Estetika nazariyasi

Estetika nazariyasi

Globallashuv fenomenining nazariy asoslari

va barqaror taraqqiyot omili

Estetika tushunchasi mohiyati.

• Estetika” (yunon. aisthetikos – his qilinadigan) iborasi dastlab olmon faylasufi Aleksandr Baumgarten (u G‘arbiy Evropa falsafiy tafakkurida muhim o‘rin tutgan Volf maktabi namoyondasi hisoblanadi)ning “Estetika («Aesthetica»)” nomli ikki tomlik asari (1750-1758- y.y.)da muomalaga kiritilgan.

Baumgartenning fikricha, mantiqiy mushohada aniq tasavvurlarga, estetik mushohada esa noaniq va mavhum tasavvurlarga asoslanadi. Buning birinchisi – aql muhokamasiga, ikkinchisi – did muhokamasiga tegishlidir. Biroq, insonning borliq bilan munosabati avval estetik mushohada orqali ro‘y beradi, so‘ngra mantiqiy mushohada orqali amalga oshadi. Shunga ko‘ra estetikaning predmeti – go‘zallik, mantiqniki haqiqatdir.

• Baumgartenning fikricha, mantiqiy mushohada aniq tasavvurlarga, estetik mushohada esa noaniq va mavhum tasavvurlarga asoslanadi. Buning birinchisi – aql muhokamasiga, ikkinchisi – did muhokamasiga tegishlidir. Biroq, insonning borliq bilan munosabati avval estetik mushohada orqali ro‘y beradi, so‘ngra mantiqiy mushohada orqali amalga oshadi. Shunga ko‘ra estetikaning predmeti – go‘zallik, mantiqniki haqiqatdir.

Immanuel Kant (1724-1804)

Estetika keng qamrovli fan sifatida

• a) u yoki bu voqelikka daxldor go‘zallik tuyg‘ularining mohiyatini bilishga intiladigan hodisalar majmui;

b) borliqni hissiy idrok etishga asoslangan ong shakli;

v) haqiqatni anglash va his qilish, qadriyatlarni bilish va tahlil etishga qaratilgan inson faoliyatining turidir.

Falsafa tarixida estetik qarashlar evolutsiyasi

Qadimgi Sharqdagi dastlabki estetik g‘oyalar

• Somir insoniyat tarixidagi hozirgacha bizga ma’lum bo‘lgan ilk qudratli davlat bo‘lgan.
• Bobilon so‘z san’atida epik dostonlar, diniy-falsafiy dostonlar va dostonlar orasida kulgulilik ahamiyatiga ega bo’lganlar muhim ro’l o’ynagan.
• Estetik tafakkur taraqqiyotiga qadimgi Misr madaniyati juda katta hissa qo‘shgan.

Qadimgi SHarq xalqlarining estetik qarashlari

• Sharq xalqlari taraqqiyoti tarixida qadimgi Eronzamin va Turonzamin aholisi yaratgan madaniyat katta o‘rin tutadi.
• Oriylarda nafaqat harbiy iste’dodga, balki shoirlik qobiliyatiga, dunyoning qandayligi, uning qanday bo‘lishi kerakligi haqidagi o‘z qarashlariga ham ega edilar.
• Qadimgi Xitoy estetikasi deganda, biz odatda, miloddan avvalgi VII asrdan milodning V asrigacha bo‘lgan davrni nazarda tutamiz.