Elementlari parallel ulangan elektr zanjirdagi rezonans hodisasi

ELEMENTLARI PARALLEL ULANGAN ELEKTR ZANJIRDAGI REZONANS HODISASI.
REJA

1. 
   Zanjirdagi tok
   
2. 
   Rezonans
   
3. 
   Parallel ulangandagi rezonans
   
4. 
   Foydalanilgan adabiyotlar
   

Har bir erkinlik darajasiga ega bo‘lgan konservativ sistemalarda, ya’ni energiya to‘planish imkoniyatiga ega bo‘lgan sistemada tebranish yuzaga kelishi mumkin. Bu tebranish energiya almashish natijasida vujudga keladi. Tebranish chastotasi tizimning parametrlari bilan aniqlanadi. Erkin yoki xususiy tebranishlar farq qilinadi. Agar bu sistema mexanik 38 www.ziyouz.com kutubxonasi sistema bo‘lsa, tebranish kinetik va potensial energiyalar orasida, energiya almashish natijasida sodir bo'ladi. Agar bu sistema L induktivlik va C sig'imga ega bo‘lgan elektr zanjir bo‘lsa, tebranishlar magnit va elektr maydonlar orasida energiya almashishi hisobiga yuzaga keladi. Har bir sistemada, isrof borligi tufayli, energiya almashish natijasida energiyaning bir qismi yo‘qoladi. Shu sababli tebranishlar so'nuvchi bo‘ladi, ya’ni energiya almashish jarayonining har bir davrida tebranish amplitudasi kamayib boradi. Mexanik sistemada ishqalanish natijasida, elektr zanjirida qarshiliklarda issiqlik ajralib chiqishi natijasida energiya isrof bo‘ladi. Har bir sistemada tebranishlarga qarshilik ko‘rsatuvchi kuchlar mavjuddir. Xususiy va manba ta'sirida sodir bo‘lgan majburiy tebranishlarning chastotasi tenglashganda rezonans hodisasi sodir bo‘ladi. Rezonans rejimida tebranishlar amplitudasi keskin oshadi. 1. Zanjirda R, L, C qarshiliklar ketma-ket ulangandagi rezonans (kuchlanishlar rezonansi). Bunda zanjirda xususiy tebranish sodir boiadi va u zanjirning tebranish konturi deyiladi (3.10- rasmga qarang). Bu zanjirda rezonans sodir boiish shartidan xususiy tebranishlar chastotasini topamiz. Om qonuniga asosan:

Zanjirdagi tok, agar xL =xc boisa, eng katta (maksimal) qiymatga ega boiadi, demak, reaktiv qarshiliklar tengligi bu zanjirda rezonans paydo boiish shartidir:


Ikkinchi xulosa. Konturdagi tebranishlar chastotasi induktivlik L va sig‘im Cga bog‘liq. Ketma-ket ulangan zanjirning rezonans paytidagi vektor diagrammasi 3.15- rasmda ko‘rsatilgan. Vektor diagrammadan ko'rinib turibdiki, rezonans paytida UkjT — kirish kuchlanishi aktiv qarshilikdagi kuchlanishga teng. Demak, bu paytda zanjirdagi tok va kuchlanish orasidagi faza siljishi, ya’ni cp = 0 va zanjirdagi tok: I - I =U.- KZ R ’ Bunda X, = Xr = 00 intiladi. Tok nolga teng bo‘lgani uchun Uk = IR va UL = /• t/co L ham nolga teng. Sig‘im kuchlanish esa zanjiming kirish kuchlanishiga teng bo‘ladi. 2. R, L, C qarshiliklar parallel ulanganda zanjirdagi rezonans. R, L, C elementlar zanjirda parallel ulangandagi rezonans hosil bo‘lishini aniqlaymiz. Bunday zanjirdagi rezonans toklar rezonansi deyiladi. Chunki, rezonans paytida sig‘im va induktivlikdagi toklar bir-biriga teng bo‘ladi. Bu zanjir uchun Kirxgofning birinchi qonuniga binoan tenglama yozamiz: i = iR+iL+ic=uk Y. Zanjirning kompleks to'la o'tkazuvchanligi: r = --s-J co L - coC g~jb. Rezonans paytida zanjirdagi tok aktiv qarshilikli tarmoqning tokiga teng bo'lishi kerak. Demak, reaktiv o‘tka41 www.ziyouz.com kutubxonasi zuvchanlikning nolga teng (BL = Bc) bo‘lishi rezonans paydo bo'lish shartidir. Bu munosabatdan: —- = to • C; © L = Q)0 = __1__ J T c ' Bu ketma-ket ulangan rezonans konturining xususiy chastota formulasidir. Demak, reaktiv elementlar qanday ulanishidan qat'i nazar, rezonans rezonans konturining chastotasi L va C ga bog‘liq. Toklar rezonansida konturning aslligi (sifatliligi) quyidagi nisbatdan topiladi: Q = Ll = Ll_ = £. / / g Bundan: bi = bc =—~ = w0 C = y/C/L=p. (O0 I Yuqorida aytib o‘tilganlarga asoslanib shunday xulosaga kelish mumkin. Rezonans paytida, ya’ni xususiy va majburiy tebranishlar chastotalari tenglashganda, zanjirdagi tok va kuchlanishlar amplitudalari shu zanjirdagi reaktiv quwat hisobiga kuchayar ekan. Agar aniq chastotali signalni (xabarni) kuchaytirmoqchi boisak, rezonans konturining aslligiga teng signal (xabar) kuchaytiriladi. Barcha radio va televizion priyomniklarning elektromagnit toiqinlarni qabul qilib olish prinsi pi ana shunga asoslangan. Har bir radiostansiya o‘z chastotasiga muvofiq fazoga elektromagnit toiqin tarqatadi. Har bir radio yoki televizion priyomnikda tashqi antenna bilan ulangan tebranish konturi bor. Radiostansiyalarning elektromagnit toiqinlari shu antennani kesib o‘tganda, bu antennada har bir chastotadan induksiya EYK hosil boiadi. Priyomnikning tebranish konturi qaysi radiostansiyaning chastotasiga sozlangan boisa, o‘sha radiostansiyaning elektromagnit toiqinlari kuchaytiriladi, demak, o‘sha radiostansiyani eshitamiz. Shunday qilib, tebranish konturi signalning ham ajratish, ham kuchaytirish sistemasi ishini bajaradi. Rezonans hodisalaridan texnikada juda keng foydalaniladi.