Эркин Малик

ҲОЖИ ОТА ҲАЙРАТДА 
(ѐки Шайтонваччада яна бир янги фазилатнинг
пайдо бўлиши) 
Кутилмаганда набирасининг катта шов-шувларга сабаб бўлиши Ўожи отани 
ҳайратга солиб қўйди. Бунинг устига кампири гап билан бир-икки туздек ачитиб олди: 
— Ўай чол, бунча беҚамсиз, сув тошса тўпиҚингизга чиқмайди-я. Бола бечорага 
бундоқ қарасангизчи, бу аҳволда қўлдан чиқиб кетади-ку, етти ѐт бегоналарга 
«Алҳамду» билан «Қулҳуваллоҳуаҳад»ни ўргатиб ѐтибсиз. ¤зимизни етимчага-чи? Унга 
ким қарайди? 
Ўожи ота Шайтонваччани ҳали ҳам ўша телба набирам деб ўйлар, мусобақада ютган 
бўлса ютгандир-да, телбаларнинг ақли одатда кучига уриб кетади, нималар қилаѐтганини 
ўзи ҳам билмайди деб, бе-парво эди. Қараса шов-шувларнинг даромади катта. 
— Кел болам, сенга бир Худони танитиб қўяй,— деди ота бир куни Шайтонваччани 
ѐнига олиб. Шайтонвачча ҳам жон деб эчкининг боласидек отанинг биқинига суқилди. 
Ота «Фотиҳа» сурасини қироат билан шошмай ўқиди-да, тушунтира бошлади: — 
Қулоққа яхшилаб қуйиб ол, болам, бу сура «Фотиҳа» сураси бўлади, Қуръони карим шу 
сура билан очилади, «Фотиҳа» дегани «очувчи» дегани... Чолнинг гапи оҚзида қолди. 
— Айтмасангиз ҳам биламан, ота,— деди Шайтонвачча бепарво. 
— А?... Ўожи отанинг қоши орқага кетиб, кўзини оқи — оқ, қораси — қора бўлиб 
кетди. — Қаттан биласан, билсанг айт-чи, — деди Ўожи ота чaккасини қашиб. 

---

39 
Шайтонвачча Ўожи ота ҳозир қандай қироат қилиб берган бўлса, худди шундай 
қироат қилиб берди. Шунақа салоҳияти борлигини Шайтонваччанинг ўзи ҳам энди сезиб 
қолди.
— Аллоҳу акбар, Субҳаналлоҳ, — деб бақириб юборди Ўожи ота. Овози ҳовлидан 
ошиб, кўчагача чиқдиѐв. Буни эшитган кампир: 
— Ўай, нима гап,— деб ичкари уйдан югуриб чиқди, — а, нима шовқин? 
— Нима шовқинмиш-а,— деди чол кампирига қараб, — қани асал болам, ҳозиргини 
яна бир марта қайтар-чи, бувижонинг ҳам эшитиб қўйсин. 
Кампир қироатни эшитиб, кўзларига ѐш олди. ¤зини тутиб тура олмади. 
Шайтонваччанинг бош-кўзларини силаб: 
— Болагинамнинг боласи, қантак ўрик донаси, вой овозларингдан бувинг ўргилсин, 
раҳматлик онасини ҳам овози шунақа ширали эди... 
— Сен болам қироатни қаттан ўргана қолдинг?— сабри чидамай сўради Ўожи ота. 
Шайтонвачча тўҚрисини айтди: 
— ¤зингиз майда болаларга майда сураларни ўқиб дам соласиз, катталарга катта 
сураларни ўқиб дам соласиз, тешик қулоқ эшитади-да, ота.
— Тешик қулоқ эшитади, дегин? — деди Ўожи ота хурсандлигидан Шайтонваччани 
баҚрига тортиб пешонасидан ўпар экан, — бу дунѐда шундай қулоқлар борки болам, 
минг марта ҳамду сано айт бари бир, унисидан кириб, бунисидан чиқиб кет-о-о-о-вради, 
ўшанақасидан Худо асрасин! Мен болаларга кичик: «Ихлос», «Фалақ», «Нас» 
сураларини ўқиб дам соламан. ПайҚамбаримиз соллалоҳу алайҳи вассаллам шу муборак 
сураларни ўқиб, ўзларига ҳам дам солганлар. Биз ҳам у кишининг қилганларини 
қиламиз. Аллоҳ, албатта, шифосини беради. Энди катталарга келсак, уларга «Ёсин»ни, 
«Бақара»ни ўқимаса бўлмайди. Уларнинг манови ерлари, — деб кўкрагини кўрсатди чол, 
— тошметин бўп кетган. Катта сураларни ўқимаса, юмшамайди... тошга сув сепдинг 
нимаю, сепмадинг нима!
Рўпарасида худди катта одам ўтиргандек Ўожи ота ҳушѐр тортиб, гапирар эди. 
Ўатто дилидан кечган бир ўйни неварасидан сўрасаммикан, сўрамасаммикан деб 
иккиланиб ўтирарди. ТўҚри жавоб олсаю, хўп-хўпа. Тескари жавоб олса-чи, ҳозирги
маза қилганлари тунов кунгига ўхшаб бир пул бўлади-да. Ота иккилана иккилана ахири 
сўради: 
— Бу дейман болам, мен ўқиган катта суралар ҳам қулоҚингга киргандир-а?... 
— Ўа, ота, — деди Шайтонвачча шошиб,— қулоҚимга бир кирган нарса қайтиб 
чиқмайди. Бувимлар муолажа қилиб, дам солган «Жин» сураси ҳам калламда турибди. 
Айт десангиз айтиб бераман. 
Чолу кампир бир-бирларига қараб, ҳайрону лол бўлиб қолишди. Кўриб турган 
кўзларига, эшитиб турган қулоқларига ишонишмас эди. Нималар бўляпти ўзи? Чол 
«субҳаналлоҳ, субҳаналлоҳ» деб ўрнидан турди-да, йўлидан адашган одамдек, алпанг-
талпанг қадам ташлаб тўҚри товуқхонага кириб кетди. Шайтонвачча билан кампир 
отанинг орқасидан хайрон бўлиб, қараб қолишди. Ўожи ота бўлса қийқиртириб битта 
хўрозни тутиб чиқди-да, деди:
— Кампир, Худо бизга катта бир неъматни бериб қўйган экану, билмай юрган 
эканмиз. Шукронасига шу хўрозни эҳсон қилиб юборайлик, нима дединг? 
— Ўартугул-е,— деди кампир оҚзи ѐйилиб, — қачонлардан бери хўроз шўрвага 
кўнглим кетиб юрувди, ажаб қиласиз, сўяқолинг. Бу боламга қўй сўйсангиз ҳам кам. 
Индамай юриб сиззи ўрнингизни босиб қопти-ку, болагинам. 
Чол кампирига Қалати қараб қўйди. 

---

40 
— Нотавон кўнгилга қўтир жомашов, деган эканлар машойихлар. Билсанг, эҳсон 
деганлари жойига тушиши керак. Жойига тушмаса бир эмас, мингтасини хайр-худойи 
қил бари бекор. Шу... Райимберди уста кўпдан бери ўсал бўп ѐтибди. Қувватдан қолган.
Зора хўроз шўрвадан шифо топиб кетса. Ўозир шернинг ўзига берамиз, обориб беради, 
— деди Ўожи ота Шайтонваччага қараб. Шайтонвачча «хўп бўлади» дегандек Ўожи 
отага қўл қовуштирди. Кампир: «Қачон илмингизга амал қиласиз, ПайҚамбаримиз 
эҳсонни аҳли-аѐлларингиздан бошланг деганлар-ку» деб тўнҚиллаб, тўнҚиллаб нари 
кетди. Шайтонвачча хўп дейишга дедию, иккиланиб қолди. У устанинг уйини билмас 
эди. Сўрашга юзи чидамади. Чол «шер обориб беради» дедими, демак, у билиши керак. 
Анови овсар невараси Райимберди устанинг уйини билган. Одамлар сўраб-сўраб 
Маккани топганда Райимберди устаникини топиш нима бўпти деб, хўрозни қочириб 
юбормай деб, баҚрига босганча, кўчага чиқди. Одатига кўра йўлни чапдан солди. 
Райимберди устанинг уйи кўчанинг ўнг тарафида қолиб кетди. ТўҚри, бу томонда ҳам 
битта Райимберди деганлари бор эди. Аммо унинг лақаби Райимберди алкаш эди. 
Шайтонваччанинг ички туйҚулари уни ўша алкашникига бошлаб борди. У ҳовлига 
кириб келганда алкаш яримта ароқни ўртага қўйиб, «газак топиб бер» деб хотинига 
бақирар эди. Хотини бўлса «бу уй — уй эмас гўристон, ҳечвақо қолмади, борини сотиб, 
ичдингиз», деб ҳўнг-ҳўнг йиҚларди. 
— Эрингиз газак деябдиларми, мана газак хола,— деди Шайтонвачча хўрозни 
алкашнинг хотинига тутиб, — олинг, отам бериб юбордилар, уста хўроз шўрвани 
ичсалар яхши бўп қолар эканлар...
Райимберди алкашнинг кўзи Шайтонваччага тушдию ўтирган жойида унга қараб 
бақирди: 
— Ия, ҳов овсар, нима қилиб юрибсан бу ѐқда, бор-е, тошингни тер... Ўе ўша Ўожи 
отангни сени...— деб сўкинди. Шайтонваччанинг аччиҚи келди: 
— Отамни нимага сўкасиз, яхшиликка ѐмонликми?
— Нима қибти, яхшилик қилиб, бирор марта яримта оберибдими? Оберадия, 
оберади... ¤лганда оберади. 
— Мановини сизга бервордилар. 
— Нимайкан у?— кўзларини уқалади алкаш. 
— Хўроз. Хўроз бўлганда ҳам дакан хўроз... 
Афти башараси кўкариб, хунуги чиқиб кетган Райимберди алкаш бирдан хо-холаб 
кулиб юборди. Кулганда ҳар қанақа бадбашара одам ҳам чиройли бўлиб кетар экан. 
Шайтонвачча ҳам унга қўшилиб кула бошлади. 
— Вой овсар-ей,— деди алкаш дарровда қовоҚини солиб, — Ўожим буни менгамас 
Райимберди устага берворган. Ўа, ўша ўлолмай ѐтибди, у кўчани нариги бошида туради, 
йўқол кўзимдан,— деб алкаш ўрнидан туриб қувиб солди... Шайтонвачча қандай қилиб 
ҳовлидан қочиб чиққанини билмай қолди. Тавба, деди у ѐқасини ушлаб, бу қишлоқнинг 
алкашлариям тақво қилади. ¤зи бир тишлам газакка зору, ноз қилгани-чи. Вой олифта-
ей... Нафсингга урмайсанми, отани дуо қилиб. 
Шайтонвачча Райимберди устанинг уйини қидириб бораверсин, гапни чол билан 
кампирдан эшитайлик. 
— Ўай чол,— деди кампир сўрида тасбеҳ ўгириб ўтирган Ўожи отанинг пинжига 
тиқилиб, — мен сизга айтсам бу ҳали ҳаммасимас,— дея чолига суйкалди. 
Чол тасбеҳга дам уриб, яктагининг чўнтагига солди-да, «яна нима гап» дегандек 
кампирга қаради. ¤сиқ қошлари бир кўтарилиб тушди. Кампир гап бошлашга бошлаб 
қўйиб, айтсамми, айтмасамми деб иккиланиб қолди. 

---

41 
— Гапир, — деб жеркиб солди чол. 
— Айтсам битта хўроз экану бутун бошли сигирни сўйиб хомталаш қилиб 
юборасизми деб қўрқиб турибман! 
— Нималар деяпсан? — чол кампирни ўзидан итариб, оҚилхона тарафга қараб 
қўйди. Кампир яна чолига суркалди: 
— Мен сизга айтсам Худо бошқа ѐқдан ҳам бериб қолган, ҳа...
— Субҳаналлоҳ, нималар бўляпти ўзи, гапира қолсанг-чи, чайналмай? 
— Набирамиз кўрадиган ҳам бўп қолган, ҳа бориб турган азайимхон, юрагингиз 
ѐрилиб кетмасин таҚин, — деб босиқлик билан ўқитувчи икковлари ўртасида бўлган 
воқеаларни бирма-бир айтиб берди. Фақат шилиб қолинган пулларни айтмади, яширди. 
«Кўриш»ингни биров билиб қолмасин, бунақаларни айтиб бўлмайди деб, набирангизни 
пишиҚлаб қўйдим. ¤ша жин воқеасидан кейин муаллимани кўчада кўрсам, бошига рўмол 
ўраб олибди, ҳа... Ана шунақа гаплар... 
Ўожи отанинг калласи тарс ѐрилай деди. Ўа, битта каллага бирданига бунча 
хурсандчилик сиҚмас эди. Набирасининг тили калимага келишининг ўзи катта гап. 
Аллоҳнинг каломларини бир марта эшитгандаѐқ эсида олиб қолиши-чи? Бунинг учун 
одамда жуда катта қувваи ҳофиза бўлиши керак? Бунинг устига жинларни кўриши... 
Бераман деса ¤зига осон экан-да. Бу болани ѐмон кўзлардан, ҳар хил назарлардан эҳтиѐт 
қилиш керак, энди. 
Шу пайт дарвозадан хўрозни қийқиртириб, Шайтонвачча қайтиб келди. 
— Ўа, болам?— деди Ўожи ота ҳайрон бўлиб. 
— Хўрозимиз ўзимизга сийлов экан. 
— А, нимага, нима бўлди? 
— Уста ўлиб қопти. 
— А, инна лиллаҳи ва инна илайҳи рожиъун, ташлаб келовурмапсан-да, болам? 
— Олишмади. Бошқа бирортасига берар экансиз. 
— ¤зимда ўша бирортаси, — деди кампир белини ушлаб, — вой-ей, ҳаммаѐҚим 
қақшаб кетяпти... 
Шундоқ қилиб, бугунги хурсандчиликларнинг шукронасига дакан хўроз сўйилиб 
кетди...