Ergasheva Madinaning fizikaviy-kimyo fanidan tayyorlagan taqdimot ishi Zamonaviy fizikaviy va fizik-kimyoviy tadqiqot usullari

Mass-spektrometriya haqida tushuncha

Mass-spektrometriyaning nazariy, amaliy asoslari va usuli ham da uskunalari D.D. Tompson tomonidan 1912-yilda yaratildi. lining shogmti F. Aston 1918-yiida ion oqimi fokuslanish darajasini oshirib, o£zi yaratgan mass-spektTOgrafida elementlaramg izotoplarini aniqladi. FAston bilan bir payfda. Chikagoda A.Dempster birinchi mass-spektrometrni yaratdi. Bu uskunadagi ionlanish kamerasiga nisbatan perpendikulyar yo‘nalishda magnit maydoni qo‘yildi va ionlar oqimi elektr usullar bilan aniqlandi. 04gan asrning 50-yillarida qo'sh fokuslash usuli bilan ta’minlangan (analizatorda qo^himcha statik elektr va magnit maydonlari bor) mass-spektr oluvchi yangi moslamalar yaratildi. Barcha moddalar qatori, organik moddalami mass-spektrometriya usulida o‘rganishning asosi 1960-yillarda to‘la shakllandi

Mass-spektrometriya ion massalarining spektrini olish usulidir. Mass-spektiometr sxemasi oddiy boMib, asosan 3 qismdan iborat: ion manbai, analizator, detektor. Turli usullarning qoMlanilishiga ko‘ra qo‘yilgan vazifasiga qarab manbadan ham musbat, ham manfiy yoki har ikki zaiyadli ionlar oqimi yaratiladi. Mass-spektrometriya usulining boshqa usullardan farqi shundaki, bu usul bilan ishlash uchun namuna pikogrammlar ( 10'12 g) miqdorida boisa ham yetarli bo‘ladi. Ayniqsa, biologik faol moddalar, dorivor va gormonal preparatlami aniqlash uchun ko‘p modda sarflab bo'lmaydi, chunki ularni ajratib olishning o‘zi juda mushkul vazifadir. Mass-spektrometrik usullar bilan moddalami o‘rganish ayniqsa quyidagi sohalarda juda qo‘l keldi: tabiiy gazlar, havo,sanoat chiqindilari, yonish natijasida hosil bo'lgan gazlar, aerozollar.

Yadro magnit rezonans spektroskopiyasi

Ko‘pgina yadrolar magnit xossalariga egadir, ya’ni ular magnit maydonida o‘zini kuchsiz magnit zarrachalaridek tutadi. Ko'z oldimizga yadroni sharsimon model sifatida tasawur qilib, undagi musbat zaiyad shu sferik hajmda bir tekis tarqalgan deb faraz qilaylik. Bilamizki, har qanday yadro o‘z o‘qi atrofida aylanadi. Zaryadlangan zarracha aylanishi oqibatida uning atrofidagi orbitasiga mos elektr toki paydo boiib, elektromagnit maydon hosil qiladi. Demak, atom tuzilishi haqidagi kimyoviy planetar model tushunchasiga ko‘ra aylanayotgan zarracha o’zining burchak momentiga (harakat miqdori momenti) ega. Burchakmomenti qiymati /jybirligida kvantlangan bo‘ladi: h = h*n/2*p h- Plank doimiysi Burchak momentining maksimal qiymati yadro spini bilan belgilanadi: Р=I*h=I*h/2p