν_e , ν˜_e ),
  
• 
  myuon neytrino (ν_μ , ν˜_μ),
  
• 
  tau-neytrino (ν_τ , ν˜_τ ) lar kiradi.
  
• 
  Hamma leptonlar 1/2 spinga ega bo‘lib, fermion hisoblanadi va kuchsiz o‘zaro taʼsirga ega. Ulardan elektr zaryadga egalari esa elektromagnit o‘zaro taʼsirga ham egadir. Bularga elektronlar va myuonlar kiradi. Leptonlarning barion zaryadi nolga teng bo‘lib, lepton zaryadga egadirlar.
  

• 
  Leptonlarning elektr zaryadga egalari esa elektromagnit o‘zaro taʼsirga ham egadir. Bularga elektronlar va myuonlar kiradi. Leptonlarning barion zaryadi nolga teng bo‘lib, lepton zaryadga egadirlar.