Eritmalarning tuzilishi Qo‘llanilishi

Eritmalarning tuzilishi uni tashkil qilgan komponentlarning xossalari bilan aniqlanadi. Agar komponentlar kimyoviy tuzilishi, molekulalarning oʻlchami va boshqalar omillar boʻyicha yaqin boʻlsa, tuzilishi prinsip jihatdan sof suyuqliklar tuzilishidan farq qilmaydi. Erituvchining molekulalari bilan oʻzaro taʼsirlashuvi koʻpchilik modda (elektrolit)larda aks jarayon boʻlgan dissotsiatsiya bilan bogʻliq. Tuzlar, kislota va asoslar qutbli erituvchilarda eriganida qisman yoki butunlay ionlarga parchalanadi, bu jarayon E.da zarralar sonining koʻpayishiga sabab boʻladi. Agar erituvchi suv boʻlsa, gidratlar, boshqa modda boʻlsa, solvatlar vujudga keladi. Bu jarayonlar tegishlicha gidratlanish va solvatlanish deyiladi. 1887-yil D,M.Mendeyayeyev oʻzining gidratlanish nazariyasini olgʻa surgan. Uning shogirdi I. A. Kablukov (umrining oxirlarida Toshkentda yashab, ilmiy ishlar olib borgan) oʻz ustozi ishlarini davom etdirdi. Amaliyotda koʻproq toʻyinmagan eritmalardan foydalaniladi. Ularda erigan modda konsentratsiyasi toʻyingan Eritmalardagiga qaraganda kamroq boʻladi. Eritmada erigan modda miqdori eritma konsentratsiyasini belgilaydi. Erigan modda miqdori koʻp boʻlgan eritmalar konsentrlangan eritmalar, kam erigan (konsentratsiyasi nisbatan kam boʻlgan) eritmalar suyultirilgan eritmalar deyiladi. Eritmalar odam, hayvon va oʻsimliklar hayotida muhim rol oʻynaydi. Oziqovqatlar hazm qilinishidan oldin eritmalarga oʻtkaziladi. Barcha fiziologik suyukliklar eritmalardan iborat eritmalar oʻsimliklarning oʻsishida va hosildorligining oshishida muhim ahamiyatga ega. Oʻsimliklar hosilini eritmalarga oʻtkazish sanoat texnologiyasining asosidir. Dengiz, okean, daryo, koʻl suvlari ham eritmalar, ularni tuzlardan tozalash, kimyoviy ishlash va boshqalar ham eritmalar texnologiyasi bilan bogʻliq. Polimerlar, lok, boʻyoqlar, sirt faol moddalar, sovun va boshqalar koʻp tonnajli mahsulotlar ham eritmalar bilan bogʻliqligi ularning xalq xoʻjaligida tutgan oʻrni muhimligidan dalolat beradi.
Qo‘llanilishi
Eritmalar metallurgiya, shishasozlik va texnikaning boshqa sohalarida keng qo‘llaniladi. Moddaning erigan holatida uning tarkibidan boshqa moddani eritma koʻrinishida oson va istalgan hajmda ajratib olish imkoniyati mavjud. Xususan, ko‘plab qotishmalar, shu jumladan poʻlatlar, bronzalar va jez olinadi. Eritmalar, shuningdek, ularda erimaydigan moddalarning suspenziyalarini oson va katta hajmda ajratib olishni nisbatan osonlashtiradi. Shunday qilib, asl polimerlarning xususiyatlarini o‘zgartiradigan barcha plastmassalarga to‘ldiruvchi moddalar kiritiladi. Eritmalar murakkab kompozit materiallarni olish imkonini beradi, ularning tarkibiy qismlari qattiq shaklda bir-birida qisman eriydi: bunday materialning eng mashhur namunasi cho‘yandir. Sanoatda xuddi shunday usulda, nikelning kristallanishi natijasida sunʼiy olmos nano kukunlari sinteziga erishiladi. Bu jarayonda dastlab nikel uglerod bilan to‘yintiriladi, so‘ngra uning matritsasi eriydi. Sof materiallarni olishning eng samarali usullaridan biri bu metallurgik tozalash, yaʼni eritilgan faza orqali qayta kristallashtirishdir. Bunga eritmadan kristallashgan tozalash ham kiradi.
Monokristallarni yetishtirish usullarining aksariyati nazorat qilinadigan sharoitlarda eritmaning kristallanishini o‘z ichiga oladi. Kamdan-kam istisno holatlarda masalan, bug‘ fazasi orqali kremniy karbid kristallarini olish, usulning baʼzi modifikatsiyalarida, shuningdek, o‘sib borayotgan kristall yuzasida kremniy eritmasi plyonkasi orqali moddani tashishni taʼminlaydi.
Oksidlar, gidroksidlar va elementlar tuzlari eritmalari ushbu elementlarni erkin shaklda elektrolitik ajratib olish uchun ishlatiladi. Eritmalarni elektroliz qilish natijasida olingan maʼlum ommaviy mahsulotlar qatoriga alyuminiy, natriy, kaliydlarni kiritish mumkin.
Eritmalar bitta elementdan, moddadan iborat boʻlishi yoki anchagina murakkab tarkibga ega boʻlib, turli xil oʻzaro taʼsir qiluvchi va aksincha xususiyatlarga ega komponentlar, fazalarni oʻz ichiga olishi mumkin (qarang faza diagrammasi).