факультети «Бинолар ва иншоотлар қурилиши» кафедраси Қурилиш конструкциялари фанидан

Yuk ta’siridagi deformatsiya (modulь deformatsiyasi) 

Betonning deformatsiyasi prizmani siqish yo’li bilan aniqlanadi. 

Agar  prizmani  bosqichma-bosqich  yuklansa  va  bunda  har  bir  bosqich 

deformatsiyani  ikki  martadan  o’lchansa  (yuk  qo’yilganda  va  ma’lum  muddatdan 

so’ng), kuchlanish -deformatsiyalanish «



b

-



b

» diagrammasida pog’onali chiziq hosil 

bo’ladi.  Yuk  qo’yilishi  bilan  o’lchangan    deformatsiya-elastik  va  u  kuchlanishga 

to’g’ri  proportsional,  yuk  ostida  ushlab  turilgan  vaqtda  rivojlangan  deformatsiya-

plastik deformatsiya bo’ladi.  

Elastik  deformatsiya  namunani  tez  yuklanganda  hosil  bo’ladi.  Yuklash 

tezligini  kamaytirish  yoki  namunani  yuk  ostida  uzoq  vaqt  ushlab  turish,  plastik 

deformatsiyaning o’sishiga sabab bo’ladi. 

 To’liq  deformatsiya  elastik  -



e

  va  plastik  -



r1 

deformatsiyaning  yig’indisi 



b



e

+



r1

    ga  teng  bo’ladi.  Yuklash  bosqichlari  ortib  borganda  «



b

-



b

»  grafigi  egri 

chiziqdan  iborat  bo’ladi.  Ma’lum  bosqichdagi  kuchlanishni  nolgacha  tushirilganda 

namunadagi  qoldiq  plastik  deformatsiya  hosil  bo’ladi,  u  vaqt  o’tishi  bilan  qisman 

tiklanadi (taxminan 10%). Bu holat elastik qoldiq deformatsiyasi -



er

 deyiladi.  

SHunday  qilib,  deformatsiya  qiymati  kuchlanish  miqdoriga  va  yukning  ta’sir 

vaqtiga bog’liq. 

Tajribadan  kelib  chiqqan  xolda  kuchlanish  va  deformatsiya  orasidagi 

bog’liqlikni (



b



 



bu

)  Guk qonuniga  asosan, betonning  elastiklik  modulni   

E

b

 bilan 

belgilash mumkin.  

 

E

 b



tg 



0 



 



b



b

             

     (1.4) 

 

Elastiklik moduli beton mustahkamligiga bog’liq bo’lib 



b



0,3 



bu

  bo’lganda, 

plastik deformatsiya yuqori qiymatga ega bo’ladi.  Hisoblashda o’rtacha modulь yoki 

elostaplastik modulь deformatsiyasidan foydalaniladi. Bu tangens burchagidan iborat 

bo’lib,  to’la  deformatsiya  egri  chizig’idagi  berilgan  nuqta  bilan  kesishgan  joydan 

o’tgan 

E

 b,re



 tg 



1 



 



b



b

             

           (1.5) 

to’g’ri chiziqdir. 

Betondagi kuchlanishni elastik va to’liq deformatsiya orqali ifodalansa quyidagi 

kelib chiqadi: 



b



b

 

E

 b

 



b

 

E

 b,re

           bundan       

  (1.6) 

E

b,re



 



e



b

 

E

b



 



 

E

b

 

Bunda 



-beton  siqilgandagi  elasto-plastik  holatini  aniqlaydigan  koeffitsent. 

Uning qiymati 



1-0,45 bo’ladi, agar qisqa muddatli yuk ta’sirida bo’lganda; 



0.1-

0.15- bo’ladi agar uzoq muddatli yuk ta’siri ostida bo’lsa. Beton cho’zilganda elastik 

plastiklik moduli  

E

bt,rl



 



t

 

E

b   

 

 

(1,7) 

---

 Bunda: 



t

  -  cho’zilganda  betonning  elastik  plastik  holatini  aniqlovchi 

koeffitsient 



bt



 



bt,u 

bo’lganda  tajriba  ma’lumotlariga ko’ra 



t



0,5  ga teng  bo’ladi. 

Elastiklik moduli betonning klassi ortishi bilan ortib boradi.  

Xulosa  qilib  aytganda  betonning  deformatsiyasi,  bir  tomondan  betonning 

tarkibiga,  mustahkamligi  va  zichligiga,  to’ldirgich  va  tsementning  elastik-plastik 

xossalariga,  ikkinchi  tomondan  esa  kuchlanish  holatlariga,  yukning  qiymati  va 

davomiyligiga hamda iqlim sharoitiga bog’liqdir.