Eneolit va bronza davri

Tarix.Uz O'zbekiston tarixi va madaniyati_Mon, 04 Sep 2023 07:56:32 +0300
2
shug?ullana boshlaydi. Xususan, eramizdan avvalgi 2-ming yillikning yakuni va 1-ming yillikning
boshida Farg?ona vodiysida Chust dehqonchilik madaniyati paydo bo?lgan. 1-ming yillikning
boshlarida Samarqand, Marv, Yerqo?rg?on, Axsikent, Xiva kabi shaharlar vujudga keladi.
Shuningdek, ushbu davrda zardushtiylikning Avesto kitobi va qahramonlik eposlari paydo
bo?ldi.
QADIMGI BAQTRIYA PODSHOLIGI
O?rta Osiyodagi qadimiy davlatchilik tuzilmalaridan biri Qadimgi Baqtriya davlatidir. Qadimiy
manbalar shundan dalolat beradiki, eramizdan avvalgi VIII asrda yirik Baqtriya podsholigi
mavjud bo?lgan. Avestoda uning nomi Baxdi, Bihistun yodgorliklarida Baktrish, antik davr
adabiyotlarida Baktriana sifatida qayd etilgan. Qadimgi Baqtriya bilan o?sha davr dunyosining
boshqa davlatlari - Ossuriya, Yangi Vavilon, Midiya, Hindiston knyazligi o?rtasida aloqalar
mavjud bo?lgan. Tarixiy manbalarga ko?ra, Ossuriya hukmronligi (gegemonligi) qaror topgan
eramizdan avvalgi IX-VII asrlarda ossuriyaliklar Baqtriyaga hujum qilishgan. Bu harakat tarixda
Ossuriya yurishi nomi bilan ma’lum. Bu yurishning asosiy sababi Baqtriya lazuriti ustidan
nazorat o?rnatishga qaratilgan edi.
Eramizdan avvalgi VII-VI asrlarda Qadimgi Baqtriya podsholgi hududiga Surxon, Qashqadaryo
va Zarafshon vohalari, Marg?iyona va Sug?d yerlari kirgan. Baqtriyalik ustalar tomonidan tilla,
tosh va bronzadan yasalgan turli mahsulotlar Xitoy, Fors davlati va Yevropada juda mashhur
bo?lgan. Baqtriyaning yirik shaharlari Qiziltepa, Yer-Qo?rg?on, Uzunqir va Afrosiyob
hududlarida joylashgan. O?sha davrda Baqtriyaga tashrif buyurgan sayyoh e’tiborini uylar,
hunarmandlarning ustaxonalari va xo?jalik binolari uzra bo?y cho?zib turgan salobatli minoralar
tortishi tabiiy edi. Kursiy Rufning yozishicha, "Baqtriyaning tabiati boy va turli-tuman. Ayrim
joylarda daraxtlar va toklar o?ta sermahsul hosil beradi, hosildor yerlar ko?plab buloqlardan suv
ichadi. Yumshoq yerlarga bug?doy ekiladi, qolgani esa chorva uchun yaylovlardir".
QADIMGI XORAZM
O?rta Osiyoning ikki daryo oralig?idagi yerlari qadimdan Xorazm nazorati ostida bo?lgan.
Xorazmning nomi Avestoda Xvariazm, Bihistun yozmalarida Xvarazmish, Arrian va Strabonning
tarixiy kitoblarida Xorasmiya sifatida keltiriladi. VIII asrda arab istilochilari tomonidan vayron
etilgan Xorazm madaniyati tarixi eramizdan avvalgi 1292-yillarga borib taqaladi. Xorazm butun
mintaqa uchun Avestoning muqaddas yeri, qadimiy madaniyat markazi sanalgan. Eramizdan
avvalgi VII-VI asrlardayoq Xorazm hududida davlatchilik tuzilmalari mavjud edi. Arxeologik
ma’lumotlar shundan dalolat beradiki, eramizdan avvalgi birinchi ming yillikning ikkinchi
choragidayoq Amudaryo daryosiga tutashgan kuchli irrigasiya tizimi mavjud bo?lgan. Xorazmda
yirik kanallarni tashkil etish uchun markazlashgan kuchli boshqaruv kerak bo?lgani tabiiy.
Eramizdan avvalgi VI asrning o?rtalarida Xorazm Fors podsholigi tomonidan bosib olingan.
Forsiylar Xorazmdan turli qimmatbaho toshlarni, zargarlik va kulolchilik mahsulotlarini tashib
ketgan. Eng yaxshi ustalar ham Fors podsholari saroyiga olib ketilgan. Eramizdan avvalgi V-IV
asrlarda Xorazm Fors podsholigidan ozod bo?lib, o?z mustaqilligini qayta tiklaydi. Eramizdan
avvalgi IV-III asrlarda Xorazm yozuvi paydo bo?lgan. Xon qarorgohi - Tuproq qal’a, qadimiy
maqbara va rasadxona Qo?y-Qirilgan qal’a ham o?sha davrlardayoq mavjud bo?lgan. Grek
manbalarining shohidlik berishicha, eramizdan avvalgi 329-328-yillarda Xorazm xoni Farisman

---